لغو سفر رئیس جمهور آمریکا به مسکو

به گزارش خبرگزاری شبستان روزسه شنبه 15 مرداد ژان پساکی معاون وزیرخارجه آمریکا اعلام کرد وزرای خارجه روسیه و آمریکا به منظور مذاکره برای استرداد "ادواراسنودن " افشاگر اطلاعاتی که هم اکنون در مسکو اقامت موقت دارد، روزجمعه هجدهم مرداد در واشنگتن دیدار خواهند داشت . این درحالی است که یک روز پیش از آن " سرگی ریباکوف" معاون لاوروف وزیر خارجه روسیه خاطرنشان کرد در این نشست وزرای آمریکا و روسیه درباره وضعیت ادوارد اسنودن، افشاگر اسناد محرمانه سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا گفت‌وگو نخواهند کرد. زیرا چیزی برای مذاکره وجود ندارد .

با این حال زمانی که روز سه شنبه اوباما اعلام کرد با وجود مشکلات ناشی ازماجرای اسنودن تصمیم گرفته دراجلاس سران کشورهای گروه بیست در پائیزآینده درمسکو شرکت کند ، ظاهرا زمینه برای انجام مذاکره در باره آینده اسنودن نیز فراهم شده است.

از روز پنجشنبه دهم مرداد که منابع خبری روسیه اعلام کردند دولت این کشور با اعطای اقامت موقت یکساله به" ادواراسنودن" عامل پیشین اطلاعاتی آژانس امنیت ملی آمریکا موافقت کرد. فضای بدبینی در روابط مسکو و واشنگتن در سطح دیپلماتیک و رسانه ای حاکم شد .

ازآنجا که چند روز پیش ازآن پوتین رئیس جمهوری روسیه اعلام کرده بود اسنودن باید خاک روسیه را ترک کند ، تعجب ناظران خبری در مورد این چرخش موضع روسیه برانگیخته شد. اما گویا این تغییر موضع روسیه حکایت از موثر واقع شدن فشار جناح های درونی قدرت در روسیه داشت که تحویل یا راندن اسنودن از روسیه را ضربه حیثیتی برای روسیه تلقی می کردند .

در مقاله پیش روی تلاش شده است به این سئوال پاسخ داده شود که چه عاملی موجب شد که روسیه در باره اعطای پناهندگی به اسنودن تجدید نظرکند . از ان مهم تر اینکه آیا امکان دارد روسیه در باره استرداد اسنودن با آمریکایی ها معامله کند؟ علاوه بر این به این پرسش اصلی پاسخ داده می شود که این اقدام روسیه چه تاثیری برآینده مناسبات دو کشور خواهد داشت؟

پیشینه بحث :

روسیه و غرب به رغم گذشت 22 سال از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد، هنوزهیچ سازوکار باثباتی برای حل اختلافات ناشی ازفعالیت های جاسوسی بین دوکشورایجاد نکرده اند.

در دوران جنگ سرد در موارد متعددی دو کشور یکدیگررا به فعالیت های جاسوسی و خارج از عرف دیپلماتیک متهم می کردند. اما شاید ماجرای اسنودن را بشود با پناهندگی "آرکادی نیکلایه ویچ شفچنکو" دیپلمات برجسته شوروی درسازمان ملل ، مقایسه کرد که در سال 1365 به آمریکا پناهنده شد. ا و خاطرات خود را در کتاب خداحافظ مسکو که به فارسی هم ترجمه شده است ، منتشر کرد . که اسرار بسیاری را از داخل کرملین برای جهان غرب برملا ساخت.

