خبرگزاری شبستان: "تقواى جمعى این است که جمع ها مراقب خودشان باشند. جمع به حیث جمع، مراقب خودشان باشند. بى‌مراقبتى جمع ها نسبت به مجموعه خودشان، موجب می شود که حتّى آدم هائى هم که در بین آن جمع ها تقواى فردى دارند، با حرکت عمومىِ آن جمع ها بغلتند و به جائى بروند که نمی خواهند. در طول این سى سال، ما از این ناحیه ضربه خورده‌ایم".(بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با نمایندگان مجلس 3/8/1390)
در واکاوی مفهوم تقوای جمعی و زمینه های بروز و ظهور آن با حجت الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفتگو پرداختیم که در ذیل می آید:
تقوای جمعی به چه معنا است و در چه مواضعی عینیت می یابد؟
وقتی بحث از جامعه و قرار گرفتن افراد کنار یکدیگر برای دستیابی به هدف مشخص می شود، در هر جامعه ای باید ضوابط خاصی کنار هم قرار گیرد و قوانین لحاظ شود که به طور معمول از به آن جامعه پذیری یاد می شود و مورد پذیرش همه جوامع بوده و خرد جمعی را قبول می کنند. اما در جوامع مختلف این ملاک ها با یکدیگر تفاوت دارند. نظام اسلامی مولفه های خاص و ضوابط متفاوتی دارد. وقتی صحبت از تقوا می شود یعنی رفتار فرد منضبط بوده به طوری که دیگران از سوی او مورد آزار و اذیت قرار نگیرند. این فضا در اجتماع با معنای گسترده تر بروز پیدا می کند. وقتی افراد در پی رسیدن به جامعه مطلوب باشند، در این ساز و کار افراد باید در کنار یکدیگر فعالیت کنند. وقتی بحث از تقواست، یعنی انسان ها باید ملاک هایی را برای خود ایجاد کنند که بتوانند رفتار های خود را در عرصه جمعی و فردی تصحیح کنند، اگر اینگونه نباشد انسان در عرصه فردی به بزه و گناه می افتد و این موضوع فرد را از رسیدن به آن غایت محروم می کند.
این حکایت در اجتماع نیز قرار دارد. اگر قرار است جامعه به آن خط مطلوب و آرمانی برسد باید به این سمت حرکت کند. اگر کسی بخواهد جامعه را از مسیرش منحرف کند، آن فرد از ملاک ها عدول کرده و تقوای جمعی را زیر پا گذاشته. تقوا یک معنای بسیط نیست و در هر زمینه ای در عرصه خود ظهور پیدا می کند. در عرصه سیاسی، اقتصادی، فردی، اجتماعی و ... و در هر بخش یک معنا دارد. مراد از تقوای سیاسی و جمعی رعایت کردن آن مواردی است که موجب ناهنجاری در عرصه جامعه نشود که می تواند توسط یک فرد یا گروه انجام شود. ملاک هایی که در نظام اسلامی برای تقوای جمعی برشمرده شده اولا همه باید بر اساس یک ملاک واحد که همان رسیدن به سعادت و اطاعت از ولی امر مشروع، منصوب و مستند به آموزه های اسلام است، عمل شود. در این نوع تقوا باید آموزه های آسلام به معنای کامل مراعات شده و تمکین از ولی فقیه همراه با نظارت فراگیر نسبت به مسوولان، کارگزاران، حاکم و کسانی که باید امنیت را برقرار کنند، صورت گیرد. در این زمینه اگر کسی نافرمانی کرد و امنیت جامعه را مورد خدشه قرار داد جدای از توصیه های اخلاقی در نظام اسلامی که این مورد قابل قبول نیست باید برای آن جریمه هایی در نظر گرفته شود، که این قانون برای تضمین رعایت تقوای جمعی باید در نظر گرفته شود.
در نظام جمهوری اسلامی که مبنی بر همین آموزه ها است امام (ره) و رهبری تاکید بر مشارکت حداکثری و فعال داشتند و دارند. این موجب می شود فضای جمعی پویا شده و آرمان های اجتماع در سایه مشارکت افراد به راحتی انجام شود و همچنین کارآمدی جامعه و حکومت تامین شود. طبیعتا مراد از مردم سالاری دینی همین است. جامعه ای که مبتنی بر آموزه های اسلام، با مشارکت فعال و کارآمد، ذیل مبانی دینی با تمکین از ولی فقیه مشروع و مقبول جامع شکل بگیرد و حرکت کند، این جامعه مطلوب است.
در جوامع غربی برخلاف اینکه بر مردمی بودن تاکید می شود، اما مبانی سعادت افراد در آن لحاظ نمی شود لذا مردم سالاری دینی علاوه بر اینکه تعهد در آن لحاظ شده و تضمین امور مادی جامعه را بر عهده دارد، مبانی سعادت اخروی افراد را هم در نظر می گیرد و امنیت مادی معنوی روحی و خانوادگی افراد را تامین می کند. این موضوع معایب نظام دموکراسی را می پوشاند.
