تاثیر امام رضا (ع) بر شعر فارسی/ کتابشناسی آثار مکتوب درباره امام

به گزارش خبرنگار ادبیات خبرگزاری شبستان، پیرامون زندگی، سیره و اندیشه‌های حضرت امام رضا (ع) مقالات، کتب و احادیث بسیاری در آثار مکتوب به چشم می‌خورد که فهرست کردن آنها بسیار سخت است، اما در زیر نمونه‌هایی از این آثار را می‌آوریم.

* زیارت مشاهد مشرفه، علامه سیدمحمد حسین طباطبایی، مجله نامه آستان قدس، شماره 18، ص 17-19.
* سیاسة المأمون تجاه العلویین، فاروق عمر فوزی، مجله الجامعة المستنصریه، بغداد، شماره 3، 1972م، ص 430-446. نیز مجله کلیة الآداب، بغداد، شماره 26، 1973م.
* فلسفه الاخلاق عندالامام الرضا(ع)، دکتر زهیر الاعرجی، کنگره دوم جهانی امام رضا(ع)، مشهد، 1405ق.
* قصیده خالد نقش بندی در وصف امام هشتم علی بن موسی الرضا(ع)، مرتضی مدرسی چهاردهی، مجله نامه آستان قدس، ش 37، ص 78-83.
خالد نقش بندی به عنوان یک سنی حنفی صوفی اشعاری را در وصف امام رضا(ع) بیان کرده که در این مجموعه آمده است.
* کشف الخفاء فی البیعة لعلی الرضا(ع)، نگارش محمد ضیف ا... بطاینه، مجله مجمع اللغة العربیه، اردن، شماره 3، سال 1400ه ، صفر تا رمضان، ص 105-117.
* الکیمیاء عندالامام الرضا(ع)، دکتر سعدالدین قاسمی، کنگره دوم جهانی امام رضا(ع)، سال 1405ق.
* ماجرای ولایتعهدی امام هشتم(ع)، یعقوبی قمشه ای، مجله درس هایی از مکتب اسلام، سال 25، شماره 6، سال 1364ش.
* مزار الامام علی الرضا فی مشهد، مجلة المقتطف، قاهره، شماره 43، سال 1913م.
* ولایة العهد للامام الرضا(ع)، شیخ محمدمهدی شمس الدین، کنگره دوم جهانی امام رضا(ع)، مشهد، 1405ق.
* آفتابی که در افق ظلمانی درخشید، علی دوانی، مکتب اسلام، سال دهم، ش 2.
* چند نکته درباره امام علی بن موسی الرضا و مرقد مطهر آن حضرت، محمود مهدوی دامغانی، مجله دانشکده الهیات مشهد، شماره 2، سال 1301ش.
* حضرت امام رضا(ع)، رسول جعفریان، نور علم، دوره سوم، شماره 34، سال 1368ش.
* حضرت علی بن موسی الرضا، علی زمانی قمشه ای، مکتب اسلام، شماره 458.
* زندگانی حضرت رضا، سید زین العابدین فقیه سبزواری، مجله نامه آستان قدس، از سال 1339 تا 1341 شمسی به صورت سلسله وار در یازده شماره.
* زندگانی علی بن موسی الرضا(ع) از ولیعهدی تا شهادت، محمدرضا مقدسیان، مجله زائر، سال چهارم، شماره 38، سال 1376ش.
* علی بن موسی الرضا(ع) در دائرة المعارف اسلامی، ترجمه مهران امیری، مجله زائر، سال ششم، شماره 55 و 56، 1378ش.
گفتنی است که شماره 55 و 56 ویژه نامه امام رضا است و تمام مقالات به امام رضا(ع) اختصاص دارد.
* امثال و حکم در کلام امام علی بن موسی الرضا(ع)، محمد دیانی، مجله زائر، سال ششم، شماره 55 و 56، سال 1378ش.
* حدیث سلسله الذهب، سیدعلی اکبر واعظ موسوی، مجله نامه آستان قدس، شماره 19 و 20، 1343 و 1344ش.
* فرقه های کلامی دوران امام رضا و موضع گیری امام(ع)، فغور مغربی، مجله زائر، سال ششم، شماره 55 و 56، 1378ش.
* لقبهای حضرت رضا(ع)، تقی بینش، نامه آستان قدس، ش 29 و 30، 1347ش.
* معارف رضوی، ترجمه ابراهیم موثق عاملی، نامه آستان قدس، شماره 33 و 34، 1349ش.
* مناظرات حضرت رضا(ع)، زین الدین جعفر جورابچی، نامه آستان قدس، شماره 20 و 21، 1344ش.
* نام، القاب و اوصاف حضرت رضا(ع)، مجله زائر، سال سوم، شماره 28 و 29، سال 1375ش.
* نامه زرین یا رساله پزشکی امام رضا(ع)، محمدحسین ساکت، زائر، سال ششم، شماره 55 و 56، 1378ش.
