اربعین؛ الگوی عملی برای صلح جهانی است

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان،مروز به عنوان زیارت اربعین و شعائر الحاق شده به آن می‌شناسیم، ریشه در تاریخی به اندازه عاشورا دارد. عاشورای حسین علیه‌السلام که خط تفریقی میان حق و باطل را تا امروز امتداد بخشیده، سرآغازی شد بر ۴۰ روز مصیبت عظمایی که بر تارک هستی نقش بست؛ آسمان خون گریست و زمین به لرزه درآمد تا اربعین حسینی از همان سال ۶۱ اصالت ویژه‌ای نزد شیعیان یابد.لذا در این خصوص با حجت الاسلام «وحید مراد زاده»، مدیر و مدرس حوزه آیت الله علم الهدی تهران  گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.

در خصوص تاریخچه زیارت با پای پیاده توضیح دهید؟

ما در روایات داریم که حضرت آدم (ع) هزار بار با پای پیاده به زیارت خانه خدا رفتند در حالی که این مسیر را به وسیله گام های خود پیمودند و وسیله ای نداشتند لذا این زیارت اربعین که امروزه به صورت پیاده روی صورت می گیرد، فقط صرف این دوره نیست، ما حتی در فرهنگ های دیگر هم داریم. در تاریخ داریم که قیصر پادشاه روم با خدای خود پیمان بسته بود که هرگاه در نبرد با امپراطوری ایران پیروز شود از مقر حکومت خود در قسطنطیه پیاده به بیت المقدس برود. بعد از اینکه پیروز شد نذر خود را ادا کرد و پیاده رهسپار بیت المقدس شد یا در روایت آمده است که امام حسن مجتبی (ع) 25 مرتبه با پای پیاده به زیارت خانه خداوند مشرف شده است لذا همه اینها بیانگر این است که پیاده روی زیارت اربعین صرفا برای حضرت سیدالشهدا (ع) نبوده لذا در سبک و شیوه علمای ما نیز بوده است و در زیارتی مخصوصه امام حسین (ع) در شب های جمعه وارد شده است که اکثر علما و بزرگان ما که در نجف بودند با پای پیاده حرکت می کردند و شب جمعه به زیارت امام حسین (ع) می رسیدند. بعدها که وسایل نقلیه ساخته شد این رسم به مرور کمرنگ شد تا زمان آیت الله شاهرودی در نجف که ایشان مجدد پیاده روی را باب کردند چون طلاب ایرانی و ایرانیان مقیم عراق با ایشان همراه می شدند این عمل در ایران هم باب شد.

این امر ادامه داشت تا زمانی که حزب بعث عراق در زمان صدام حسین تشکیل شد و این سخت گیری ها تشدید شد. خیلی ها در آن زمان زندانی حتی اعدام شدند به خاطر اینکه پیاده به زیارت امام حسین (ع) می رفتند. خوشبختانه بعد از نابودی صدام یک پیوند عجیبی بین شیعه و اهل سنت ایران و عراق به وجود آمد و این زیارت اربعین به عنوان یک نماد و الگو برای دنیا مطرح شد.

مقام معظم رهبری در 27 شهریور سال 1398 در دیدار موکب داران عراقی در باب عظمت پیاده روی اربعین فرمودند: اربعین جهانی شد و جهانی تر هم خواهد شد؛ این خون حسین بن علی (ع) است که بعد از 1400 سال دارد، می جوشد و روز به روز تازه تر و زنده تر می شود. این همان پیام عاشورا است که از حلقوم ابا عبدالله الحسین (ع) و حضرت زینب کبری (س) در نهایت غربت و تنهایی صادر شد و امروز فضای عالم را فرا گرفته و فرا می گیرد.به نظرم همین کلام رهبری در اهمیت زیارت اربعین و پیاده روی و نمادی که امروز به عنوان یک الگوی جهانی در دنیا مطرح است که از همه جای دنیا می آیند، کفایت می کند. ما در هیچ جای دنیا نداریم که افرادی با یک طرز تفکر واحد در یک ساعت و مکان واحد همه با هم در یک جا برای عرض ادب نسبت به کسی که به آن محبت دارند، جمع شوند؛ این چیزی نیست جز کرامات حضرت سیدالشهدا (ع) که متاسفانه در دو سال اخیر به دلیل بحران کرونا از شرکت در این مراسم معنوی محروم شدیم.

