جامعه اسلامی مدیون آینده نگری امام سجاد علیه السلام

سیدرضا موسوی، استاد حوزه و دانشگاه و محقق مسایل تاریخ اسلام با اشاره به شرایط ویژه و خاص دوران امامت امام سجاد (ع) و وضعیت فرهنگی جامعه اسلامی در آن عصر به خبرنگار شبستان گفت: امام سجاد (ع) در سال 36 هجری یعنی چهار سال پیش از شهادت امیرالمؤمنین (ع) به دنیا آمدند، البته در سال ولادت ایشان اختلافی دوساله وجود دارد یعنی برخی سال 36 هجری و برخی سال 38 هجری را زمان ولادت ایشان بیان کرده‌اند. حضرت در دوره‌ای امامت شیعیان را بر عهده گرفت که دوره گشوده‌شدن مرزهای فرهنگی جامعه اسلامی به روی فرهنگ‌های مختلف دنیا و در حقیقت عصری است که فرهنگ‌های مختلف وارد جامعه شده و امام با توجه به نیاز آن روزگار و نیازی که برای عصر‌های آینده پیش‌بینی می‌کند و با هدف سوق‌دادن جامعه به سمت و سوی خدا، آموزه‌ها و مسایل دینی را در قالب دعا بیان می‌کنند.

وی افزود: حضرت زین‌العابدین (ع) با توجه به موضوع نیاز به معنویت که جوامع مختلف به دنبال آن بودند این جریان معنویت‌خواهی را در قالب دعا اما در مکتب توحیدی و به سوی معبودی یکتا جهت می‌دهد.

حضور علمی در جامعه اسلامی

موسوی در رابطه با فعالیت‌های اجتماعی این امام بزرگوار تصریح کرد: امام سجاد (ع) در دوران امامت پدر بزرگوارشان زیر سایه ایشان بود و عموما به همراه امام در تربیت جامعه مدینه نقش داشت، البته با حضور حضرت امام حسین (ع) بروز و ظهور ایشان به گونه‌ای نبود که در عرض حضور پدر قرار بگیرد بلکه در طول فعالیت‌های تربیتی پدر، فعالیت می‌کردند. به عنوان مثال مکتب درسی و مراوده علمی داشتند و بروز و ظهور به این معنا که فراتر از حضور امام حسین (ع) باشد از ایشان نقل نشده است.

وی درباره مهم‌ترین شاخصه‌های حضور حضرت سجاد در اجتماع که در منابع تاریخی به آن اشاره شده، گفت: آنچه که بیش از امامت حضرت و در دوران حیات پدر بزرگوارشان در تاریخ ذکر شده مسئله حضور علمی ایشان در جامعه اسلامی است. برخی گزارشات وجود دارد که امام حسین (ع) اصحاب و یاران خود را در مسایل مختلف علمی و دینی به ایشان ارجاع می‌دادند.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: دقت در تاریخ و عصر حضور امام با توجه به واقعه عاشورا و حوادث پس از آن بیانگر ایجاد شرایط اختناق شدید برای جامعه اسلامی و بخصوص شیعیان است که چنین شرایطی فرصت حضور رسمی را از امام می‌گیرد. از سوی دیگر وضعیت حکومت به گونه‌ای است که امام به چند جهت نمی‌تواند به صورت علنی وارد میدان مبارزه شود که یکی از این عوامل موضوع شرایط اختناق آمیز سیاسی و اجتماعی است.

دلایل عدم حضور علنی در عرصه سیاست

وی کمبود و نبود یاران و اصحاب را از دیگر مشکلاتی برشمرد که حضرت سجاد با آن روبرو بودند و افزود: نبودن و یا کم‌بودن یاران و اصحابی خاص که حقیقتا محب اهل بیت و در کنار آنها باشند یکی از مشکلات ائمه در این زمان است. از سوی دیگر ضعف بزرگی که جامعه اسلامی به آن مبتلا بود یعنی دور شدن از مکتب اصیل اسلامی و فاصله‌گرفتن از اسلام اصیل که پیامبر پیام‌آور آن بود و اتفاقاتی که پس از رحلت رسول خدا رخ داد بر وخامت اوضاع می‌افزود.

