خبرگزاری شبستان: هرچند میان فرق اسلامی اختلاف دیدگاه هائی به چشم می خورد اما شایسته است مسلمانان همدیگر را برادر دینی دانسته و براساس سیره نبی اکرم(ص) عمل کنند و اختلاف نظر را در محافل علمی مرور کنند. میان شیعه و برادران اهل سنت نقاط اشتراک فراوانی در باب مهدویت و ایده انتظار وجود دارد. بایسته و شایسته است بر این نقاط اشتراک تاکید داشته و بیش از پیش بر وحدت مسلمین و اتحاد ایشان پافشاری کنیم. در این یادداشت و یادداشت بعد تلاش خواهد شد به نقاط اشتراک اشاره مختصری داشته باشیم و زمینه لازم برای اتحاد مسلمین را فراهم آوریم.
ظهور مُصلح جهانی و عدالت گستر گیتی نه تنها در مذهب تشیع، بلکه در میان تمام مذاهب اسلامیو همه گروه های اهل سنت مطرح بوده است و حتی مقدم تر از شیعیان درباره مهدی موعود(ع) کتابها نوشته و روایات فراوانی جمع آوری کرده اند؛ بلکه در تمام کتب آسمانی (هرچند تحریف شده) از موعود جهانی سخن به میان آمده است.
پس اصل ظهور منجی و مصلح جهانی اختصاص به اسلام ندارد. بلی در اسلام مشخصات دقیق این منجی، علائم ظهور و کیفیت دادگستر و حکومتش بیان شده است، ولی در ادیان دیگر این گونه نیست.
مسائل مهدویت در اسلام، هم در منابع اهل سنت آمده و هم در منابع شیعیان و هر چند در مواردی با هم اختلاف دارند، ولی هر دو در کلیات مسائل مهدویت با هم توافق و هماهنگی و همخوانی دارند.
راویان متعددی از اهل سنت و مصنفان آنها روایات مهدویت را نقل و در جوامع حدیثی و یا کتاب مستقل گردآوری کردهاند، مانند: احمد، ابی داوود، ابن ماجه، ترمذی، بخاری، مسلم، نسائی، بیهقی، ماوردی، طبرانی، سمعانی، رویانی، حافظ عبد العزیز عکبری، ابن قتیبه، ابن السری، ابن عساکر، دار قطنی، کسائی، بغوی، ابن اثیر، ابن الدیبع الشیبانی، ابن عبد البر، حافظ ابن مطیق، فرعانی، نمیری، مناوی، ابن شیرویه، دیلمی، سبط ابن جوزی، شارح معتزلی، ابن صباغ مالکی، شبلنجی، ابن خلکان، قرطبی، ابن طلحه شافعی، ابن حجر، آلوسی، کنجی شافعی و دهها نفر دیگر.
بیشتر این راویان و مصنفان، علاوه بر ذکر ویژگیها و خصوصیات آن حضرت، به نام امام مهدی(ع) نیز تصریح کردهاند.
کتاب های حدیثی اهل سنت که در آنها مسئله مهدویت مطرح شده، در یک تقسیم کلی به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند:
الف. کتاب های عمومی و جوامع حدیثی اهل سنت که به موضوع خاصی اختصاص ندارند، بلکه در ابواب و مباحث گوناگونی بحث کردهاند و بخشی را به ذکر احادیث حضرت مهدی(ع) اختصاص داده و به ترتیب خاصی آنها را ذکر کردهاند.
ب. کتابهای حدیثی که ویژه امام مهدی(ع) نوشته شده و فقط به بیان احادیثی که مربوط به حضرت امام مهدی(ع) است، پرداختهاند.
اظهار نظر جمعی از علمای اهل سنت درباره احادیث مهدویّت:
1. ابن ابی الحدید مینویسد: "اتفاق تمامی مسلمین بر این است که دنیا و تکلیف پایان نمییابد، جز با وجود مهدی(ع)."