اما دریکی ازآخرین موارد وشاید ازمهم ترین آنها پس از پایان جنگ سرد، آنطور که منابع خبری روسیه به نقل ازارگان های امنیتی اطلاع دادند، "الکساندر پوتییف" سرهنگ سابق اداره اطلاعات خارجی روسیه موفق به فرار از روسیه شده و با کسب پناهندگی از آمریکا توانست ضربه بزرگی به موقعیت اطلاعاتی روس ها درآمریکا وارد سازد. زیرا اطلاعاتی که از طریق سرهنگ پوتییف دراختیار مقامهای امنیتی آمریکا قرار گرفت اسرار گروه 9 نفره از متهمان به جاسوسی برای روسیه در آمریکا ، افشاء شد . انتشار فیلم ها و اسناد این نه نفر ، روسیه را مجبور کرد به یکی از مهم ترین تبادلات جاسوسان در قرن 21 تن دهند. بدین ترتیب در جولای سال 2010 چهار تن از آمریکایی هایی را که به اتهام جاسوسی در روسیه زندان بودند، با آن نه نفر معاوضه شدند.[1]

تحلیل موضوع

اگر قرار باشد مبادله ای بر سر تحویل دادن اسنودن به آمریکایی ها انجام شود احتمالا آقای پوتییف یکی از کاندیداهای مناسب خواهد بود که روس ها مایلند با اسنودن معاوضه شود. چراکه آنها علاوه بر آنکه توانستند ضربه اطلاعاتی امنیتی سال 2010 را جبران کنند می توانند از اطلاعات سوخت شده اسنودن در آژانس امنیت ملی آمریکا بهره بگیرند.

البته انجام چنین معامله ای برای هر دو طرف موجب بی آبرویی و سرخوردگی از سوی سازمان های حقوق بشری خواهد شد.اگرچه به دلیل اهمیت بسیاربالای اطلاعات اسنودن مقامهای آمریکایی درروزهای آینده تمام امکانات خود را بکارمی گیرند تا روس ها را متقاعد کنند که اسنودن را به دولت آمریکا تحویل دهند. اما کاخ سفید برای تحقق این هدف خود با چند مانع جدی روبرو است :

1- قدرت مانور آمریکا محدود است زیرا ابتکارعمل کاملا دست روس ها افتاده و آمریکایی ها حتی نتوانستند از تهدید به لغو سفر اوباما به روسیه به عنوان اهرم فشار استفاده کنند. به همین دلیل مجبور شدند با شرکت اوباما در اجلاس سران گروه 20 در سنت پترزبورگ درپائیز آینده امیدوار باشند تا مذاکرات سران دو کشور این مشکل را حل کنند.

2- آمریکا نمی توانند جنبه های حقوق بشری قضیه اسنودن را کتمان کنند. همچنانکه مقام های روسی با ارسال دعوتنامه ای برای پدراسنودن از وی دعوت کرده اند به منظور دیدار با فرزندش به مسکو سفر کند تا بدین ترتیب با پررنگ کردن جنبه های انسانی و حقوق بشری موضوع ، فشار آمریکایی ها را برای بازپس گیری اسنودن خنثی سازند.

روسیه درعمل به افکارعمومی مردم جهان چنین القاء می کند که نمی تواند با تحویل یک ناراضی آمریکایی که اقدامش خدمت بزرگی به افشاء یکی از پیچیده ترین برنامه های اطلاعاتی کنترل احوال شخصی بوده او را با خطر مرگ روبرو کند. زیرا در آمریکا هنوز قانون اعدام اجراء می شود.

3- مساله پناهندگی اسنودن به روسیه درعمل به عنوان اهرم فشاری برای مسکو تبدیل شده است تا ازاین اهرم بتواند درباره سایرموضوع های مورد اختلاف مسکو – واشنگتن بهره برداری کند.

ازجمله مهم ترین مسائل مورد اختلاف روسیه و آمریکا درسالهای اخیر آینده سوریه و استقرار سامانه موشکی موسوم به سپردفاعی در رومانی و رادارهای مربوط به آن، در خاک ترکیه بوده است.

