به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزتری شبستان، اهمیت نماز به قدری مهم است که قرآن بعد از ایمان آن را متذکر شده است "یقیمون الصلوه " از این جا به اهمیت نماز پی می بریم زیرا یکی از پایه های دین شمرده شده است ودر راس همه عبادتها نماز است، اسلام بدون نماز هرگز معنایی ندارد، نماز خود سازی است، قرآن می‌گوید: "ای اهل ایمان! از نماز استمداد کنید، اگر شما میخواهید در اجتماع یک مسلمان واقعی باشید و میخواهید یک مجاهد نیرومند باشید. باید نماز خوان خالص و مخلص باشید اهمیت نماز در جریان اجتماعی شدن نیز بسیار مهم است عمده ترین فریضه مذهبی که در فرآیند اجتماعی شدن . افکار نگرش و رفتارهای مذهبی کودکان و نوجوانان را تحت تاثیرقرار می دهد نماز است اگر ما بتوانیم نمازرا به عنوان یک هنجار مذهبی در رفتار و کردار فرزندان خود درونی سازیم قدم اساسی برای تربیت دینی آنها برداشته ایم نماز در ایجاد و حفظ شخصیت سالم مذهبی افراد جامعه نقش دارد و دارای اثرات مثبت اجتماعی است. لذا در این خصوص با دکتر «عزیزالله مولوی» عضو هیات علمی و معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه شهرکرد گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
چگونه می توان بین سه نهاد مهم مسجد، مدرسه و دانشگاه در راستای نهادینه سازی نماز ارتباط برقرار کرد؟
حقیقتاً مسجد، مدرسه و دانشگاه سه محل فوق العاده حساس در سرنوشت و سعادت دنیوی و اُخروی آدمیان اند و وقتی پای مقوله نورانی نماز هم در کنار این سه ضلع می آید اهمیت موضوع بسیار گرانتر و قابل توجه تر می شود. هر جامعه ای در اقدامات تربیتی ناگزیر از اهتمام به تقویت ظرفیت های این سه جایگاه است. اولاً بین این ارکان مقدسه پیوند تکوینی و ذاتی وجود دارد؛ چرا که هر سه در کار رشد و تربیت همه جانبه و جامع بشرند. پس انفصال و گسستی در ذات و ماهیت بین این ارکان وجود ندارد؛ که ما بخواهیم پیوند ایجاد کنیم. اگر گروهی صدای "یا مسجد یا دانشگاه" و "یا مسجد یا مدرسه" سر می دهند حتماً گرفتار ایهام تعارض یا به تعبیر منطق خوانان بن بست موهوم هستند.
رابطه مسجد و مدرسه و دانشگاه از جهاتی نظیر رابطه علم و دین است. اصل طرح متعارض انگاری خاستگاه تعارض این دو مقوله در بستر فکری و فرهنگی مسیحیت و غرب بود. در فضای فرهنگی و تاریخی و اجتماعی اسلام هیچگاه نگاه متضاد وجدا انگاری این دو نهاد سابقه نداشته. پس در طرح این سؤال باید مراقب بود که مبادا جدایی یا شکاف بین این سه جایگاه وجود دارد و ما می خواهیم بین این سه پیوند بر قرار کنیم. بله پیوند ذاتی این سه نهاد ممکن است مورد غفلت قرار گرفته باشد ولی ما در این اجلاس به دنبال ستردن گًرد غفلت از فرایندهای تربیتی و باز توجه و احیاء دوباره نقش آفرینی این سه نهاد مبارک در تعالی و موفقیت افراد هستیم.
در موضوع نماز چنانچه این سه نهاد در آموزش، تبلیغ، نهادینه سازی مبانی، جایگاه، نقش و آثار آن اتفاق کنند و یا به عبارت صحیح تر تمرکز و هم افزائی جدی تری کنند حتما دستاوردهای نورانی و پایداری خواهد داشت. پس گویا پیام این اجلاس این است که بیائید ظرفیت های این اضلاع مقدس در تربیت بشر را برای بازخوانی و بازشناسی نماز بازسازی و تقویت کنیم تا نسل جدید ما شناخت کاملتر و به روز تری از این رفتار عرشی و آسمانی پیدا کند. اگر بخواهید ماموریت های سه گانه این نهادهای سه گانه را مرور کنیم، می توان گفت مدرسه محل آموزش آداب ظاهری نماز و دانشگاه در یک سطح بالا تری در کار بررسی مبانی عقلانی و اسرار باطنی نماز و مسجد مرکز انجام این رفتار اهورائی است.
