آتش تنور به خاکستر نشست

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ برخی از حِرَف و مشاغل در طول سالیان گذشته دستخوش نامهربانی و ناملایمتی قرار گرفته اند تا جایی که برخی از این مشاغل به طور کامل به فراموشی سپرده شده و برخی با همت مردم و ریش سفیدان دوباره احیا شده اند. تنورسازی، صابون سازی و... از مشاغلی هستند که در سالیان گذشته به فراموشی سپرده شده اند. این مشاغل در زمان خود نه تنها باعث رونق اقتصادی بودند بلکه حرف ها برای گفتن داشته اند. 

در گذشته های نه چندان دور برخی مشاغل مانند تنورسازی با وجود نیاز به توان بدنی بالا مورد استقبال قرار می گرفت اما این حرفه این روزها کم کم به فراموشی سپرده شده تا جایی که دیگر مانند گذشته ها فرزندان میراث دار پدر و پدر بزرگ ها نیستند.

مشاغلی مانند تنورسازی با وجود قدمت بالا، رفته رفته در بین تنورهای صنعتی و گازی ذوب و به فراموشی سپرده شده است.

خراسان جنوبی به عنوان استانی کهن با میراث های ماندگار دستخوش تغییراتی شده است و برخی مشاغل در این استان هم با بی مهری مردم و ... مواجه شده است. به اذعان صاحبنظران و کارشناسان مواد اولیه مورد نیاز برای ساخت تنور گلی «خاک رس، ماسه، کمی موی بز برای استحکام، قدرت بدنی بالا برای ورز دادن گل و خاک رس» است. با وجود فراموشی این حرفه خوشبختانه در سال‌های اخیر مردم بار دیگر به سمت و سوی استفاده از تنورهای گلی برای طبخ نان رفته اند تا جایی که عده ای در منازل آپارتمانی خود نیز اقدام به نصب تنور گلی در تراس کرده و عده ای هم در ویلاها و باغ منازل خود از تنور گلی استفاده می کنند با این تغییر که به جای هیزم از گاز برای طبخ نان استفاده می شود.

انقراض تنورسازی

شکرالله صحرانورد تنورساز متولد سال 1344 از روستای آسیابان درخش است که این حرفه را از پدر و پدربزرگش به ارث برده است.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار شبستان در بیرجند با اشاره به این مهم که شغل تنورسازی درحال انقراض و از بین رفتن است، می‌گوید: شغل تنورسازی میراثی از پدر و پدربزرگم است که با وجود علاقه شدید خودم به این حرفه به عنوان میراث به من رسیده است.

وی که از سال 1366 کار تنورسازی را شروع کرده‌است، یادآور می شود: در آن برهه زمانی با توجه به نیاز و استقبال مردم برای استفاده از تنورهای گلی به سمت این شغل رفتم با وجود علاقه زیادم به تنورسازی، متأسفانه تنها فرزند پسرم علاقه ای برای رفتن به سمت این حرفه نشان نمی دهد و می توانم اقرار کنم در خاندان من جزو آخرین افراد تنورساز هستم و این مهم باعث نگرانی من شده‌است.

صحرانورد با بیان این‌که از دو تا سه سال گذشته مردم بار دیگر از تنور های گلی استقبال بالایی دارند، می افزاید: با توجه به پایین آمدن کیفیت نان، عدم استفاده از سبوس در نانوایی ها و... مردم دوباره به سمت پخت نان محلی با کیفیت بالا رفته اند.

به گفته‌ی وی برخی از شهروندان در حیاط منازل، برخی در تراس تنورگلی نصب کرده و مانند کباب پز از آن برای پخت نان استفاده می کنند با این تفاوت که به جای هیزم از گاز استفاده می شود و عده ای هم در باغ ویلاها با نصب تنور گلی با کمک هیزم، نان مورد نیاز خود را پخت و استفاده می کنند.

او که کارگاهش در قهستان شهرستان درمیان است، تاکید می‌کند: این حرفه در خانواده نسل در نسل گشته و به من رسیده است که متأسفانه بعد از من، در خانواده کسی به سمت این شغل نمی رود و تنها فرزند پسرم رغبتی برای ادامه‌ی شغل تنورسازی نداشته و به سمت شغل دولتی رفته است.

صحرانورد از تنورسازی به عنوان یکی از مشاغل سخت یاد می کند و می گوید: با توجه به نیاز بدنی بالا و... کمتر کسی مایل به ادامه این شغل است و حتی شاگردانم هم در این سال ها برای یادگیری و ادامه این شغل استقبالی نشان ندادند.

