آیین خراسان جنوبی در ماه مبارک رمضان

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: مردم شهرهای مختلف خراسان جنوبی سالیان سال است که با رویت هلال ماه مبارک رمضان و آغاز روزه داری، آیین‌های مختلفی را در استقبال از این ماه عزیز انجام می‌دهند.

در گویش بیرجندی كلمه رمضان، «رمزو ‎«remazo تلفظ می شود و 11 ماه دیگر سال «سالگان» گفته می شود و با این نامگذاری «رمضان» را از ماه های دیگر ممتاز می کند. یکی از مهمترین اقداماتی که مردم شهرها و روستاهای مختلف خراسان جنوبی در ماه مبارک رمضان انجام می دهند، انجام عبادت،‌ راز و نیاز با خداوند، مناجات خوانی و در راس همه کارها، «جزء خوانی» قرآن کریم است.

جزء خوانی

جزء خوانی قرآن کریم که گاهی به آن «دوره قرآن» هم می‌گویند، به دو شیوه خانگی و یا عمومی برگزار می‌شود. در شیوه خانگی محفل خانوادگی است و اعضای فامیل گرد هم می‌آیند و به تلاوت قرآن می‌پردازند و در نوع عمومی، مردم از اقشار و گروه‌های مختلف، زن و مرد و پیر و جوان در اماکن مذهبی همچون مساجد، امامزادگان گرد هم آمده و به جزخوانی روزانه قران کریم می‌پردازند.

دوره‌های قرآن در عصر و یا شب برگزار می‌شود و در این دوره‌ها یک نفر به نام «مُلّا» حضور دارد که در روخوانی قرآن کریم تبحر دارد. در زمانی که کسی کلمه‌ای از قرآن را اشتباه بخواند فقط وی می‌تواند آن اشتباه را تصحیح کند.

در پایان ماه مبارک رمضان دوره قرآن هم تمام می‌شود و معمولا کسی که در این دوره سوره «الرحمن» یا «یس» به وی رسیده باشد مردم را با خرما یا شیرینی پذیرایی می‌کند و کسی که به او سوره «توحید» رسیده باشد روز عید فطر باید یک آش درست کند که به آن آش «قل هوالله» می‌گویند.

مناجات و شب خوانی(شوخانی)

مناجات و شب‌خوانی از نخستین شب رمضان آغاز می‌‌شود به‌طوری‌که در گذشته نه چندان دور مراسمی با عنوان شوخوانی و رمضو‌خوانی در روستاها و شهرهای خراسان جنوبی به‌ویژه بیرجند به‌صورت باشکوه برگزار می‌‌شد که امروز مانند بسیاری از سنت‌ها به دست فراموشی سپرده شده است.

شوخوانی(شب‌خوانی) که در واقع یک نوع مناجات با خدا بوده است. در قدیم هنگام سحر مردم روستا با صدای خروس خانه بیدار می‌شدند و چون پاس دوم را خروس می‌خوانده می‌فهمیدند که حالا وقت سحرخوانی یا شوخوانی یا همان مناجات سحرماه رمضان است.

علاوه بر صدای خروس از روی مکان ستاره‌های آسمان مثلا دب اکبر و یا از روی جایگاه سه ستاره روشن که در آسمان است پی به وقت سحر می‌بردند. در این هنگام طبل نواخته می‌شد و یا افرادی که صدای رسا داشتند شب‌خوانی می‌کردند و افراد بدین طریق بیدار می‌شدند.

رمضوخوانی
یکی دیگر از آیین‌های قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند «رمضوخوانی» است. از زمان های قدیم شب‌های رمضان بعد افطار ۱۲ تا ۱۵ نفر از پسران نوجوان محله دور هم جمع می شدند و به در خانه هاي مردم به ويژه توانگران رفته و به اميد گرفتن انعام (تنقلات و یا وجه نقد) اشعاري خاص مي خواندند كه در اصطلاح محلي به آن رمضانی مي گفتند.

وقتی که گروه تکمیل می شد همه با هم به در خانه ها می رفتند و استاد گروه با صدای بلند می گفت: «رَمِضاْنی مارْ وَاْ مِدِیْ یا وَرْ خُانِمْدِ؛ رمضانی ما را میدهید یا بخوانیمش.» صاحبخانه اجازه خواندن می داد، کودکان هم با صدای بلند می گفتند: «رمضو یارب / یارب رمضو، رمضو آمد / خوشنام خدا، رمضو آمد مهمانش کنید/ بز و بزغاله قربانش کنید / این سرا از کنه رو ور باده/ دو پسر داره که نو داماده، این سرا از کنه رو ور روزه/ دو دختر داره که مخمل دوزه / این سرا از کنه رو ور قبرستو / پدر مو گفته برو دو قرو بستو».

ماهیت این آیین و مراجعه به در منازل برای تبرک جویی است.

آیین ملاقه زنی (كفچلزی)
كفچلزی یكی از مراسمی است كه در شب بیست و هفتم ماه مبارك رمضان در خراسان جنوبی انجام می شود. ملاقه زنی یا كفچلزی بدین صورت است كه زنان و دختران هركدام یا هر دو نفر با هم یك سبد یا قلبیری را كه پارچه ای درون آن انداخته بودند را برداشته و در آن یك آینه و یك شانه و یك سرمه دان و قرآن می گذاشتند و یك كفچلز (كفگیر) یا قاشق به دست دیگر گرفته و به در خانه هایی كه از پیش در نظر گرفته اند می روند در حالی كه صورت خود را چنان در چادر پنهان می كنند كه دیده و شناخته نمی شوند.