2. شیخ عبد الحق میگوید: "احادیث متواتر [و قطعی] داریم در این باره که مهدی(ع) از اهل بیت و از فرزندان فاطمه(ع) است."
3. صبان میگوید: "اخبار متواتره از نبی اکرم(ص) رسیده بر خروج مهدی و اینکه از اهل بیت اوست و زمین را از عدل و داد پر میکند."
4. ابن حجر مینویسد: "ابو الحسین ابری میگوید: روایات متواتره به خاطر کثرت راویها از [محمد] مصطفی(ص) بر قیام او (مهدی) رسیده است و اینکه او از اهل بیت پیامبر(ص) است... و زمین را پر از عدل و داد میکند و عیسی(ع) با او خروج میکند و مهدی(ع) را بر قتل دجال در سرزمین فلسطین مساعدت میکند و اینکه او (مهدی) امام این امت میشود، در حالی که عیسی(ع) پشت سر او نماز میگذارد."
5. زینی دحلان میگوید: "روایاتی که درباره ظهور مهدی آمده، فراوان و متواتر هستند. در بین آنها روایات صحیح، حسن و ضعیف وجود دارد؛ منتها ضعیفهای آن بیشتر است، لکن به خاطر فراوانی این روایات و زیاد بودن راوی های آن، برخی با برخی دیگر تقویت می‌شوند تا آنجا که انسان قطع پیدا میکند، لکن آنچه به آن یقین حاصل میشود این است که او حتما ظهور میکند و از فرزندان فاطمه است و اینکه زمین را پر از عدل و داد میکند... و اما مشخص کردن ظهور او به سال معین درست نیست؛ چرا که این غیبی است که جز خداوند آن را نمی داند و نصی از شارع برای تحدید این امر نرسیده است."
6. ملاعلی متقی میگوید: "فتاوای 4 نفر از علمای مذاهب چهارگانه، یعنی: شیخ ابن حجر شافعی، نویسنده کتاب «القول المختصر فی علامات المهدی المنتظر» و ابو سرور احمد بن ضیاء حنفی و محمد بن محمد مالکی و یحیی بن محمد مالکی درباره مهدی(ع) این است که: ظهور مهدی درست است؛ چرا که احادیث صحیحه در این باره و صفات او و نشانههای قیامش و ظهور فتنههایی چون خروج سفیانی و فرو رفتن او و غیر آن، وارد شده است. و ابن حجر تصریح کرده است به تواتر این روایات و اینکه او از اهل بیت [پیامبر] است و شرق و غرب زمین را مالک میشود و زمین را پر از عدل میکند و اینکه عیسی(ع) پشت سر او نماز میگذارد و اینکه او سفیانی را به قتل میرساند و لشکر او در «بیدا» بین مکه و مدینه به زمین فرو میرود."
7. شیخ محمد جزری میگوید: «از علی بن ابی طالب(ع) نقل شده است که او از قول پیامبر(ص) فرمود: مهدی از ما اهل بیت است و خداوند امر او را یک شبه اصلاح میکند... .» بعد جزری میگوید: «احادیث [مربوط به ]مهدی و اینکه او در آخر الزمان میآید و اینکه او از اهل بیت [پیامبر] از فرزندان فاطمه(ع) است، در نزد ما [اهل سنت] صحیح است و به راستی اسم او اسم نبی(ص) و اسم پدرش اسم پدر پیامبر(ص) است. و صحیحتر این است که او از نسل حسین بن علی است؛ به خاطر تصریح امیر مؤمنان بر این مسئله آنجا که نظر کرد به فرزندش حسین و فرمود: این فرزند من آقا است؛ چنان که پیامبر(ص) فرمود و در آینده مردی از نسل او قیام میکند که همنام شما خواهد بود... .»
8. ابن خلدون میگوید: "بدان که مشهور بین تمام مسلمین در تمام اعصار این بوده که حتما در آخر الزمان مردی از اهل بیت [پیامبر] ظهور میکند که دین را تأیید و عدل را ظاهر میسازد، در حالی که مسلمین او را پیروی کرده، بر ممالک اسلامی مسلط میگردد و نام او مهدی است... ." و عدهای دیگر از محققان و محدثان اهل سنت نیز شبیه مطالب مذکور را گفتهاند.