از نظر شما راههای علاقمندی نماز در نسل نو چیست؟ چون تا نوجوانان و جوانان چیزی را دوست نداشته باشند جذب نمی شوند، اینکه بگوییم نماز تشکر از خداست یعنی چی؟ برای چه چیزهایی باید تشکر کنیم؟
در مبحث روش های علاقمند کردن نسل جدید به عبادت و مخصوصاً نماز مبحث مفصل و طولانی وجود دارد. در این مجال کوتاه بنده فقط اشاره ای مختصر می کنم و آن اینکه: امام رضا (ع) می فرماید: «فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا». به این معنا که اگر مردم زیبایی های گفتار ما را می دانستند، از ما پیروی می کردند. طبق مبانی انسان شناختی ما انسان ها فطرتاً عبادت، ستایش و نیایش را دوست داریم. درذات آدمیان تمایل و کششی شورمندانه و اشتیاق به عرض ارادت به ساحت کبریایی خداوند نهفته است. "ویل دورانت" در همان جلد اول تاریخ تمدن اشاره می کند که پرستش همزاد با تاریخ بشر است. پس ما خیلی از این جهت کارمان سخت نیست. چون یک عطش و احساس نیازی در نهاد همه نسبت به کرنش در مقابل یه حقیقت مابعد الطبیعی وجود دارد. ما باید بستر سازی کنیم و مراقبت کنیم این میل ذاتی در میان امیال دیگر گم نشود و یا به انحراف نرود.
لذا برای این هدف استفاده از روش های مستقیم و غیر مستقیم و متناسب با ذائقه و ساختارهای اداراکی و روانی نسل جدید بسیار مهم است. بنابراین در هر مقطعی متناسب با سطح نگرشی افراد باید رویه ها و روشها را تغییر داد. اما زبان هنر و شعر و قالب های هیجانی، استفاده از ظرفیت گروه های همسال و آموزش های حین هیجان مثبت از جمله روش هایی است که موجب رشد و شکوفائی این میل فطری در وجود انسان خواهند شد. همین جا اشاره کنم ما در تولید محتوای کودکانه با موضوع نماز در فضای مجازی ظرفیت بسیاری داریم. در حوزه بازی های کودکانه، سرود، شعرهای کودکانه، نما آهنگ های دلنشین، پادکست، انیمیشن و فیلم های کارتنی کوتاه جذاب با موضوع نماز نیاز به فعالیت جدی تری داریم.
چگونه باید در کتاب، کلاس و مدرسه زیبایی های نماز را بیان کرد؟
شرح آداب ظاهری و باطنی نماز با زبان شعر، هنر، قصه و تجربه های زیسته کامیابانه و ساعت نقاشی نماز، خاطرات دلنشین نماز و نمازخواندن بزرگان و دانشمندان تاریخ و فرهنگ ما و مخصوصاً در بعد معرفت شناختی؛ معرفی خداوند به مثابه یک دوست حقیقی و نماز بعنوان یک گفتگوی عاشقانه با بهترین و وفادارترین دوست می تواند بسیار مؤثر باشد. و معرفی نماز بعنوان روشی برای راز گوئی و نجوا با محبوبی دائمی و مهربان و استفاده از زبان عشق و مهرورزی و همچنین معرفی خداوند به مثابه یک معشوق فوق العاده می تواند بسیار در نهادینه سازی این رفتار دینی در اذهان و قلوب بچه ها نقش داشته باشد. چون عشق زبان مشترک همه افراد بشر است. پیوند دادن عشق با نماز و خدا و نماز بعنوان یک رابطه عاشقانه نه صرف یک تکلیف اجباری از مهمترین توصیه های حقیر در این زمینه است.
مهمترین راههای جذب نسل نو به نماز چسیت؟
در کنار استفاده از زبان عشق و رابطه دوستی در هنگامه نماز و معرفی نماز بعنوان زمان ملاقات و دیدار با دوست حقیقی و بسیار مهربان. شمارش ارزش نماز و نیز سایر عبادات می تواند مکمل خوبی باشد. مثلاً بنا بر نقل اساتیدم وقتی سخن از نماز می شود اشاره کنیم که ما که به هنگام نماز گزاردن پنج کار بسیار زیبا را با هم انجام می دهیم: یکی اینکه خدا را ستایش می کنیم و با ستایش خدا، نه فقط اوصاف و زیبایی ها و کمالات خدا را به یاد می‌آورند و در ذهن و ضمیر خود رسوخ بیشتر می‌دهیم و اعتراف می‌کنیم که این اوصاف و کمالات فراتر از حد دریافت همه اذهان و عقول‌اند، به طوری که برای اینکه حق خدا را براستی اداء کرده باشیم چاره‌ای جز این نداریم که او را ورای همه تصورات و تخیلات خود بدانیم.
دوم اینکه خدا را سپاس و شکر می کنیم؛ سپاس از خدا چیزی نیست جز فهم اینکه ما کل هستی، حقیقت و زیبایی را که در اختیار داریم وامدار او هستیم. هر وقت که واقعاً حس کنیم که اگر در مقام عمل کار خوبی انجام داده‌ایم یا در مقام نظر به حقیقتی دست یافته‌ایم یا در ساحت احساسات و عواطف به چیز زیبایی دلبستگی یافته‌ایم آن خوبی یا حقیقت یا زیبایی را از خودمان نداریم، بلکه خداوند نصیب ما کرده است، همان وقت حال سپاسگزاری و قدرشناسی در ما پدید می‌آید که شکر واقعی همین است.