* امام رضا(ع) در دوران خلافت امین، داود الهامی، مکتب اسلام، شماره 4، سال 34.
* اوضاع فرهنگی - اجتماعی علویان در عصر امام رضا(ع)، حسین علی پور افضلی، زائر، سال ششم، شماره 55 و 56، سال 1378ش.
* پیمان نامه ولایتعهدی حضرت رضا(ع)، سیدعلی اکبر واعظ موسوی، نامه آستان قدس، شماره 16، سال 1342ش.
* تأثیر ولایتعهدی علی بن موسی الرضا(ع) بر قیام های علوی دوره خلافت مأمون، مهدی جلیلی، مجله دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی، مشهد، شماره 41-42، سال 1377ش.
* چرا امام ولایتعهدی را پذیرفت، علی اکبر مهدی پور، مکتب اسلام، سال 21، شماره هفتم.
* دوران امام رضا(ع)، داود الهامی، مکتب اسلام، سال 34، شماره 3.
* سیری در علل سیاسی واگذاری و لایتعهدی به امام رضا(ع)، محمدحسین مصلی نژاد، مجله زائر، سال ششم، شماره 55 و 56، سال 1378ش.
* طلوع حضرت رضا(ع) در خراسان، جلال شریعت ترشیزی، نامه آستان قدس، شماره 25، 1346ش.
* نظر شیعه درباره علت شهادت امام رضا(ع)، داود الهامی، مکتب اسلام، سال 34، شماره 1، سال 1373ش.
* واکنش مردم کوفه نسبت به ولایتعهدی علی بن موسی الرضا(ع)، مهدی جلیلی، مجله زائر، سال ششم، شماره 55 56، 1378 ش.
* هدف مأمون از طرح ولایتعهدی امام رضا(ع)، سیدابراهیم سجادی، مجله زائر، سال ششم، شماره 55 و 56.
* ولایتعهدی علی بن موسی الرضا(ع)علل پذیرش و چگونگی آن،فصلنامه مصباح، سال پنجم، شماره 20، سال 1375 ش
* شماری از زائران سنی امام رضا(ع) تا قرن ششم، رسول جعفریان، زائر، سال ششم، شماره 55 و 56، سال 1378ش.
* نقش شیعیان کوفه در دوره امام رضا و امام جواد(ع)، مجله مشکاة، شماره 35، سال 1371.
* قرآن منسوب به امام رضا(ع)، ولائی، نامه آستان قدس، شماره 5، 1340ش.
* گزارش دومین کنگره جهانی حضرت رضا(ع)، رضا اشرف زاده، مجله مشکاة، شماره 11، سال 1360ش.
* نوید ظهور قائم آل محمد(ص) در کلام امام رضا(ع)، سیدصادق سیدنژاد، مجله زائر، شماره 55-56.
* نیشابور در عهد امام رضا(ع) محمدرضا سمرقندی، مجله زائر، شماره 55-56.
* پرتوی از فروغ دانش حضرت رضا(ع)، محمدمهدی رکنی یزدی، مجله مشکاة، شماره 72 و 73، سال 1380ش.
مجله مشکاة شماره 72 و 73 ویژه امام رضا(ع) است. بنابراین اکثر مقالات آن پیرامون امام رضا(ع) است که در ذیل می آید. البته هفت مقاله از آن پیرامون حرم مطهر است که از ذکر آنها خودداری می کنیم.
* تحلیلی از عهدنامه ولایتعهدی امام رضا(ع)، احمد ترابی، مجله مشکاة، شماره 72 و 73، 1380ش.
* برخوردهای تربیتی امام رضا(ع)، جواد محدثی، مشکاة، ش 72-73، 1380.
* جایگاه امام رضا در بینش غرب، عبدالعزیز ساشادینا، مشکاة، ش 72-73، 1380ش.
* مقاله شناسی حضرت رضا(ع)، محمدحسین صادق پور، مشکاة، ش 72-73، 1380ش.
این مقاله، مقالاتی که پیرامون امام رضا(ع) و حرم مطهر است را جمع آوری کرده است که اغلب از مجله زائر، مشکاة و نامه آستان قدس است.
* سفر عالم آل محمد(ص) به خراسان و دستاوردهای آن، محمدمهدی رکنی، مجله مشکاة، شماره 89، سال 1384ش.
* ضرورتهای سیاسی در دعوت امام رضا به خراسان، امیراکبری، مجله مشکاة، ش 89، سال 1384.
* تجلی عشق رضوی در شبه قاره هند، حمیدرضا ضابط، مجله مشکاة، شماره 89، سال 1384ش.
* نگاهی گذرا به ظرایف اخلاقی در سیره امام رضا(ع)، حسین طاهری وحدتی، مجله مشکاة، شماره 89، سال 1384ش.
* امام رضا(ع) و انگیزه مأمون در واگذاری ولایتعهدی به آن حضرت، استاد محمد واعظ زاده خراسانی، تنظیم حسین وحدتی، مجله مشکاة، شماره 84 و 85، سال 1383ش.
 

