خبرگزاری شبستان- رشت، مهری شیرمحمدی؛ خانه دکتر احمد سواررخش، در محله «خواهر امام» شناخته شده است. این خانه در سال ۱۲۷۸خورشیدی یعنی سه سال بعد از ترور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. خانه در کوچه «لنکرانیان» و درست روبروی بقعه خواهر امام رضا(ع) قرار دارد.
این عمارت قجری با تلاش مالک جدید مرمت و به پیشنهاد احمد سواررخش، خرداد ماه ۱۳۹۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. مهمترین شاخصه این خانه، وجود «هشتی» در ورودی عمارت است. هشتی این خانه سه درب فیروزه ای رنگ دارد. یکی از درها با یک راه پله به اتاق هایی در طبقه بالای هشتی می رسد. این اتاق ها در واقع بخش مهمانخانه این عمارت بوده است. این شکل معماری برگرفته از الگوی معماری مرکز ایران است که بخش محرمیت از بخش مهمان جدا می شد.
از بخش هشتی عمارت سواررخش، درب دیگری به خانه همسایه راه دارد. در گذشته برخی از خانه های مجاور از یک راه دسترسی به‌هم اتصال داشتند. حیاط این خانه اگرچه وسیع نیست، ولی همچون خانه های رشت قدیم، دارای حوض بزرگی است که دورتا دور آن گلدان های شمعدانی چیده شده است. حوض پر از ماهی های قرمز است و دور تا دور بدنه حوض با صدف های دریای کاسپین تزئین شده است. باغچه حیاط، درخت بلندی دارد که «گل های یخ» آن در زمستان فضا را معطر می کند. بلندی درخت به اندازه ای است که جلوی دید منظر ارسی زیبای عمارت را در طبقه دوم گرفته است. زیبایی این خانه بخاطر وجود ارسی زیبای شاه نشین در طبقه دوم خانه و ارسی دیگری در بخش مهمانخانه است. اکنون بخش مهمانخانه، راه پله ای نیز از بخش حیاط دارد. این بخش به عنوان کتابخانه شخصی دکتر احمدسوار بخش می باشد.
طبقه نخست عمارت اصلی بر یک کرسی بلند قرار گرفته و همچون خانه های رشت قدیم دارای گربه رو یا همان فضای خالی است که باعث گردش هوا از کف و کاهش نفوذ رطوبت به عمارت می شود. انتهای قرنیس حیاط از گربه رو تا پله های ورودی، یک ردیف کاشیکاری های دوره قاجار با نقش شکار و گل بوته های فیروزه ای دارد. البته گذشت بیش از صد سال، موجب شده در برخی از قسمت ها لعاب کاشی ها کمرنگ شود.
طبقه همکف، سالن پذیرایی، آشپزخانه و حمام قرار دارد و تعدد پنجره های کشیده و بلند رو به حیاط گردش هوا و نور به خانه را میسر می کند. طبقه دوم عمارت، یا شاه نشین خانه، دارای یک ارسی بزرگ با شیشه های رنگی زیبا و شومینه گچبری شده دارد. روی کتیبه ای که در این طبقه نصب شده، ساخت بنا به سال « ۱۳۱۶» قمری حک شده است. بام خانه سفال پوش و حیاط نیز طاق ضربی هایی با آجر قرمز دارد.
«احمد سواررخش» از نوجوانی به معماری و اشیای تاریخی علاقمند بوده و همیشه دوست داشته در چنین خانه ای زندگی کند. وی در چگونگی خرید و مرمت این خانه می گوید: سال ۱۳۷۸ این خانه برای فروش گذاشته شده بود و از طریق یکی از دوستان این خانه را دیدم .خانه در آن زمان وضعیت مناسبی نداشت و به‌قدری نور خانه کم بود که دوستم آن را به «زندان هارون الرشید» تشبیه کرد. بعد از خرید خانه، آرام آرام بنا را مرمت کردم. ابتدا الحاقات حذف شد و بنا به اندازه ای که برای سکونت خانواده مناسب باشد، مرمت گردید و باقی مرمت ها هم همچنان ادامه دارد.