زیارت چیست و چه تاثیری در سبک زندگی اسلامی دارد؟

در باب زیارت یک بحث لغوی و یک بحث اصطلاحی داریم. در لغت به معنای تمایل پیدا کردن است. در آیه 17 سوره کهف هم به این امر اشاره شده است. خداوند می فرماید: اهلی که داخل غار بودند، خورشید را می دیدند که به هنگام طلوع به سمت آنها متمایل می شوند که در اینجا از واژه تمایل استفاده کرده است اما در «اصطلاح»، زیارت یعنی زائر به سمت مزور تمایل پیدا می کند اما فرقش به معنای تمایل پیدا کردن از باب روحی، تعظیم و تکریم قلبی است، چون هدف از زیارت هم همین است. گاهی مواقع ما به بعضی از دوستان خود می گوییم ما به یادت هستیم، او می گوید وقتی به من سر نمی زنی چه فایده ای دارد. در واقع او بحث تمایل قلبی را در دیدن و زیارت کردن می داند؛ لذا بحثی در مباحث کلامی و اسلامی تحت عنوان زیارت وجود دارد که شرایط و آداب خاصی در باب زیارت ائمه معصومین (ع) به ویژه امام حسین (ع) نقل  کرده است.

سبک زیارت ائمه معصومین (ع) تقریبا یک شکل است، اما در باب زیارت حضرت سیدالشهداء (ع) فرق می کند، در زیارت ائمه معصومین (ع) آداب خاصی وجود دارد که شما غسل کنید، لباس پاکیزه بپوشید، استغفار کنید، تکبیر بگویید و وقتی به حرم رسیدید اذن دخول بخوانید اما در باب زیارت حضرت سیدالشهداء (ع) فرق می کند؛ می فرمایند: همین که رسیدی با همان لباس خاک آلود، خستگی و حالت اضطرار به زیارت بروید. در برخی روایات داریم که خداوند متعال از زمانی که حضرت سیدالشهدا (ع) به شهادت رسیدند، ملائکه ای را در آنجا مامور کردند که همیشه پریشان و خاک آلود هستند و زوار حضرت را در آنجا زیارت کرده و مورد تکریم قرار می دهند.

قرائت زیارت اربعین چه آثار و برکاتی به دنبال دارد؟

وقتی شما می خواهید فردی را زیارت کنید اولین هدف تان از زیارت خود قدردانی از زحمات وی است. طبعا بخشی از هدف زیارت ائمه معصومین (ع) هم به همین مسئله بر می گردد که ما می خواهیم به آنها بگوییم که قدردان زحمات شما و راهی را که به ما نشان دادید، هستیم. یکی از کارهایی که می توانیم انجام دهیم این است که به زیارت آنها برویم، دومین هدف از زیارت برای خودمان است. انسان ذاتا کمال گرا است و دائما به دنبال رشد و تعالی خود می باشد. یکی از راه های رسیدن به کمالات انسانی زیارت ائمه معصومین (ع) است، یعنی یکی از اهداف مهم زیارت ائمه معصومین (ع) رسیدن به آن کمال عالی در جوار امام معصوم (ع) است.

هدف دیگر از زیارت ائمه معصومین (ع) هشدار دادن به انسان های ظالم و ستمگر است. وقتی می بینیم فردی در حق فرد دیگری ظلم می کند به حمایت از آنها بر می خیزیم، طبعا می خواهید به او بفهمانید که من این فرد را دوست دارم و از او حمایت و پشتیبانی می کنم لذا یک بخشی از زیارت هم بر می گردد به این که به دیگران هشدار دهیم که ما محب و قدردان زحمات آن فرد مورد نظر هستیم و هیچ وقت زحمات آنها را فراموش نمی کنیم.

از دیگر آثار و برکات زیارت اربعین این است که هر فردی در این عالم هستی به دنبال همفکر خود می گردد لذا وقتی همه مردم یا یک بخشی از مردم همانند ایام موسم حج یا ایام زیارتی اربعین دور هم جمع می شوند، همه اینها می خواهند بگویند که ما همفکر و هم مسیر هم هستیم و یک هدف و یک راه را دنبال می کنیم لذا این مکان، محمل و پاتوقی برای گرد هم آمدن افرادی با عقاید و افکار شبیه یکدیگر می شود و با توجه به حالات رفتاری، روحی و روانی ای که افراد در ایام زیارت ائمه معصومین (ع) دارند، می بینیم که همه آنها یک طرز فکر دارند و یک هدف را دنبال می کنند.

