حکمت دائم بودن خوراک بهشتیان و عذاب دوزخیان از منظر ملاصدرا

خبرگزاری شبستان:ملاصدرا فیلسوف مشهور و موسس حکمت متعالیه است. حکمت متعالیه‌ی ملاصدرا سالهاست که به عنوان تفکر رایج و معیار در اندیشه فلسفی اسلامی خودنمایی می‌کند و فلسفه اسلامی خود به خود یادآور نام ملاصدرا نیز می‌باشد.

ایشان علاوه بر اینکه یک نظام فلسفی عقلی تاسیس نمود، سعی کرد تا مبانی فلسفی و عقلی را با زبان وحی منطبق ساخته و بر این نکته تاکید ورزد که قرآن و عرفان و برهان از یکدیگر جدایی ندارند. در نتیجه گاه‌گاهی در میان بحث‌های فلسفی به بیان مطلبی قرآنی پرداخته و یا تفسیری قرآنی ارائه می‌نمایند. به همین مناسبت بحثی را که مرحوم ملاصدرا در خلال بحث قوای نفس در کتاب شواهد الربوبیه مطرح می‌کنند و می‌توان آن را به عنوان تفسیری بر اطعام دائم بهشتیان که در قرآن مجید از آن به اکلها دائم تعبیر شده است قلمداد کرد.
ما در عالم طبیعت در زمان‌های مشخصی غذا می‌خوریم. از نظر پزشکان معلوم می‌شود که آنچه ما می‌خوریم در حقیقت غذای حقیقی نیست. یعنی چیزی که حقیقتا به سلول‌های بدن ما می‌رسد و موجب رشد ما را فراهم می‌کند عینا همین غذایی که می‌خوریم نیست. بلکه این غذا مراحل هضم را طی کرده و اضافات آن دفع می‌شود و غذای خالص و ماده‌ی حیاتی رشد بدن ما در رگ‌ها جریان یافته و آرام آرام و در طی اوقات شبانه روز به تغذیه اجزای بدن ما می‌رسد. پس غذای حقیقی، آن چیزی است که در رگ‌های بدن ما جاری است و رفته رفته به سلول‌ها می‌رسد. به معنای واقعی بدن ما در حال تغذیه از آن غذاست. لذا می‌توانیم بگوییم که در تمام لحظات شبانه روز بدن ما مشغول تغذیه است و سه وعده‌ی غذایی ما صرفا پر کردن معده است تا معده دوباره غذای حقیقی را از این غذا استخراج کرده و به رگ ها و شریان‌های بدن ما وارد کند.
در آخرت هم همینطور است. در دنیا وقتی احساس گرسنگی می‌شود که طبیعت می‌داند انبارش خالی شده است. هر وقت دانست که انبار پر است دیگر احساس گرسنگی نمی‌کند. در مورد بهشت هم گاهی فرموده اکلها دائم یعنی دائما در حال تغذیه هستند و برخی جاها فرموده بکرة و عشیا یعنی صبح و عصر غذا برایشان مهیا می‌شود. مورد دوم مثل جایی است که احساس گرسنگی می‌کنیم. آنجا که می‌فرماید اکلها دائم مثل همان اکل دائم ماست. پس به این قرار در این دنیا هم هر دو را می‌توان گفت. به یک معنا دائما در حال تغذیه هستیم و به یک معنا صبح و شام و یا سه وعده غذایی در حال تغذیه هستیم.
از طرفی دوزخیان نیز موجودند و وجودشان به فیض الهی است و این فیض وجودی نوعی تغذیه است و بدن مادیشان نیز همواره به غذا نیاز دارد. پس چرا در آخرت اهل عذاب همواره گرسنه‌ هستند و همواره طلب غذا می‌کنند؟ اگر بر مبنای این تفسیر باشد آنها هم مانند بهشتیان اکلها دائم هستند.
آنچه از عبارات ملاصدرا بر می‌آید این است که تفاوت اهل بهشت و دوزخ این است که اهل جهنم این علم را ندارند. اهل بهشت وقتی می‌داند انبار خالی شده سراغ غذا می‌رود. اما اهل جهنم چون نمی‌دانند گرسنگیشان دائم است. با اینکه اکلشان هم دائم است. دائم هم در حال گرسنگی و تشنگی هستند. یعنی لذت بهشتیان و عذاب جهنمیان بیش از آنکه به غذایشان مربوط باشد به علمشان مربوط می‌شود.
بر این اساس درد و لذت بر می‌گردد به علم و جهل. و تحت این نکته هم سرّی است که اگر اهل جهنم علم داشتند به اینکه آنچه به آنها می‌رسد تجلیات حقتعالی است درد برایشان معنا نداشت. و این برایشان عین لذت می‌بود. پس چون این علم را ندارد در عذاب دائم است.

م.ضیایی

پایان پیام/