علم کلام باید سایه گستر و هدایت کننده سایر علوم باشد

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، حجت الاسلام والمسلمین «محمد صفر جبرییلی» در نشست نقد و بررسی کتاب «مدارس کلامی شیعه» که توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، گفت: ضروری بود که کلام شیعه یک جا دیده شود. کلام شیعه فراز و فرود داشته اما در عین حال که فرود دارد اما سیر، سیر تکاملی است. در جاهایی افت داشته ایم و در جاهایی متوقف شده ایم اما در کلان که بنگریم، کلام شیعه مسیر تکاملی دارد.

مولف کتاب «مدارس کلامی شیعه» در توضیح محتوای این کتاب گفت: در این کتاب 15 مدرسه کلام شیعه را از آغاز تا اکنون از نظر تاریخی بررسی کرده ایم و هر مدرسه را جمع کرده و تطورات هر مدرسه را بررسی کرده ایم.

وی خاطرنشان کرد: درباره 15 مدرسه کلامی شیعه به هفت مولفه پرداخته شده است. ویژگی های مدرسه، روش و رویکرد، ادوار و مراحل، شخصیت ها، آثار و تالیفات، خدمات و حسنات و آفات و کاستی ها در این مدارس به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته است.

حجت الاسلام جبرییلی ادامه داد: در این کتاب تعریفی که از مدرسه ارایه شده بر مبنای تعریفی بوده که آیت الله سبحانی و شیخ محمد تقی سبحانی از مدرسه ارایه کرده اند و در تعریف مدرسه از نظرات ایشان بهره گرفته اند.

مدارس کوفه، قوم قدیم و قوم امروز و اصفهان بر اساس شاخص های مطرح جزو مدارس تاثیرگذارند

وی خاطرنشان کرد: با بررسی مدارس، مدارس را به مدارس تاثیرگذار و تاثیرپذیر تقسیم کرده ام. برخی از مدارس تاثیرپذیر هستند و برخی مدارس نیز مانند مدارس کوفه، قوم قدیم و قوم امروز و اصفهان بر اساس شاخص های مطرح جزو مدارس تاثیرگذار می باشند.

در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین «حسن طارمی راد» به عنوان کارشناس درباره کتاب مدارس کلامی شیعه گفت: تاسیس یک موسسه کلامی به ویژه با نگاه تاریخی بسیار لازم است. کتاب یک تصویر جامع از پویش عالمان شیعه در حوزه معرفت شناسی دینی به ویژه در حوزه کلام ارایه می کند. مجموعه پویش ها و دستاوردهای 14 قرن شیعه در کتاب حاضر آمده است.

مدیر گروه تاریخ علم گفت: روحیه بسیار متواضع و صمیمی مولف در کتاب بسیار مشهود است. ارجاع به منابع مختلف حتی در موارد جزیی که به موضوع کتاب مربوط می شود در این کتاب قید شده است. با توجه به اینکه مولف بسیار اهل تتبع بوده سعی کرده است مطالب مستند باشد و کمتر مشاهده می شود که جمله ای در کتاب قید شده بدون ذکر منبع و همه مطالب با ذکر منبع در کتاب حاضر قید شده است.

حجت الاسلام والمسلمین طارمی راد افزود: یکی از ابتکارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دارد، این است که کارهای پژوهشی را در قالب الگوهای پژوهشی تعریف می کنند.

محتوای کتاب پویش عالمان شیعه در حوزه معرفت دینی است

وی درباره عنوان کتاب مدارس کلامی شیعه گفت: به نظر می رسد عنوان کتاب باید تغییر می کرد چرا که وقتی از مدرسه حرف می زنیم، مدرسه یک اصطلاح فنی در دانشگاه تاریخ اندیشه است. حدود سه یا چهار مدرسه اصلی در حوزه کلام داریم. شاید نشود مدارس را جغرافیایی تعیین کرد و به صورت رویکردی تعریف می شود؛ این عنوان به ذهن مخاطب اهل جست و جو در حوزه کلام مطلبی را که مورد نظر مولف نیست، متبادر می کند. نظر مولف معرفی پویش های مجتمع های شیعی در حوزه معرفت شناسی بوده و یک توسعه اصطلاحی شده است و روی جلد شاید این توسعه اصطلاح برای مخاطب دنبال مطالب کلامی شیعه مفهوم نباشد.