سوم اینکه اعتراف به خطا و طلب بخشایش کنیم، هر وقت که احساس نقص، خطا و گناه کردیم؛ ولی این را نیز دریابیم که نقائص و خطاها و گناهان ما هر چه قدر عظیم باشند جای نومیدی نیست، چرا که ما در محضر خدایی هستیم که همه این نقائص و خطاها و گناهان را جبران می‌کند.
چهارم اینکه برای خودمان دعا کنیم؛ هر وقت که احساس کنیم که خوبی‌ها، حقیقت‌ها و زیبایی‌های جهان هستی منحصر در همان هایی که ما در اختیار داریم نیستند و بسا خوبی‌ها، حقیقت‌ها، و زیبایی‌ها است که دست ما از آنها کوتاه است و در عین حال سخت مشتاق آنهاییم، حالت دعا در ما پدید می‌آید. دعا چیزی نیست جز آرزوی بهتر شدن در سه ساحت عمل (خوبی)، نظر (حقیقت) و احساسات( عواطف) و از جمله دیگر رفتارهایی که ما در حین نماز انجام می دهیم این است که به یاد دیگران می افتیم و برای دیگران هم دعا می کنیم.
در این حال، طبیعی‌ترین واکنش این است که شخص برای همنوعان خود دعا کند و بهتر شدنِ آنان را در همان سه ساحت مذکور بخواهد. دعا برای دیگران، در واقع، نوعی شفاعت برای آنان، در پیشگاه هستی، است. تمام این موارد با روان همه سازگار است و با آشنایی با این موارد و موارد بسیار دیگری که در باطن و اسرار نماز نهفته است. شور و اشتیاقی در افراد برای انجام این کار ایجاد می شود.
مهمترین مشکلات فرا روی اقامه نماز در جامعه چیست؟
خب این سؤال هم پاسخ مفصلی دارد چون ما در بحث آسیب ها و موانع اقامه نماز با اصناف و علل مختلفی مواجه هستیم که پاره ای آنها از جنس معرفت اند و شمار دیگری از آنها از جنس عوامل روان شناختی و فرهنگی و اجتماعی هستند. ولی به چند مورد از آنها اشاره می کنم. اولین مسأله که می تواند مهمترینش هم باشد، فقدان دغدغه مندی متولیان تربیتی است. این هم بر می گردد به نقصانی که در بینش و دانائی افراد نسبت به اهمیت و جامعیت و آثار پیدا و پنهان و کوتاه مدت و میان مدت و بلند مدت در سطوح و جنبه های مختلف زیست متربیان ما دارد.
همبستگی معنا داری که بین نماز و حسن عاقبت وجود دارد. و همچنین بین سایر مصادیق موفقیت باید ما را نسبت به این مقوله حساس و فعال کند. مباحث بسیار مفصلی با رویکردهای بین رشته ای در این مورد وجود دارد که جا دارد مورد آموزش های مستمر برای دست اند کاران تربیت در سطوح مختلف برگزار شود.
آسیب بعدی در این مورد به فقدان آموزش های گسترده با رویکردهای بین رشته ای به گروههای مختلف و اصناف و قشرهای مختلف مردم است. آموزش جایگاه و اهمیت نماز با استفاده از محققین و پژوهشگران حوزه های مختلف علمی و معرفتی و استفاده از زبان مخاطب جدید برای جا انداختن منزلت قدسی این رفتار از دیگر مشکلات ماست و سومین مسأله ما بر می گردد به روش های آموزش واقعیت این است که ما خیلی روی نصیحت و پند دادن در ترویج نماز حساب باز کرده ایم و غافل از این هستیم که آنچه ما در درون داریم و یا آنچه انجام می دهیم بیشتر از گفتار ما رساننده پیام ماست.
بنده از حضور شما سوال می کنم چند معلم بین کودکان به نماز می ایستند. چقدر دانش آموزان یا دانشجویان اساتیدشان را در حال نماز خواندن دیده اند. بد سلیقگی، گفتار کلیشه ای، زبان عوامانه غیر دانشی و بی هنری در ارائه و همچنین فاصله بین گفتار؛ کردار؛ احوال و اخلاق مبلغان نماز هم از مهمترین مشکلات ما در موضوع ترویج نمازخوانی است که خود حدیث مفصل و قصه پر غصه ای است.
نظر شما در مورد خروجی اجلاس های سراسری نماز چیست؟
اجلاس سراسری نماز نباید انتظار بالائی داشت. بلکه توقع می رود بیش از پیش از چهره این رفتار زیبا غبار افشانی کند و غفلتی را که نسبت به عنصر خوش نقش بر اقدامات تربیتی ما حاکم شده بزداید و با تذکر بی وقفه به احیای آن کمک کند. پس آنچه از این همایش و اجلاس بر می آید خاصیت هوشیار کردن و غفلت زدائی است.
نظر شما