رعایت تقوای جمعی در چه مواقعی ضرورت بیشتری پیدا می کند؟
عمدتا لازمه تقوای جمعی وجود یک جامعه است. رعایت این تقوا در بعضی موارد شدت و ضعف پیدا می کند. وقتی افراد ذیل حکومت حاکم مشروع قرار می گیرند، حکایت تمکین بیشتر غلبه و موضوعیت پیدا می کند. اما وقتی جامعه ای ذیل حکومت طاغوت قرار گرفت، بحث نقد، امر به معروف، نهی از منکر، خروج از حاکمیت جور و ... غلبه پیدا می کند و افراد باید در فرآیند جامعه پذیری درصدد ایجاد جامعه ای مطلوب باشند.
اینجا تقوای سیاسی و جمعی به معنای هدفمند برای رسیدن به سعادت معنا پیدا می کند و رعایت تقوا در جامعه نامشروع تلاش برای رسیدن به جامعه مشروع است که امروز به بیداری اسلامی از آن یاد می کنند و با بیدار کردن مردم و هوشیار کردن آنها و ارائه آموزه های دینی باید آنها را به سمت انتخاب حاکم مشروع سوق داد. بنابراین همواره بحث تقوای حکومتی وجود دارد اما در هر جامعه ای با سنخ حاکمان این موضوع متفاوت می شود.
خروجی و برآیند وجود و رعایت تقوای جمعی در یک جامعه چیست؟
اگر در تقوای جمعی به حداقل ها بسنده کنیم و جامعه ای حداقلی داشته باشیم، خروجی هم همین مقدار خواهد بود و در نهایت جامعه ای بدون تنش خواهیم داشت. اما اگر غایت تقوای جمعی، ایجاد جامعه مطلوب و آرمانی و سعادتمند باشد، باید رفتارهای مبتنی بر رفتار و اخلاق جمعی، متناسب با همین روند داشته و به گونه ای رفتار شود که در نهایت جامعه ای سعادت مدار و دارای امنیت بر اساس اهداف و غایات شریعت داشته باشیم.
چه ارتباطی میان تقوای جمعی با رقم زدن حماسه سیاسی وجود دارد؟
اصولا در نظام های اسلامی همواره بحث مشارکت سیاسی و فعال مطرح بوده؛ این بحث یعنی اینکه نسبت به جامعه اسلامی خود بی تفاوت نباشیم، سعادت آن را ارج بنهیم و برای رسیدن به آن تلاش کنیم. در این راستا مسوولان، مردم و نخبگان باید اختلاف ها را کنار گذاشته، دست به دست هم دهند و فارغ از اختلاف نظرها و سلیقه ها در فرآیند تقوای جمعی و در مسیری حرکت کنند که غایات نهایی نظام اسلامی محقق شود. با توجه به اینکه در نظامی هستیم که هم اهداف بلندی دارد هم دشمنان زیادی، باید با یکدیگر اتحاد داشته و اداره حکومت و جامعه هر چه بهتر صورت گیرد، هم به مقبولیت حکومت در داخل و خارج کمک می کند هم موجب می شود به صورت مطلوب تری این اهداف تبییین شود.
دین به تقوای جمعی چه نگاهی دارد و آیا آموزه های دینی این نکته را مورد تامل قرار داده است؟
اگر نگاهی به سیره اهل بیت (ع) نگاه کنیم، در روایات داریم از محدوده جماعت نباید خارج شوید چه از بحث یدالله جماعت شروع کنیم چه از این بحث که اگر فردی از جامعه خارج شود چه تبعاتی به دنبال دارد. حضرت امیرالمومنین (ع) با توجه به شرایط آن روز و غایاتی که برای جامعه مترتب بود، از جمله اینکه کشور اسلامی در خطر فروپاشی و تفرقه بود، با اینکه مردم به سراغ حکومت ناحق رفتند اما با وجود همه مسائل بعد از چند ماه مخالفت خود را کنار گذاشتند و به حاکمان در امور مملکت مشورت می دادند و به آنها کمک می کردند و حتی کسانی که در این میان می آمدند و می خواستند با ایشان بیعت کنند را نهی کرده و فرمودند شما می خواهید در جامعه تفرقه بیندازید.
در نقطه مقابل حضرت (ع) برای تاکید بر جمع باوری عملا با سه گروه اصحاب جمل، ناکثین و مارقین که می خواستند جامعه اسلامی را به تفرقه بیندازند، مبارزه کرد تا جامعه یکپارچه یکدست شده و امنیت برقرار شود و آنهایی که در فضای جامعه نااخلاقی کردند به جای خود بازگردند. بنابراین حضرت علی (ع) عملا هم قبل از حاکمیت و هم بعد از آن به بحث تقوای جمعی عنایت داشتند. باید دانست با رعایت تقوای جمعی وحدت در جامعه ایجاد می شود و حکومت به اهداف والاتری دست پیدا می کند و تفرقه که امروز یکی از حربه های کفار است و به صورت مصداقی وهابیون و سلفی های تکفیری درصدد ایجاد آن در کشورهای اسلامی هستند، از بین می رود. این گروه های تندرو با اعمال خود موجب می شوند مسلمان، مسلمان را از بین ببرد! و قدرت مسلمانان کاسته شده و در نهایت دشمن تراز اول آنها یعنی اسرائیل به امنیت و آرامش برسد.
پایان پیام/
نظر شما