شور و حال حسینی در سینه زنی بوشهری

به گزارش خبرگزاری شبستان از بوشهر، «نوحه»کلمهء عربی و به معنی گریه و زاری به آواز بلند است. در شکل عام و رایج آن«یعنی شعری که در مراسم سوگواری‌ تازه در گذشتگان یا برای امام شیعه و در تعزیت آن خوانده‌ می‌شود.»

نوحه‌خوان از کلمه عربی نوحه به اضافه خوان(خواننده) فارسی ترکیب یافته است، شاید ترکیب فارسی و قدیمی سرخوانی‌ زیبنده نام‌گذاری به جای نوحه‌خوانی باشد زیرا بعضی از سالداران‌ تا هنوز آن را در سخنان خود به کار می‌گیرند.

نوحه‌خوانی در تعزیت پیشوایان دینی و مذهبی(در بوشهر) که اکنون به بسیاری از شهرهای استان و بعضی شهرهای خوزستان‌ مثل آبادان‌، خرمشهر و اهواز راه یافته است،تفاوت اساسی با نوحه‌خوانی در دیگر نقاط ایران دارد و به نوبهء خود منحصر به فرد است.

نوحه‌خوانی(سینه‌زنی)در بوشهر توسط مردان و زنان،هر دو،اجرا می‌شود.نوحه‌خوانی‌ مردان،به حالت ایستاده و چرخشی‌ انجام می‌گیرد و حال آن‌که زنان‌ آن را به حالت ایستاده و هم‌ نشسته،معمول می‌دارند.

سینه‌زنی مردان،فقط به‌ مناسبت عزاداری ائمه در مسجد (یا حسینیه)تشکیل می‌گرد و سینه‌زنی زنان،هم در تعزیت ائمه‌ (در مسجد)و هم در سوگواری‌ همنوعان-به دو حالت ایستاده و نشسته-صورت می‌گیرد.

به‌درستی نمی‌دانیم که کدام گروه در میان مردان و زنان،در ابتدا آغازگر سینه‌زنی و نوحه‌خوانی بوده‌اند.با یک احتمال می‌توان‌ سینه‌زنی زنان فقط در سوگ همنوعان را مقدّم بر مردان و مربوط به جامعهء کشاورزی در عهد پارینه دانست زیرا مردان آن روزگار کار خود در تلاش معاش را مقدم بر همه‌چیز دانسته و دیگر در فکر عزاداری و سینه‌زنی برای مردگان نبودند و تنها حضور زنان‌ در مجلس سوگواری می‌توانست جای خالی مردان را پر کند.

به‌ نوحه‌خوانی در تعزیت‌ پیشوایان دینی و مذهبی‌ (در بوشهر)که اکنون به‌ بسیاری از شهرهای‌ استان و بعضی شهرهای‌ خوزستان مثل آبادان‌ خرمشهر و اهواز راه‌ یافته است،تفاوت‌ اساسی با نوحه‌خوانی در دیگر نقاط ایران دارد و به نوبهء خود منحصر به فرد است.

هنگام مرگ همنوعان،آنچه مردان بر گردن خود می‌دیدند فقط کفن و دفن آنان بود.

البته این بدان معنا نیست که آنان مراسم سه‌روزه،هفته، چهلم و سالگرد را به کلی فراموش کرده باشند.همهء این مراسم‌ به‌واقع در سوگ طبقات بالای جامعه و فرادستان به کار گرفته‌ می‌شد و طبقه فرودست هرگز توان برگزاری آنها را در خود نمی‌دید و آنچه بیشتر به آن اهمیت می‌داد همان سه روزه مجلس عزاداری‌ بود.

تقدّم سینه‌زنی زنها بر مردان،فقط در سوگ همنوعان قابل‌ فهم است و تشکیل آن در مجلس عزاداری حسینی جز به تقلید از مردان نیست.سبک سینه‌زنی مردان به نوبهء خود برگرفته شده‌ از مراسم ساروج‌کوبی و عینا بر گردان همان سبکا لله مه گویان‌4 و تقلید محض از کار گروهی آنهاست.اگر به حدود نیم سده پیش‌ برگردیم و در یک شب مهتابی تابستان به نظاره الله مه گویان‌ بنشینیم،می‌بینیم:همگان بر روی یک خط دایره دور می‌زنند؛ هریک کوبه‌ای به نام«تمر»در دست دارد؛سرخوان،مطلب‌ (شعر)آهنگین و مقفّایی‌ می‌خواند؛همهء ساروج کوبان‌ همگام با هم،«تمر»بر روی زمین‌ (ساروج های نپرورده)می‌کوبند؛ و سرخوان،همین که کار را در مراحل پایانی دید،نوحهء دیگری‌ به نام«واحد»دنبال می‌کند.

بنابراین،همهء موارد مذکور، یعنی از به دور هم چرخیدن،دست‌ بر سینه زدن،قدم پیش و پس‌ گذاشتن،و از همخوانی و وحدت‌ در کار گروهی آنها گرفته،تا «واحد»خوانی‌شان،به طور گویا در سینه‌زنی مردم دیده می‌شود و تأثیرپذیری سینه‌زنی مردان از شیوهء کار ساروج کوبان را برای‌ ما به اثبات می‌رساند.

با این همه،هردو مراسم‌ (سینه‌زنی و ساروج‌کوبی)در عین دارا بودن همگونی های ریشه‌ای‌ با هم،ویژگی هایی به شرح زیر دارند:

1-ساروج‌کوبان(اللّه مه گویان)فقط یک«بر»تشکیل‌ می‌دهند و حال آن‌که در سینه‌زنی، تعداد برها، به هشت تا دوازده‌ می‌رسد.

2-اللّه مه‌گو، همیشه در انتظار پایان یافتن کار است و این‌ انتظار در جماعت سینه‌زن کمتر احساس می‌شود.

3-ساروج‌کوب،همراه با حرکت پاهای خود تمر را بر زمین‌ می‌کوبد اما سینه‌زن-به جای تمر-دست بر سینهء خود می‌زند.

4-ساروج‌کوب،هردو دست خود را برای گرفتن«تمر»و کوبیدن آن بر زمین،به‌کار می‌گیرد در حالی که سینه‌زن یک‌ دست(دست چپ)خود را بر کمر همردیف سمت چپ خود دارد و با دست دیگر(دست راست)بر سینه می‌کوبد.

5-بیشتر اشعار ساروج‌کوبان(به‌ویژه نوحه واحد)از محیط
 

نوحه هایی که در آیین عزاداری خوانده می شود باید با حرکات دست و پا همخوانی داشته باشد، از این رو افراد مجرب، حلقه هایی درونی دسته های سینه زنی را تشکیل داده که شکلی منحصر به فرد دارد و بیشتر از اشعار غزل و دستگاه چهارگاه در نوحه بوشهری استفاده می شود.

سینه زنی بوشهری در پایان آیینی دارد که برخی آن را ˈیزلهˈ یا ˈحیدریˈ می نامند و دارای ریتم تندی است و جوانان با شرکت در آن، احساسات خود را به نمایش می گذارند.

در این مراسم، افراد با گرفتن کمر یکدیگر، همگی در یک ستون قرار گرفته و سعی می کنند حرکاتی شورانگیز داشته باشند.

مراسم سینه زنی در بوشهر بر عکس همه شهرهای ایران که در آن مردم به صورت دسته جمعی در خیابان ها حضور دارند، بیشتر در حسینیه ها و مساجد متمرکز است.
 

پایان پیام/