هدف زیارت اعلام محبت است لذا یکی از اهداف ما از زیارت ائمه معصومین این است که به آنها بگوییم ما نسبت به شما ارادت و محبت داریم لذا زیارت هم یکی از انواع محبت کردن می باشد. از دیگر اهداف زیارت تقرب به سمت خداوند متعال می باشد. خداوند در قرآن کریم می فرماید: وقتی درب منزل من می آیی با بهترین وسیله ها و والاترین افراد بیا؛ بنابراین چه کسی والاتر از ائمه معصومین (ع) که ما آنها را مقرب درب خانه خدا می دانیم و وقتی به زیارت آنها می رویم، می گوییم یا «وجیها عندالله اشفعی لنا عندالله». در واقع ما آنها را شفیع در خانه خداوند قرار می دهیم تا شفیع ما در روز قیامت باشند. همچنین ما در زیارت امیرالمومنین (ع) می خوانیم «اللهم عبدک و زائرک متقرب الیه إلیک بزیارة» خدایا عبد تو و زائر تو اینجا آمده که متقرب به سوی خداوند متعال باشد.آخرین اهداف زیارت، ارزیابی خود شخص و دیگران است. در عالم هستی افکار و عقاید متفاوتی وجود دارد. ما در زیارت جامعه کبیره می خوانیم «کلامکم نور وامرکم رشد»، کلام ائمه معصومین (ع) نور است و امر آنها باعث رشد و تعالی ما می شود؛ بنابراین یکی از مواردی که باعث ارزیابی انسان ها می شود، زیارت ائمه معصومین (ع) و متوسل شدن به آنهاست.

زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین چه برکاتی دارد؟

در مورد زیارت اربعین روایات متفاوتی داریم. همان طور که گفته شد، یکی از اهداف زیارت، تقرب به سمت خداوند متعال است. امام رضا (ع) فرمودند: هر کسی که قبر جد ما امام حسین (ع) را در شط فرات زیارت کند همانند کسی می ماند که خداوند را مافوق عرش زیارت کرده است. «ابن قولویه» در کتاب «کامل الزیارات» در باب زیارت امام حسین (ع) نقل می کند که امام حسن عسکری (ع) فرموده اند مومن پنج نشانه دارد؛ اقامه ۵۰ رکعت نماز (مجموع واجبات و مستحبات)، خواندن زیارت اربعین، انگشتر عقیق در دست راست کردن، در سجده پیشانی بر خاک نهادن و «بسم الله الرحمن الرحیم» را (در نماز) بلند گفتن.برخی فرموده اند: منظور از زیارت اربعین این است که چهل نفر را زیارت کنند اما بنا بر روایات و بنا بر زیارت اربعینی که از امام صادق (ع) به ما رسیده، این نشان دهنده همان زیارت معروفه ای است که امام حسن عسکری (ع) فرموده اند که از علایم مومن زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین است.در واقع تاریخچه اربعین مربوط به زمان ائمه معصومین (ع) یعنی بعد از حضرت سیدالشهداء (ع) و به شهادت رسیدن ایشان است که تا این اندازه به بحث اربعین تاکید شده است، مخصوصا اینکه زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین را فراموش نکنیم.

درباره تاریخچه زیارت اربعین توضیح دهید؟

یکی از مواردی که می شود در مورد تاریخچه اربعین به آن استناد کرد، بحث زیارت جابر بن عبدالله انصاری همراه با عطیه خود به زیارت قبر مطهر امام حسین (ع) است.جابر که با عطیّه عوفی یکی از دانشمندان روزگارش، خود را در روز اربعین به کربلا رساند، در شط فرات غسل کرد، با دو پارچه مانند حاجیان مُحْرم شد، با سر و پای برهنه، با دلی پر از غم و اندوه به زیارت قبر محبوب خود، حسین (ع) مشرّف شد.این خود دلیل محکمی بر این است که ما به زیارت اربعین اهمیت بیشتری بدهیم. مسئله بعدی ورود اسرای اهل بیت (ع) در روز اربعین است. ما در روایات داریم که اسرای کربلا در روز اربعین به قبور شهدا و اصحاب شان رسیدند. در برخی از روایات هم داریم که رسیدن به قبور سیدالشهدا (ع) همزمان با زیارت جابر بن عبدالله انصاری بود.

بحث بعدی این است که خود «ابن شهر آشوب» در «مناقب آل ابی طالب» می فرماید: سر مبارک حضرت سیدالشهداء در روز اربعین به بدن ایشان برگردانده شد؛ این خود دلیلی بر عظمت اهل بیت (ع) است. با وجود تحمل این همه مصائب اما سر مبارک حضرت در روز اربعین به بدن مطهرشان برگردانده شد. «ابن قولویه» در کتاب «کامل الزیارات» می فرماید: زمانی که حضرت سیدالشهدا (ع) در دهم محرم به شهادت رسیدند تا چهل روز بر سوگ ایشان گریه می کرد. در روایات داریم که باریدن قطرات سرخ گون یا گرد و خاک قرمزی که خود نشان از حزن و اندوه نسبت به شهادت امام حسین (ع) دارد، حتی در روایات آمده است که طلوع و غروب خورشید هم تا روز اربعین به صورت سرخ اتفاق می افتاد اما از زمان اربعین به بعد همه چیز عادی شد؛ این عدد چهل هم در مباحث اسلامی و عرفانی جایگاه ویژه ای دارد. عرفا، علما و بزرگان چله نشینی هایی داشتند و عدد چهل را مقدس می دانستند. این خود نشان دهنده این است که اربعین و عدد چهل عدد مقدسی است.