این افراد به در هر خانه ای كه می رسند با كفچلز چند بار با فواصل كوتاه به در خانه می كوبند و بدان وسیله حضور خود را اعلام می كنند. بانوی خانه به دم در آمده سبد آنها را گرفته ابتدا برای تیمن شانه را بر می دارد و به موهای خود می كشد بعد سرمه دان را به دست گرفته و چشم هایش را با سرمه سیاه می كند آنگاه آینه را برداشته و چهره خود را در آینه نگاه می كند بعد آنها را با مبلغی پول داخل سبد می گذارد و به صاحبش می دهد.

البته در حال حاضر سال هاست كه علاوه بر پول چیزهایی مانند آرد و خرما نیز می گذارند، زن كفچلز با مبالغی كه جمع می كرد پارچه ای گرفته و ظهر روز بیست و هفتم در مسجدی یا در خانه خود در فاصله بین نماز ظهر و عصر پوشاكی برای خود می برد و همان روز می دوزد و می پوشد و بر این باورند كه تمام سال را به شادی خواهند گذراند و از همه بلیات مصون خواهد بود.

آیین سنتی طبل زنی طبس

یکی از این آیین های سنتی طبل زنی طبس است که بیش از ۱۰۰ سال قدمت داشته و همه ساله تا پایان ماه مبارک رمضان اجرا می‌شده است سنت طبل نوازی در شب های ماه رمضان از قدیم تاکنون مرسوم بوده است.

در طول ماه رمضان هر بار اجرای مراسم طبل زنی، به مدت ۱۰ دقیقه تا یک ربع و هر نوبت شامل سه بار به فاصله یک ساعت از مرتبه قبل نواخته می شود. این موسیقی با ضربات هماهنگ زمان باقیمانده به اذان را اعلام می کرد و در پایان  یک بخش کوتاه دارد که ریتم آن به هم ریخته است و مردم با شنیدن آن متوجه می شدند که زمان کوتاهی به اذان مانده است.

پس از اجرای این موسیقی، توپ خاصی به نام زنبورک (شمخال) به صدا در می آمد. به برگزار کنندگان این عمل زنبورک زن و نقاره زن می گویند و تمامی این کارها در اکثر مناطق به طور موروثی صورت می پذیرد و به ندرت غریبه ای وارد این کار می شود.

زمان اجرای طبل زنی، به کمک ساعت های آبی (شامل تشتی بزرگ و فنجان مسی متوسطی که ته آن سوراخ ریزی داشت) مشخص می شد صداي پر طنين اين طبل ها با ترتيبي موزون و دلنشين خاطره ي نقاره زني بارگاه امام هشتم (ع) را در يادها زنده مي‌كند. این سنت از وقفیات عمادالملک است که تحت نظر شیبانی در طبس مدیریت می‌شود.

بازی «رمضان الله، الله رمضان»

آیین‌های ماه رمضان در خراسان جنوبی بسیار متنوع هستند. یکی از این آیین‌ها که جنبه سرگرمی هم دارد، بازی «رمضان الله، الله رمضان» است. در این بازی چند کودک و نوجوان دور هم جمع می‌شوند و گروهی را تشکیل می‌دهند. این گروه، یک سرگروه دارد که اولین بار است روزه‌گرفتن بر او واجب شده و روزه می‌گیرد.

ابتدا، همه گروه با هم می‌خوانند: رمضان الله، الله رمضان و به سرگروه در زمینه فرارسیدن ماه مبارک رمضان اخطار می‌دهند. سرگروه جدا می‌ایستد و می‌گوید: «رمضان آمد با سیصد سوار، چوبکی برداشت گفت روزه بدار». دوباره گروه همه با هم می‌خوانند: رمضان الله، الله رمضان.

سرگروه جواب می‌دهد: «اگر روزه بدارم لاغر می‌شوم، اگر روزه ندارم کافر می‌شوم». بازی از ابتدای کوچه آغاز می‌شود و به انتهای کوچه ختم می‌شود. در انتهای کوچه سرگروه سرش را به دیوار می‌گذارد و هر یک از بچه‌ها که رد می‌شوند با دست به پشتش می‌زنند.

مراسم وداع با ماه رمضان

سرانجام هنگام وداع با ماه رمضان فرا می‌رسد و شب آخر، وداع در شب‌خوانی همراه با مناجات است و روزه‌داران پس از یک ماه عبادت روی به مساجد جامع و محل خود می‌آورند و به اقامه نماز عید فطر می‌پردازند و توفیق یک ماه عبادت و بندگی خداوند را عید می‌گیرند و با پرداخت فطریه، زکات سلامت تن خود را نیز به افراد نیازمند ادا می‌کنند.

مراسم نماز عید فطر

با اعلام عید فطر، مردم در نخستین روز ماه شوال با حضور در مساجد، نماز عید فطر را با شادمانی و سرور برگزار می‌کنند. عید سعید فطر همچنین یکی از اعیاد مهم اهل تسنن استان است. دید و بازدید فامیل، خرید رخت و لباس نو و تمیزکاری منزل جزو رسوم آنها برای عید فطر است.