به گزارش خبرگزاری شبستان؛ حجت الاسلام عبدالله محمدی، عضو هیئت علمی مؤسسه فلسفه و حکمت ایران در چهاردهمین مدرسه شبهه پژوهی با عنوان «تفکر صحیح» که به همت مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه و با همکاری نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، مجمع عالی حکمت اسلامی، انجمن معرفت شناسی حوزه و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، به تشریح «آسیب شناسی وضعیت تفکرورزی در جامعه امروز» پرداخت و گفت: مقام معظم رهبری در دیداری که ششم اردیبهشت سال جاری با دانشجویان داشتند فرمودند: علم بدون تفکر، امری است خسارت بار و خسارت آن از سلاح های کشتار جمعی نیز بیشتر می باشد. انسان باید دنبال استاد فکر باشد و همان طور که به استاد علم نیاز دارد به استاد فکر نیز محتاج است.
وی افزود: باید دید اساساً تفکر چیست و چه نسبتی با علم دارد. باید دید که چرا برخی از اهل علم یا جامعه عمومی ما با وجود توفیقاتی که در زمینه های علمی دارند، احیاناً دچار فقدان تفکر می شوند؟
جزء نگری در فهم دین
حجت الاسلام محمدی خاطرنشان کرد: یکی از مشکلاتی که در فضای علمی بویژه در فضای مطالعات دینی ما وجود دارد و به نوعی به عدم تفکر در این مطالعات برمی گردد، مسئله «جزء نگری در فهم دین» است. طبیعتاً هرکدام از ما حوزوی ها در یکی از رشته های مرتبط با علوم دینی در حال تحصیل یا تحقیق هستیم و باید بدانیم که ما لازم است نگاهی جامع به اسلام داشته و آن جزء را در متن آن کل بفهمیم.
وی مسئله جزء نگری را یکی از مسائل بسیار مهم در اندیشه امام خمینی(ره) دانست و گفت: این مسئله آن چنان برای حضرت امام مهم بود که ایشان از جزء نگری به عنوان یک فاجعه تعبیر کردند. ایشان جزء نگری را یک تهدید برای جامعه روحانیت می‌دانستند.
تکنولوژی آموزشی و جزء نگری
عضو هیئت علمی مؤسسه فلسفه و حکمت «تکنولوژی آموزشی» را از عوامل ایجاد جزء نگری در مطالعات دینی برشمرد و تصریح کرد: این جداسازی رشته های علمی دینی در مقام تعلیم رفته رفته برای ما تثبیت شده و تصور کردیم که این علوم مستقل از همدیگر هستند. این در حالی است که ادبیات قرآن کریم اینگونه نبوده و در آن احکام، کلام، اخلاقیات و سایر مباحث علمی به صورت فصل بندی شده و جدا از هم طرح نشده است.
چه کسی جامع نگر است؟
وی با اشاره به اینکه منظور از فرد جامع نگر لزوماً اندیشمندی همچون علامه حلی نیست، افزود: ممکن است فرد جامع نگر طلبه پایه دومی باشد که فقه را از همان ابتدا در منظومه ای جامع و مشخص بیاموزد و از فهم آن به صورت جزئی و مستقل از سایر آموزه های اسلام بپرهیزد.
حجت الاسلام محمدی بیان داشت: وقتی ما طلبه ها بتوانیم جامع نگر باشیم، آن گاه است که آموزه های فردی و اجتماعی اسلام را به خوبی و به صورت هماهنگ با یکدیگر می فهمیم. حضرت امام راحل(ره) می فرمایند: بی استثناء تمام دعوت هایی که در اسلام شده، دعوت های اجتماعی است. تمام موضوعاتی که در اسلام مطرح شده، بار اجتماعی سیاسی دارد.
وی گفت: به طور کلی یکی از اشکالات مهمی که در نوع تفکر بین ما محققین نسبت به حوزه دین وجود دارد، همین مسئله جزء نگری است که به نوعی ریشه بسیاری از مباحث دیگر نیز محسوب می شود.
ظاهرگرایی در مباحث دینی
عضو هیئت علمی مؤسسه فلسفه و حکمت ایران اظهار کرد: یکی دیگر از عوامل آسیب زا در حوزه تأملات دینی «ظاهرگرایی در مباحث دینی» است. تصور ما این بود که با فعالیت های امثال مرحوم وحید بهبهانی آن نگاه اخباری و آن نگاه ظاهرگرایی از حوزه ها برچیده شده و این در حالی است که آن نگاه با قرائت و تفسیر دیگری متأسفانه در حال رشد است. چون بالاخره برای انسان ها فهم حقایق با نگاه حسی راحت تر است، به همین ترتیب در فهم مسائل دینی نیز نگاه ظاهرگرایانه مقدم می شود.