موسوی یادآور شد: با وجود چنین شرایطی امام اصحاب و یاران چندانی نداشتند که بتوانند حضور علنی در جامعه داشته و رسما به مبارزه با خلفا بپردازند لذا روش مبارزه‌ای که ایشان انتخاب می‌کنند با توجه به شرایط آن روزگار است.

این استاد حوزه و دانشگاه در تشریح شرایط سیاسی این دوره گفت: در برخی از روایات نقل شده است که هشام حاکم وقت دستور داد تا امام را احضار کنند و به امام اعتراض کرد که من شنیده‌ام تو در خانه‌ات با کنیز خود ازدواج کرده‌ای. امام در پاسخ فرمودند ازدواج با کنیز، سنت پیامبر بود. البته هدف هشام از طرح این موضوع این نبود که ازدواج‌کردن امام با کنیز اشکال دارد، بلکه هدف او اخطار به حضرت سجاد (ع) بود تا توجه ایشان را به این مسئله جلب کند که او حتی در خانه امام جاسوسانی دارد که کوچک‌ترین حرکات امام  را گزارش می‌دهند. در چنین شرایطی امام روش مبارزه را در دعا می‌دید و آن را انتخاب کرد.

امام و بزرگترین خطر تهدید کننده جامعه  

این محقق تاریخ اسلام تأکید کرد: دومین مسئله‌ای که باعث شد حضرت زین‌العابدین (ع) به بیان مسایل عقیدتی در قالب دعا روی بیاورد ضعفی بود که جامعه اسلام با آن مواجه بود. به عبارت دیگر بزرگ‌ترین خطری که امام برای آینده جامعه اسلام پیش‌بینی می‌کرد کمبود توان علمی و توانایی برای مبارزه با انحرافات فکری‌ای بود که وارد جامعه مسلمین می‌شد لذا ایشان چند حرکت را انجام دادند که یکی از آنها تشکیل مدرسه و مکتب اهل بیت بود.

وی افزود: امام صادق (ع) در این رابطه می‌فرمایند که وقتی حضرت زین العابدین کار آموزش و تعلیم دین را آغاز کرد سه نفر بیشتر نبودند که علی بن الحسین (ع) را حقیقتا دوست می‌داشتند. حضرت حتی این افراد را با نام معرفی می‌کنند. با وجود این شرایط امام سجاد در هنگام شهادت خود 700 نفر شاگرد تربیت کرده بود که امام باقر با این 700 نفر دانشگاه فقه اسلامی را بنیان‌گذاری کرد، بنابراین حضرت سجاد (ع) برای اینکه ابتدا جامعه مسلمین را از خطر آینده‌ای که پیش رو داشت نجات بدهد مطالب و مباحثی را مطرح کرد که در جامعه آینده راهگشا باشد و در مرحله بعد به دلیل شرایط اجتماعی این روش مبارزه را در پیش گرفت، البته فرمایشات امام سجاد (ع) تنها در قالب دعا و ادعیه نیست، به عنوان مثال رساله حقوق امام سجاد میراث گرانبهای باقی‌مانده از آن حضرت است که یک دوره رفتار فردی و اجتماعی انسان را بیان می‌کند.

موسوی تصریح کرد: کلیه حقوق فردی که انسان نسبت به اعضای بدن خود باید رعایت کند و حقوق متقابل آن یعنی حق انسان در برابر این اعضا تا حقوق افراد نسبت به جامعه در این رساله بیان شده است. حقوق متقابل همسران، حقوق فرزند و والدین، کارگر و کارفرما، حقوق حیواناتی که انسان از آنها بهره‌برداری می‌کند همه در این رساله وجود دارد. یعنی مجموعه حقوقی که از نظر دین، انسان می‌بایست نسبت به محیط و در تعامل با محیط آنها را رعایت کند در این رساله ذکر شده است.

پایان پیام/