ساخت دو تا سه تنور در روز

اوکه در کنار تنور سازی به کار پیمانکاری ساختمان هم مشغول است، قیمت تنور خام در حال حاضر را 300 تا 400 هزار تومان اعلام می‌کند و می‌گوید: با توجه به این‌که پیمانکار ساختمان هستم در طول روز با کمک شاگردان دو تا سه تنور را آماده می کنم.

صحرانورد با اشاره به سختی این حرفه ادامه می دهد: در گذشته برای آماده کردن گِل و لای با کمک دست و از قدرت بدنی استفاده می شد اما در حال حاضر در برخی نقاط مخلوط کردن و ورز دادن گل و خاک رس با کمک دستگاه‌های صنعتی انجام می شود.

وی یادآور می شود: با توجه به سختی کار و نیاز داشتن به قدرت بدنی بالا از سال 1380 تا 1390 این حرفه را به طور کامل کنار گذاشتم چرا که با ابتلا به دیسک کمر قادر به مخلوط کردن گل و لای، ورز دادن آن نبودم.

او که در طول این سال ها شاگردان زیادی داشته است، می گوید: متأسفانه به علت سختی کار و نیاز به قدرت بدنی بالا شاگردانم به سمت کارهای پیمانکاری ساختمان مانند بنایی، کاشی کاری، سنگ کاری و... رفته و هیچ یک به طور اختصاصی تنورسازی را یاد نگرفته و علاقه ای برای یادگیری نشان ندادند.

وی خاک مورد نیاز تنور را خاک رس اعلام می کند و می گوید: خاک رس مورد نیاز برای آماده کردن تنور از مناطق سرچاه تازیان، آسیابان، خراشاد و... تهیه می شود.

وی با بیان این‌که در صورت اجرای کامل مراحل تنورسازی از هر تنور می‌توان به مدت 50 سال استفاده کرد، می‌افزاید: بعد از تهیه خاک، آماده شدن گِل مورد نیاز، ورز دادن گِل؛ تنور آماده می شود سپس باید تنور حدود پنج ساعت حرارت ببیند و بعد از حرارت با روغن حیوانی چرب شده و آماده استفاده می شود.

صحرانورد با اشاره به بالا رفتن سفارشات ساخت تنور، می گوید: در حال‌حاضر از همه مناطق استان زیرکوه، قاین، بیرجند و... سفارش ساخت تنور داریم اما با توجه به‌سختی کار و درگیر بودن به شغل پیمانکاری برای ساخت تنور با مشکل مواجه می شوم.

او که تاثیر دعای خیر مردم را در زندگی‌اش دیده ‌است برای بیان خاطراتش به فکر فرو می رود و می‌گوید: راه اندازی کار مردم، استفاده اهالی و همشهریان بومی و غیر بومی استان از تنورهای آماده شده شیرینی خاصی به همراه دارد که قابل وصف نیست.

به گفته وی دعای خیر مردم و طلب آمرزش اموات بهترین خاطره است که در این سال‌ها بارها و بارها شنیده است و به آن می بالد.

وی عمر مفید تنور را بین ۴۰ تا ۵۰ سال اعلام می کند و می گوید: اجرای درست مراحل تنورسازی اعم از تأمین خاک مناسب، ورز دادن گل و خاک رس، پخت تنور، چرب کردن آن و... در عمر تنور نقش بسزایی دارد.

به گفته‌ی وی پس‌از آماده شدن تنورها و انجام مراحل ذکرشده شامل پخت خشت خام، روغن مالی تنور و... تنورها بر اساس سفارشات به اقصی نقاط استان و خارج از استان ارسال می شود.

کارشناس مسئول صنایع دستی حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان از بیرجند شکل، نوع ساخت، نقوش و... را در ثبت مشاغل مهم می داند و می گوید: برای ثبت ملی، معنوی و... اثر باید دارای ساخثه هایی مانند قدمت، نوع ساخت، ابتکار عمل و... باشد.

«امیر انوری مقدم» می افزاید: چنانچه آثار دارای این شاخصه ها باشند به عنوان حاملان میراث ملموس به ثبت می رسند، یادآور می شود :تنور سازی استان در بحث حاملات معنوی هنوز به ثبت نرسیده است.

وی با بیان اینکه تنور سازی سنتی فردوس به شماره 2492 در 9 آذر ماه سال 1400 ثبت ملی شد، سبک و سیاق، روش ساخت، هنر آموز، نقوش و... را در ثبت آثار مهم می داند.

کارشناس مسئول صنایع دستی حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با اشاره به این مهم که در سطح استان بیش از یکصد نفر تنور ساز فعالیت دارند، می گوید: این افراد در فردوس، نهبندان، سرایان و خوسف به تنور سازی مشغول هستند.