حجت الاسلام والمسلمین طارمی راد افزود: در متن کتاب مدارس شیعه مخاطب متوجه می شود منظور مولف مدارس اصلی و فرعی و بیشتر مدارس جغرافیایی و تاریخی بوده، نظر به سیر کتاب نداریم در مورد عنوان باید به چنین ملاحظه ای توجه کنیم. نام کتاب با محتوای کتاب باید یک تفاوتی داشته باشد. محتوای کتاب پویش عالمان شیعه در حوزه معرفت دینی است.

این استاد حوزه گفت: باید دوران پیامبر گرامی اسلام و ائمه اطهار (ع) را در دوره بندی های رسمی کلام شیعه قرار ندهیم چرا که آنها منبع هستند و به نظر می آید به نوع دیگری باید به آنها بپردازیم.

در ادامه این نشست، حجت الاسلام والمسلمین «رسول رضوی» گفت: از نظر تاریخی در قله کارهای کلامی قرار گرفته ایم. تاریخ نشان می دهد که هیچ وقت مباحث کلامی و علم کلام تا امروز در مجامع علمی ما مطرح است، مطرح نبوده.

وی افزود: امروز پژوهشگاه های مهم و اساتید بزرگوار و کتاب های خوبی در حوزه مباحث کلامی و علم کلام تولید می شود و کسی که با تاریخ کار کرده است، اذعان می دارد که امروز بهترین موقعیت برای علم کلام فراهم شده است.

حجت الاسلام والمسلمین رضوی خاطرنشان کرد: پژوهشگر و اساتید و کتاب های مختلف در حوزه کلام، ابعاد مختلف بحث کلام، کلام تطبیقی، کلام جدید، فرق و مذاهب و ادیان و تمام زیرشاخه های آن به صورت مجموعه ای و آکادمیک روی این موارد کار می کنند.

وی پیشنهاد داد: امروز که در حال تولید ادبیاتی هستیم، بهترین فرصت است که اساتید جمع شوند و پژوهشگاه ها و اساتید با هم هماهنگ شوند و برخی اصطلاحات را به صورت قراردادی وضع کنند و به آنها پایبند باشند.

تالیف کتاب مدارس کلامی شیعه کمکی به تولید علم و تولید ادبیات است

وی ادامه داد: تقسیم تاریخ کلام به اینکه مدرسه، حوزه یا مکتب باشد در نگاه جغرافی باشد، از نظر سال باشد درباره همه اینها به یک توافق برسیم، درباره اصطلاحات خاص در مورد جریان ها به یک توافق برسیم، تقسیم بندی ها و مکاتب را مشخص کنیم و افکار و اصطلاحات به هم نزدیک شود تا از این تشتت دوری کنیم.

حجت الاسلام والمسلمین رضوی تصریح کرد: امروز فرصت خوبی است که یک هماهنگی در این زمینه ایجاد کنیم. تاریخ کلام و آغاز آن در مراحل آغازین قرار دارد. سه دهه است که علم کلام آغاز شده است. تنوع در این زمینه حتما لازم است و باید کارهای جدید را تشویق کنیم چرا که لازمه تولید ادبیات تکثر و تعدد است، بنابراین اگر مقداری سعه صدر داشته باشیم به توسعه علم کلام کمک می کند و می توانیم بعد از چندین قرن علم کلام را از زیر سایه سایر علوم خارج کنیم در حالی که باید خودش سایه گستر و هدایت کننده سایر علوم باشد. کاری که استاد جبرییلی انجام داده در راستای همین هدف خیلی خوب و عالی پیش رفته است.

علم کلام باید سایه گستر و هدایت کننده سایر علوم باشد

وی خاطرنشان کرد: تالیف کتاب مدارس کلامی شیعه کمکی به تولید علم و تولید ادبیات است و قسمتی از پازل تولید علم کلام است که چیده می شود و بالا می رود. جامعیت کار خیلی خوب است و اطلاعات فراوانی به مخاطب می دهد. منابع متعدد و متنوع و کثیری در این کتاب آمده است.

این ناقد اظهار داشت: به نظر می رسد یکی از مواردی که در کتاب مدارس کلامی شیعه باید به آن پرداخته می شد، مسایل مطرح در مدارس کلام شیعه است، اینکه آغاز و انجام حوزه ها در این کتاب قشنگ نوشته نشده است. سیر تاریخی و نظم تاریخی مدارس و حدود و ثغور مدارس باید دقیق تر مشخص شود. در برخی موارد مولف بین حوزه علمیه و مدرسه کلامی مردد است.