این استاد دانشگاه می افزاید: مالک قبلی، حمام و رختکن بزرگی در حیاط ساخته بود و تیرآهن ها به دیوارهای طاق ضربی آسیب زیادی زده بود. تلاش من این بود که طاق ضربی ها با همان آجرهای قدیمی مرمت شود. بنابراین، بناهای قدیمی محله را که خراب می کردند، با کسب اجازه از مالکان سفال و آجرهای سالم را از آنها می گرفتم. مالک قبلی روی دیوارهای حیاط را هم سیمان سفید زده بود. با تراش سیمان سفید، بدنه اصلی را خارج کردم. روی لمبه های چوبی سقف نیز چندین لایه رنگ متفاوت خورده بود. به منظور سالم ماندن لمبه ها استادکارهای مرمت، با شیشه آرام آرام رنگ های هر لایه را تراش دادند و دوباره رنگ چوب روی لمبه ها خورد. احمد سواررخش، درباره قدمت و سازندگان عمارت می گوید: خانه توسط فردی به نام «لنکرانیان» ساخته شده بود . اکنون هم ابتدای این کوچه بن بست، تابلوی «لنکرانی» توسط شهرداری نصب شده است. بعد از آن فردی به نام «دانش»، مالک خانه می شود و بنده هم از مالک قبلی یعنی آقای «منصوری» خانه را خریدم. بنابر کتیبه موجود در طبقه دوم، خانه در سال ۱۳۱۶ قمری یا ۱۲۷۸خورشیدی یعنی ۳سال بعد از ترور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. بنا بر مستندات اداره ثبت اسناد و املاک رشت، از ابتدای این کوچه تا انتها، باغ بزرگی با درختان تنومند بوده و تنها خانه این کوچه همین عمارت و با همین سبک معماری بوده است. خانه های مجاور بعدها ساخته شده است. نکته جالب توجه در این عمارت، جهت قبله است که با کمی انحراف متمایل به چپ و روبه بقعه خواهر امام متمایل است. ولی قبله بقیه خانه ها، یا مستقیم و یا با کمی انحراف به سمت راست است. این عمارت قجری، به پیشنهاد مالک خرداد ماه امسال در فهرست آثار ملی ثبت شد. زیرا مالک نمی خواست در اثر تعریض کوچه، توسط شهرداری عمارت به این زیبایی خراب شود.
«مصطفی پورعلی» مدیر کل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، می گوید: این عمارت از ابتدا با کاربری مسکونی ساخته شده است و نخستین بار در مقاله گونه شناسی خانه های بافت قدیم رشت توسط «مژگان خاکپور» شناسایی و بررسی شد. بنا در دو طبقه ساخته شده و سطح اشغال بنا و حیاط آن ۲۱۴متر و سطح اشغال بنا به تنهایی ۹۱متر مربع است. درها و پنجره های چوبی قدیمی با طرح ارسی با طرح های متنوع از ویژگی های خاص این بناست. راه پله و پوشش داخلی کف با کتیبه های لعاب دار و آجر نقاشی شده، تزئین شده است. ضخامت دیوارهای خارجی به طور متوسط، ۶۰ سانتیمتر و در دیوار های داخلی (به دلیل اجرای شومینه) ضخامت به ۱۲۰سانتی متر می رسد. پنجره ها و درها و سازه اصلی بنا، همه چوبی و از جنس نراد روسی می باشد و هیچ گونه تیر آهنی در ساخت آن بکار نرفته است. سقف این خانه پل کوبی شده و در بدنه دیوارها از آجر پخته و خشت استفاده شده است. ورودی بنا یک درگاهی (هشتی) دارد و از آنجا به پلاک مجاور قابل دسترسی است.
پورعلی با اشاره به مرمت بنا توسط مالک، یادآور می شود: بنا به طور کلی سرپابوده و بخش عمده ای از آسیب ها رفع شده است. تنها نزول رطوبت از ناحیه بام، موجب تخریب بخش هایی از پوشش داخلی سقف، اندود دیوارها، تخریب بازشوها شده بود. اما تزئینات با ارزش نمای بنا و بیشتر بازشوها به طور کلی سالم است.
نظر شما