نیازی به توضیح نیست که تمامی سخنان پیش گفته به خوبی میرساند که روایات مربوط به امام مهدی(ع) تواتر و قطعیت دارند.
نقاط مشترک شیعه و اهل سنّت در مهدویت:
بخش اوّل: نسبت و شمائل حضرت مهدی(ع)
در روایتی که از جزری نقل کردیم، به مطالب ذیل اشاره شده است:
1. مهدی از اهل بیت پیامبر(ص) است؛
2. مهدی از فرزندان فاطمه و علی(ع) از نسل امام حسین(ع) است؛
3. نام او نام پیامبر(ص) و کنیه او نیز کنیه پیامبر(ص) میباشد؛
4. شباهت مهدی علیهالسلام به پیامبر(ص)؛ چنان که رسول اکرم(ص) فرمود: قائم از فرزندان من است... شمائل او همانند شمائل من است."
5. چهره نورانی، که پیامبر اکرم(ص) فرمود: مهدی از فرزندان من میباشد... چهرهاش همانند ستارهای درخشان است.»
6. از رسول خدا(ص) نقل شده است که بر گونه راست آن حضرت خالی است.» و یا فرمود: بر گونهاش خال سیاهی است."
بخش دوم: ویژگی ها و شرائط ظهور
1. حتمی بودن ظهور
ترمذی از رسول خدا(ص) نقل میکند که دنیا به پایان نخواهد آمد تا آنکه مردی از اهل بیت من که هم نام من است، حکمران شود.»
2. محل ظهور (مکّه)
از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که: دستههایی از عراق و بزرگانی از شام به سوی او (مهدی) میآیند و با او میان رکن و مقام بیعت میکنند.»
3. زمینههای اجتماعی
یک. ناامیدی مردم
ابن ابی شیبه از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده که حضرت فرمود:..؛ مردی از خاندان من ظهور خواهد کرد، آن هنگام که [مردم] از زمان گسسته باشند.» (و این کنایه از ناامیدی است.)
و امام باقر(ع) نیز فرمود: «قیام و ظهور مهدی(ع) به هنگام ناامیدی از گشایش در کارها و فرج میباشد.»
دو. فراگیری ستم
ابی داود از پیامبر اکرم(ص) چنین نقل میکند: «اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند یکی از اهل بیت مرا خواهد فرستاد که: تا آن (زمین) را پر از عدالت کند، آن گونه که از ستم پر شده بود.»
سه. نداشتن پناهگاه
پیامبر اکرم(ص) فرمود: بلایی دامن گیر این امت خواهد شد که انسان پناهگاهی نمییابد که از [شرّ] این ظلم بدان پناه آورد. پس خداوند [در این هنگام [مردی از خاندان من را برمیانگیزد... .»
چهار. پیدایش فتنهها و هرج و مرج
از رسول گرامی اسلام(ص) چنین روایت شده است: «... مهدی این امت، از نسل حسین است. آن هنگام که دنیا گرفتار هرج و مرج و فتنههای فراوان گردید و راهها بسته شد و گروهی بر گروه دیگر یورش بردند که نه بزرگ بر کوچک ترحم کند و نه کوچک احترام بزرگ تر را نگه دارد، خداوند در این هنگام، کسی را میفرستد که دژهای گمراهی را بگشاید."
بخش سوم: نشانههای قیام
در منابع شیعی روایات زیادی داریم مبنی بر اینکه علامت حتمی قیام پنج تاست. عمر بن حنظله میگوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: "قبل از قیام قائم پنج علامت حتمی واقع خواهد شد: خروج یمانی، خروج سفیانی، شنیده شدن ندای آسمانی، کشته شدن نفس زکیه، و فرو رفتن لشکری در صحرا (بین مکه و مدینه)."
