خبرگزاری شبستان_ خراسان شمالی؛ بنايي كه امروزه آينه خانه مفخم ناميده مي شود، ساختماني است رفيع و باشكوه كه در شمال شرقي بجنورد قرار گرفته و يكي از ساختمان هاي ارزشمندی است که از دوران قاجاريه به جا مانده است. اين بنا دارای مالکیت وقفی است و در سال 1354 در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است.
اين بنا از آثار منحصر به فرد عصر ناصري در خراسان شمالی است كه در گذشته داخل باغ بزرگي قرار داشته و همراه ابنيه ديگر از جمله عمارت مفخم دروازه ورودي حوض خانه- باغ فواره و كلاه فرنگي تشكيل دارالحكومه مفخم را مي داده كه عمارت كلاه فرنگي بر اثر زلزله شديدي كه در بجنورد رخ داد تخريب شد و هم اكنون تنها آينه خانه و عمارت مفخم بجاي مانده است.
باني اين اثر يارمحمد خان شادلو (سردار مفخم) و معمار آن ممتحن الممالك شقاقي بوده كه مدرسه شهيد مطهري تهران سپهسالار سابق از جمله كارهاي اوست. معماري بنا تلفيقي است از معماري سنتي ايران و برداشت هايي از معماري مدرن اروپا كه به صورت اشكوبه و با سقف شيرواني و مصالحي همچون آجر- ماسه –گچ –ملات ساروج پي سنگي و شفته آهك است و كاشيكاري آن كار هنرمندان اصفهاني مقيم بجنورد بوده است.
اما آنچه اطلاق نام آينه خانه را بر اين بنا موجب گشته وجود تالاري با تزئينات آيينه كاري در طبقه فوقاني است كه به عنوان فضاي اداري و ديواني جهت ملاقات هاي رسمي سردار مفخم حاكم بجنورد و بر پايي مراسم تشريفات نظامي و رايزني در باب مسائل سياسي و اجتماعي با سران ايل شادلو و ديگر رجال مطرح قاجار مورد استفاده قرار مي گرفته است.
از نكات قابل توجه اين تالار وجود تصاوير 134 تن از شخصيت هاي بر جسته عصر صفوي تادوره قاجار و همچنين سران حكومتي كشور هاي همجوار است كه شاخص ترين آنها شاه طهماسب- شاه عباس- آقا محمد خان – فتحعليشاه و كريم خان زند است كه در قسمت گلويي زير سقف نصب شده و خود مروري است بر تاريخچه فعاليت هاي سياسي انجام شده در اين بنا.
در تزئين تالار از 17 طرح مختلف استفاده شده كه شامل نقش چهل چراغ –مقرنس –نماي بيرون عمارت – نقوش استيليزه گياهي هندسي است. آينه خانه توسط فضاي سبز محدودي از جمله گل كاري و احداث چپر و پرچين از كل مجموعه دارالحكومه منفك مي شده است. ابعاد بنا 90/10*18 متر و ارتفاع آن بااحتساب مناره ها 60/14 متر و مساحتي بالغ بر 392 متر را شامل مي شود.
ساختمان داراي سه درب ورودي در اضلاع شمالي (ورودي اصلي) غربي و شرقي مي باشد كه هرسه به راهرويي در طبقه اول منتهي مي شود. در يك طرف اين راهرو حجره هايي قرار دارد و در سوي ديگر چهار اتاق. در دو انتهاي راهرو پلكان هايي تعبيه شده كه به طبقه فوقاني جايي كه تالار آينه در آن واقع شده ختم مي شود. در طبقه دوم نيز شامل چهار اتاق و تالار آينه مي باشد. درب هاي اين طبقه از جنس چوب صندل بوده كه با استخوان تزئين شده اند. سقف ها مشبك و چوبي اند كه اين خود از شاخصه هاي معماري عصر قاجار محسوب مي شود.
در نماي شمالي (اصلي) عمارت چهار نيم ستون به قطر تقريبي 110 سانتيمتر و ارتفاع 10 متر مشاهده مي شود – دو نيم ستون داراي يك تاج نيم دايره اي هستند كه شكل گلدسته را تداعي مي كنند و دو نيم ستون ديگر فاقد تاج هستند واين امر به دليل زلزله بوده كه باعث افتادن تاج ها شده و بعد از مرمت جاي آن خالي گذاشته شده است .اين نيم ستون ها با كاشي- هاي فيروزه اي ولاجوردي و نيز كاشي ها ي سياه – سفيد و زرد مزين شده اند.
نيم ستون ها با خط معقلي بسيار زيبايي آراسته شده اند كه كلمه محمد به طور منظم در اين نيم ستون ها از پايين به بالا 12 مرتبه تكرار شده است. يك مرتبه به رنگ سياه و يكبار به رنگ زرد كه نيم ستون ها به پايه اي از سنگ مرمر ختم مي شوند.
در قسمت فوقاني نماي اصلي يك تاج نيم دايره اي وجود دارد و در بخش مياني اين نيم دايره با زمينه اي لاجوردي وجود دارد كه نقش جدال بين شير و اژدها در آن ديده مي شود. در فرهنگ باستاني ايران زمين جدال بين شير و اژدها سمبلي از جدال بين خير و شر بوده است در اين تصوير در حالي كه اژدها (سمبل شر) شير را در بر گرفته شير (سمبل خير) با فشردن گلوي اژدها شر را به آستانه نابودي مي كشاند. در كنار جدال بين خير و شر دو تفنگدار در حاليكه به زمين زانو زده اند محل جدال بين شير و اژدها را نشانه رفته اند. در دو طرف درب ورودي نقش دو سرباز در هال نگهباني از بنا به چشم مي خورد كه حالت چشم ها و طرز ايستادن سربازان يادآور تابلوهاي تعزيه عصر قاجار مي باشد و همچنين نشان دهنده نوع لباس رزم و قدرت است.
به طور كلي در معماري اين دوران رسم بر اين بوده است كه نام معمار و باني بنا در قسمت بالايي ورودي به صورت كاشيكاري حك مي شده در اين بنا هم قبلا در همين محل كتيبه اي وجود داشته كه محدوده حكومتي سردار كه از استرآباد و گوگلان و نردين – اسفراين- جوين- سبزوار و جاجرم و بجنورد را در بر مي گرفته و همينطور نام باني بنا در آن نقش بسته كه در دوران پهلوي به دستور رضا شاه اين كتيبه از سردرب بنا جدا شده و به جاي آن كاشيكاري فعلي نسب شده است.
مصالح استفاده شده در بنا را به طور كلي مي توان گفت بومي بوده و از منطقه بجنورد تهيه مي شده است. از نشانه هايي كه مي توان فهميد كه اين بنا بر گرفته از طرح هاي اروپايي است استفاده از قوس هايي است كه در تاج مناره ها ايجاد شده كه بر اثر برداشت اشتباه از قوس اروپايي در ايران ايجاد شده است.
اين عمارت عظيم و با شكوه در شهريور سال 1376 در اختيار ميراث فرهنگي بجنورد قرار گرفت و هم اكنون به موزه اسناد بجنورد تبدیل شده است.
نظر شما