آیین‌های فراموش شده خراسان جنوبی در ماه مبارک رمضان

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ فاطمه رحیم زاده_ ماه مبارک رمضان برای مسلمانان تنها یک آیین مذهبی ویژه نبوده بلکه یک فرهنگ است که در درون هر فرد مسلمان فارغ از رنگ و نژاد، نهادینه شده است. آیین و رسومات کهن این ماه هم در هر استان، شهر و روستا متفاوت و مختص همان منطقه بوده که متأسفانه بسیاری از آداب و رسوم این ماه مبارک به دست فراموشی سپرده شده است.

این ماه مبارک در کشور ما با دعای ربنا، دعای سحر و سفره های افطاری و... معنا پیدا می کند. آیین و رسومات در اقصی نقاط کشور متفاوت است از نوع افطاری گرفته تا رسوماتی مانند طبل زنی، سحرخوانی، کلید زنی، ملاقه زنی  و... که متأسفانه این رسومات ریشه دار در هر منطقه نه تنها روز به روز کمرنگ تر شده بلکه به دست فراموشی سپرده شده است و باید برای احیا، ثبت و حفظ این آیین، این گنجینه خاطره ها بیش از پیش کوشید.

خراسان جنوبی نیز در زمینه آداب و رسوم مستثنی نیست و می توان از مراسم و آیین های کهن استان به سنت رمضان خوانی یا به گویش محلی (رمضو خوانی)، ملاقه زنی و طبل زنی اشاره کرد.

رمضو خوانی

کارشناس مردم شناسی و ثبت میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان از خراسان جنوبی از آیین های مردم استان در ماه مبارک رمضان به مراسم رمضوخوانی اشاره می کند و می گوید: در این مراسم تعدای از جوانان و نوجوانان هر منطقه در گروه‌های چند نفری به درب منازل مردم به خصوص افراد متمول رفته و اقدام به خواندن اشعار به امید گرفتن انعام می رفتند.

فریبا کاهنی می افزاید: در سنت قدیمی رمضان خوانی این گروه از جوانان و نوجوانان در ابتدا فردی را به عنوان استاد و بزرگ انتخاب کرده و بعد از اذان مغرب و افطار در مقابل منزل افراد جمع می شدند و بعد از کسب اجازه از صاحبخانه اقدام به خواندن اشعاری محلی می کردند.

به گفته وی در این مراسم ابتدا استاد گروه با گویش محلی می گفت وَمِدی یا وَرخونِم (انعام می دهید یا رمضانی بخوانیم) برخی از صاحبخانه ها انعام را قبول کرده و با دادن تنقلات و... گروه را راهی می کردند و برخی هم می گفتند اشعار خود را بخوانید و پس از اتمام اشعار انعام شامل نقلات، وجه نقد و... به استاد و بزرگ گروه می دادند.  

وی با بیان اینکه قبل از اجرای این آئین سنتی، هر شخص وظیفه‌ای بر عهده می‌گیرد، یادآور می شود: استاد گروه در ابتدا و مقدمه به خواندن دعا در خصوص ائمه اطهار، پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی (ع) می پرداخت و مابقی اعضا آمین گویان او را همراهی می کردند و در پایان و پس از دریافت انعام از سوی صاحبخانه، قسمتی از انعام در بین نیازمندان تقسیم  و مابقی بین افرادگروه  توزیع می‌شد.

وی می گوید: این مراسم و آیین به شماره 811 در 4 بهمن ماه سال 1391 در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.

ملاقه زنی

کارشناس ثبت میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان از دیگر مراسم و آیین های استان در ما مبارک رمضان به سنت ملاقه زنی در شب 27 ماه رمضان اشاره می کند و می گوید: آیین ملاقه زنی(قاشق زنی) توسط یک یا چند دختر و زن اجرا می شد.

کاهنی می افزاید: در شب 27 ماه رمضان بانوان به صورت فردی یا ۲ نفری با در دست داشتن سبد یا قلبیر(الک) که پارچه ای در آن انداخته و داخل آن آیینه، سرمه دان، قرآن و شانه سر بود به درب منزل دوست و آشناها می رفتند.

وی با بیان اینکه در این مراسم بانوان صورت خود را در چادر پنهان می کردند که شناخته نشوند، ادامه می دهد: بانوان به در هر خانه‌ای که می‌رسیدند با کفگیر یا قاشق پندین نوبت با فواصل کوتاه بر در خانه می کوبیدند و حضور خود را به صاحبخانه اعلام می کردند.

وی یادآور می وشد: پس از کوبیده شدن به درب منزل، بانوی خانه درب منزل را باز کرده و در ابتدا آیینه را برداشته و خود را در آن نظاره می کرد و سپس شانه را بر سر می کشید و بعد از آن با سرمه دان چشم هایش را سیاه می کند و بعد از آن اقلامی مانند آرد، خرما، انواع خوراکی و یا  مبلغی به عنوان انعام در سبد بانوان قرار می داد.

به گفته کاهنی، بانوان ملاقه زن با مبلغ جمع آوری شده، پارچه، روسری و یا شالی تهیه کرده و ظهر روز 27 رمضان در محل مسجد یا منزل مسکونی خود بین نماز ظهر و عصر پارچه را برش داده و پس از دوخته شدن در همان  روز می‌پوشیدند چرا که بر این اعتقاد و باور بودند که با این اقدام تمام سال را به شادی گذرانده و از بلایا و مشکلات مصون خواهند بود.

وی با بیان اینکه آیین ملاقه‌زنی نیز با شماره ۸۱۶  در 4 بهمن ماه سال 1391در فهرست آثار معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسیده است، یادآور می شود: بر اساس این مهم و اعتقاد، مردم خراسان جنوبی برش و دوخت لباس در ۲۷ ماه رمضان را خوش یُمن و برکت می دانند.

مراسم طبل‌زنی سحرهای ماه رمضان

کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان از دیگر آیین و مراسم سنتی خراسان جنوبی به مراسم طبل‌زنی در طبس  اشاره می کند و می گوید: مراسم طبل زنی بیش از صد سال قدمت دارد که در ابتدای ما مبارک رمضان آغاز و تا پایان این ماه ادامه دارد.

کاهنی با بیان اینکه طبل زنی در بین برخی از طبل زن‌ها به صورت موروثی از پدر به پسر رسیده است، می افزاید: این مراسم در دو نوبت سحر و افطار با هدف بیدار شدن شهروندان در سحر و اطلاع آنها از زمان اذان صبح و مغرب اجرا می‌شد.

به گفه وی طبل زن ها در پشت بام مساجد قرار گرفته و سحرها در سه نوبت یک ساعت قبل از سحر، زمان خوردن سحری و زمان اذان صبح و در زمان افطار هم در نزدیکی اذان مغرب برای آگاهی مردم از زمان اذان، خوردن سحری و افطار بر طبل ها می نواختند.

وی یادآور می شود: مراسم ملاقه زنی مختص شهر بیرجند، رمضان خوانی در استان و طبل زنی مختص شهر طبس است و این آیین و مراسم به شماره 189 در 17 بهمن سال 1389 در فهرست آثار معنوی (ناملموس کشور) به ثبت رسیده است.

وی با اشاره به وجود موقوفه بر طبل زنی در ماه رمضان، می گوید: با این وجود طبل نوازان مقرری از محل عواید موقوفه از اداره اوقاف دریافت می کنند.