وی با تأکید بر اینکه نگاه اخباری گری در جهان اسلام به موازات نگاه پوزیتیویستی در غرب رشد یافته است، اظهار داشت: شهید مطهری این قول را از مرحوم آیت الله بروجردی(ره) نقل می کنند. تجربه گرایی در غرب نگاه های حکمی را نفی کرده و فقط آنچه را که می بیند تأیید می کند و در جهان اسلام نیز اخباری گری به عبارتی ظواهر را ملاک قرار می دهد.
حجت الاسلام محمدی گفت: ما نمی خواهیم بگوییم باید میزان مطالعه طلاب لازم است افزایش پیدا کند؛ هرچند که افزایش مطالعات به خودی خود لازم و مفید است. اما منظور ما این است که مطالعات دینی باید به صورت جامع نگرانه و با بهره گیری از ابزارهای حِکمی باشد.
ابهام در مورد نواندیشی و نوآوری
وی ادامه داد: یکی دیگر از عوامل آسیب زا در مطالعات دینی «ابهام در مورد نواندیشی» است. ما در تراث حوزوی آثاری را داریم که به تدریج پخته شده است. از طرف دیگری می گوییم که طلبه باید دارای نوآوری بوده و حرف جدید برای عصر حاضر داشته باشد. بعد از اینکه ما سطحی از مخاطبین علمی خود را از آن نگاه تقلیدی جدا کردیم و به سمت نوآوری بردیم، درصد کمی از محققین اهل نقد و نوآوری شدند.
عضو هیئت علمی مؤسسه فلسفه و حکمت تعیین و تعریف مرز بین نوآوری و بدعت را نکته بسیار مهمی برشمرد و خاطرنشان کرد: باید دید که ما تا کجا اگر حرکت کنیم در چارچوب نوآورانه بوده و تا کجا اگر پیش برویم به ما گفته می شود دچار بدعت شده ایم؟ ما در تاریخ وقتی که می خواهیم از فقهای بزرگوارمان همچون ابن ادریس تجلیل کنیم می گوییم این ها برای اولین چنین حرفی را زده است. چه می شود که یک حرفی نوآوری معرفی می گردد و حرف دیگری را به عنوان بدعت می شناسیم؟ باید میزان و چارچوب نوآوری به طور دقیق برای طلاب مشخص شود.
وی گفت: تتبع علمی و تولید فکر باید همراه با هم انجام گیرد. به دلیل هراسی که در ذهن برخی محققین وجود دارد، از تولید فکر جدید و ابراز حرف های نو خودداری می شود. این هراس می تواند با تعیین مرز دقیق نوآوری و بدعت قابل حذف است.
حجت الاسلام محمدی بیان داشت: مرحوم امام خمینی(ره) می فرمودند: فقه را نمی توانیم بدون توجه به شرایط زمان و مکان جلو ببریم. ایشان همزمان می فرمودند: چارچوب فقهی ما، چارچوب فقه جواهری است. باید دید ما چگونه می توانیم دنبال اقتضائات زمان و مکان باشیم و همزمان در چارچوب فقه جواهری بمانیم؟
شتاب زدگی در تحصیل نتیجه
وی ضمن معرفی «شتاب زدگی در تحصیل نتیجه» به عنوان یکی دیگر از عوامل آسیب زا در مسیر مطالعات دینی افزود: برخی از محققین با چندماه مطالعه، بررسی تعدادی کتاب و مقاله به نتایجی می رسد و این درحالی است که خود همین نویسنده پس از گذشته مدت زمانی به نتایجی خلاف آن دست پیدا می کند.
تمرکز بر مفهوم و عدم تطبیق بر مصداق
این پژوهشگر حوزوی اظهار کرد: یکی دیگر از این عوامل «تمرکز بر مفهوم و عدم تطبیق بر مصداق» است. یعنی وقتی در حوزه ای کار می کنیم ممکن است تحقیقات وافی را انجام داده باشیم، اما همه آن ها در ساحت مفهوم بوده و قابلیت پیاده سازی روی یک مصداق را نداشته باشد.