غالب این نشانهها در منابع اهل سنت نیز آمده است که عبارت است از:
الف. خروج سفیانی
خروج سفیانی از نشانههایی است که در منابع فریقین آمده است. سفیانی [عثمان بن عنبسه] در منطقه شام خروج میکند و گروه زیادی را [با تظاهر به دینداری] میفریبد و به گرد خود میآورد و بخش گستردهای از سرزمینهای اسلامی را به تصرف خویش در میآورد و بر مناطقی از جمله شام و فلسطین (حمس، اردن، قنسرین) سیطره مییابد. وی آن گاه که از ظهور مهدی(ع) با خبر میگردد، سپاه عظیمی را برای جنگ با وی گسیل میدارد و در منطقه «بیدا» بین مکه و مدینه با نیروهای امام برخورد میکند. به امر خداوند، همه لشکریان وی، به جز چند نفر (در منابع شیعی یک نفر) در زمین فرو میروند و هلاک می‌شوند.
ب. فرو رفتن لشکر سفیانی در بیدا
واژه خسف که در برخی روایات آمده، به معنای پنهان شدن و فرورفتن است و بیدا نام سرزمینی است بین مکه و مدینه و منظور از این نشانه (چنان که در روایت پیش گفته از کنزالعمال اشاره شد)، این است که سفیانی با لشکری عظیم به قصد جنگ با مهدی(ع) عازم مکه میشود و در بین مکه و مدینه در محلی به نام «بیدا» به گونهای معجزه آسا و با ندای آسمانی یا چیزی شبیه آن در زمین فرو میروند.
ج. ندای آسمانی
منظور از آن صدایی است که به هنگام ظهور امام مهدی(ع) شنیده میشود و همه مردم آن را میشنوند و محتوای آن نیز دعوت به حق و حمایت و بیعت با امام مهدی(ع) است. این مضمون نیز در منابع فریقین آمده است.
د. قتل نفس زکیه
کشته شدن «نفس زکیه» که به معنای فردی بی گناه است و یا «سید حسنی» از دیگر نشانههای ظهور است که در روایات اهل سنت آمده است. و در روایات شیعه به صورت مفصل کیفیت کشته شدن او بیان شده است.
ه. به اهتزاز در آمدن پرچمهای سیاه از خراسان
احمد حنبل از رسول خدا(ص) نقل کرده که آن حضرت فرمود: « هنگامی که پرچمهای سیاه را دیدید که از جانب خراسان میآیند، به آنان ملحق شوید؛ چون خلیفه خداوند، مهدی، در میان آنان میباشد.»
البته در روایات شیعه آمده که این سپاه به مهدی(ع) ملحق میشود؛ چنان که امام باقر(ع) فرمود: «بیرقهای سیاهی از خراسان بیرون میآیند و به جانب کوفه خواهند رفت. پس چون مهدی ظاهر شود، آنان وی را به بیعت دعوت میکنند.»
و. نماز خواندن عیسی(ع) پشت سر مهدی(ع)
از مسلمات بین همه مسلمین این است که حضرت عیسی(ع) در آخر الزمان بر میگردد و بر امام مسلمین مهدی موعود(ع) اقتدا میکند. این مطلب در موارد مختلفی مطرح شده است.
شافعی از پیامبر(ص) نقل کرده که آن حضرت فرمود: "مهدی روی آورد، در حالی که عیسی بن مریم فرود آمده است... پس عیسی پشت سر فردی از فرزندان من نماز میخواند."
این مضمون در بخش تأیید سند روایات مهدویت از دیدگاه راویان اهل سنت بارها نقل گردیده و در روایات شیعه نیز فراوان این مطلب نقل شده است.
پی نوشت:
عنوان مقاله: نگاهی گذرا به بحث مهدویت از دیدگاه اهل سنت، حسینی، سیدمحمدحسین، مجله مبلغان، بهمن و اسفند 1384- شماره 75
ادامه دارد/
نظر شما