بر این اساس تنها می توان گفت مذاکرات "سرگی لاوروف" وزیر خارجه و "سرگئی چویگو" وزیر دفاع روسیه در روز جمعه در واشنگتن "زمینه سازی" برای پیدا کردن راهکاری دو جانبه برای حل و فصل مشکلات پیچیده کنونی در مناسبات کرملین و کاخ سفید بشمار می رود. و نمی تواند یک اقدام نهایی باشد. زیرا با در نظر گرفتن عمق اختلاف های موجود بین دو طرف و نیز این واقعیت که ماجرای اسنودن سطح پیچیده و چند لایه ای دارد نمی شود انتظار داشت در یک مذاکرات به راهکار نهایی برسند. نکته مهم دیگر آنکه اطلاعاتی که در اختیار اسنودن قرار دارد در عمل مانع از آن می شود که حتی اگر دو طرف بخواهند ، بتوانند به راحتی بر سرتبادل او معامله کنند .

زیرا پس از فرار اسنودن به هنگ کنک در تیرماه گذشته اخباری منتشر شد که او اسناد سری و محرمانه را در نزد افرادی به امانت گذاشته تا اگر بلایی بر سر او بیاید ، آن اسناد برای انتشار در اختیار سایت ویکیلیکس قرار داده شود. بنابراین روس ها و آمریکایی ها می دانند این مورد نمی توان مانند سرجوخه منینگ که به راحتی در تور نیروهای امنیتی آمریکا گرفتار شد، رفتار کنند.

به نظر می رسد یکی از دلایل اقامت نسبتا طولانی یکماهه اسنودن در فرودگاه مسکو نیز همین موضوع مهم بوده که روس ها مایل بودند در این مدت دقیقا به این جمع بندی برسند که اسنودن چه چیزهایی را با خود به خارج آمریکا منتقل کرده است. و تا چه حد می توانند بخاطر اطلاعات او ریسک تیره شدن مناسبات خود را با طرف آمریکایی بپذیرند.

افشای اطلاعات همراه اسنودن، یک کابوس برای دولت امریکا و یک رویا برای دولت روسیه محسوب می شود . زیرا درصورتی که اسنودن موفق شود تحت حمایت دولت روسیه یک زندگی معمولی را درپیش بگیرد. حتی اگر اسناد سری خود را نیز افشاء نکند . راه جدیدی در پیش روی نسل جوان امنیتی معترض آمریکا، باز می شود تا برای اعتراض به شیوه های خشن وغیر انسانی که بویژه از یازدهم سپتامبر 2001 به بهانه مبارزه علیه تروریسم در آمریکا اعمال می گردد، به روسیه فرار کرده و اطلاعات افشاگرانه خود را از طریق سایت ویکیلیکس و یا دیگران در اختیار جهانیان قرار دهند.

این جریان زنگ خطررا برای سازمان های شانزده گانه اطلاعاتی آمریکا، به صدا درمی آورد. چون از این پس راهی جدید برای بیان اعتراض به شیوه های غیر انسانی موجود در فعالیت هایی که تحت عنوان مبارزه با تروریسم درآمریکا و سایر نقاط جهان انجام می شود ، پیش روی نسل جدید عصایانگر امنیتی و اطلاعاتی در آمریکا باز می شود.

این هم از عبرت های مهم تاریخ است که زمانی واشنگتن و نیویورک معبری برای فرار ناراضیان شوروی محسوب می شدند. اما امروز مسکو و سنت پترزبورگ به مکان های مناسبی برای فرار ناراضیان اطلاعاتی آمریکایی تبدیل شده است. جالب آنکه در خود روسیه نیز درسالهای اخیر شاهد فرار ناراضیان روسیه به سایر کشورها هستیم. عملکرد غلط دولتها و نظام های سیاسی مردم کشورهای جهان را به کجا ها که نمی برد .

نویسنده : حسن بهشتی پور

کارشناس ارشد مسائل بین الملل