وی گفت: انطباق با مصداق و امتداد عینی تحقیقات است که می تواند مشکلات روز را درمان کند و اساساً نظارت بر میدان و مصداق از لوازم تحقیق و پژوهش در حوزه دین است.
عدم توازن بین نظر و عمل
حجت الاسلام محمدی با تأکید بر «عدم توازن بین نظر و عمل» به عنوان یکی دیگر از آسیب های مسیر مطالعه دینی، بیان داشت: ما یکسری اشکالات را در اقدامات و برنامه های برخی افراد می بینیم و به آن ها می گوییم که این اقدامات شما بر اساس یک مبنای الهی، اسلامی و حکمی نیست و اگرچه انسان متدینی هستید، اما این عمل شما مبتنی بر مبانی دینی نمی باشد. در چنین شرایطی عمده مشکل این است که تحقیقات صرفاً توصیفی بوده، گویی اصلاً انقلابی اتفاق نیفتاده و شرایط امروز کشور و جهان اسلام همان شرایط چندین دهه قبل می باشد.
وی با اشاره به اهمیت تهاجم به سمت دشمنان دین ادامه داد: ما باید در تحقیقات و تولیدات علمی خود، تهاجم به سوی بنیان های معرفتی تمدن مادی را لحاظ کنیم.
فضای مجازی، از اصلی ترین عوامل آسیب زا در تفکر عمومی
عضو هیئت علمی مؤسسه فلسفه و حکمت ایران در ادامه به عوامل آسیب زا در مسیر اندیشه عمومی جامعه پرداخت و خاطرنشان کرد: از جمله مهمترین عواملی که تفکر عمومی جامعه را رنج می دهد، که ممکن است خود ما را هم مبتلا کند این است که معیارهای معرفتی در ساحت تفکر در حال تغییر می باشد. این به لحاظ علّی و زمانی کاملاً با رشد فضای مجازی تناسب و همراهی داشته است. زیرا فضای مجازی را ما یک ابزار می دانیم و این در حالی است که وقتی این فضا رشد می کند به اتمسفری برای زندگی بشر تبدیل می شود.
وی افزود: تکرار پسندها در فضای مجازی، محتوای موجود در آن را به صورت تدریجی و ناخودآگاه به حقیقت و واقعیت تبدیل می کند. این تبدیل بدون ریشه یابی و بررسی اسناد محتوا اتفاق می افتد و یکی از اصلی ترین عوامل آسیب زا در مسیر فکر کردن عموم جامعه همین امر است.
سطحی نگری و زودباوری
حجت الاسلام محمدی قلب کردن معانی از هویت اصلی خودشان را مهمترین آسیب فضای مجازی برشمرد و تصریح کرد: سطحی نگری، زودباوری و پیروی از معرفت های نامعتبر نیز یکی دیگر از عوامل آسیب زا در سطح عمومی است. حرف زدن بدون مبنا مورد مذمت قرآن کریم نیز می باشد.
وی با اشاره به اهمیت تعمق فکری افزود: وقتی ما نتوانیم اطلاعات زیاد را بدون تعمق و جامع نگری دریافت کنیم، دچار سطحی نگری شده و فقط عدم تمرکز و افزایش خستگی ذهنی را برایمان به دنبال دارد. این درحالی است که علم باید برای ما سکینه و آرامش را به دنبال داشته باشد.
باید سهم گرایش ها را از شناخت ها تفکیک کرد
این پژوهشگر حوزوی بیان داشت: جامعه ما متأسفانه نمی تواند سهم گرایش ها را از شناخت های خودش تفکیک کند و این یکی دیگر از عوامل آسیب زا در مسیر تفکر و معرفت است. شیفتگی یا بغض نسبت به یک موضوع می تواند مانعی جدی در تفهیم و تشخیص حقایق مرتبط با آن شود.
وی گفت: عدول از تخصص گرایی، کاهش مطالعه متعمقانه و تغییر مراجع معرفتی از دیگر عوامل آسیب زا در مسیر تفکر عمومی جامعه است.
توهم علم و آسیب های ناشی از علم ناقص
حجت الاسلام محمدی در پایان اظهار کرد: توهم علم نیز یکی دیگر از این عوامل است. علم ناقص از جهل بدتر و خطرناک تر می باشد و مانع مهمی در پذیرش حق و حقیقت است. علم ناقص فقط برای بحث کردن در جمع های غیرتخصصی کارایی دارد، اما نمی تواند تفکر جامعی را به فرد بدهد.
نظر شما