تاثیر امام رضا (ع) در شعر و ادب فارسی

ادبیات ایران پس از اسلام سرشار از اشعار، آثار و مدیحه سرایی ها برای ائمه اطهار و حضرت رسول (ص) است و بسیاری از شاعران و نویسندگان کوشیده اند تا با در هم آمیختن عواطف واحساسات وتخیل، به مدح ومنقبت خاندان نبوی پرداخته وآثار ارزشمندی را به ساحت مقدس ائمه و مخاطبان و اهل ادب ارائه کنند. طنین چنین عشقی در ادبیات سایر ملل نسبت به پیشوایان دینی، آن گونه که در ادبیات ایران است کمتر یافت می شود و لذا این الفاظ چون از ژرفای درون و باطن انسان های عاشق بر می خیزد، بر ذهن و درون خواننده نیز تاثیری مضاعف دارد.

حضور امام رضا (ع) در یکی از شهرهای ایران، نیز بیش از پیش به خلق آثار اینچنینی کمک کرده است، به طوری که این حضور در جای جای زندگی ایرانیان نمایان است. عشق واعتقاد به حضرت امام رضا (ع) در همه قشرهای مختلف مردم ریشه دوانیده و آنها  با این عشق و اعتقاد روزگاران سخت و دشوار و طولانی را سپری کرده اند. حضرت امام رضا (ع) نویسندگان را هم از سده های دور نیز تحت تأثیر خود داشته است و این گونه است که شاعران بزرگ ایران همواره این شخصیت استثنایی را ستوده‌اند. از جمله شاعرانی که تحت تاثیر حضور امام هشتم شیعیان شعر سروده اند، می توان به سنایی غزنوی، خاقانی شروانی، جامی، وحشی بافقی، فرخی یزدی و ... اشاره کرد. در زیر نمونه هایی از اشعار این شاعران را می‌خوانید.

سنایی غزنوی؛ از شاعران بزرگ قرن ششم است و او را باید از تأثیرگذارترین شاعران در حوزه های مختلف شعر فارسی دانست. او در قصاید خود از مضامینی چون زهد و حکمت و اخلاق و عرفان بهره می گیرد ونخستین کسی است که افکار و اصطلاحات عرفانی را با مضامینی عاشقانه درهم آمیخته است. وی قصیده ای در مدح حضرت امام رضا (ع) با مطلع زیر سروده است.

دین را حرمیست در خراسان/ دشوار تورا به محشر آسان

از معجزه ها ی شرع احمد/ از حجتهای دین یزدان

همواره رهش مسیر حاجت/ پیوسته درش مشیر غفران

بی نام رضا همیشه بی نام/ بی شأن رضا همیشه بی شأن

و در پایان قصیده می گوید:

ای کین تو کفر و مهرت ایمان/ پیدا به تو کافر از مسلمان

در دامن مهرتو زدم دست/ تا کفر نگیردم گریبان

اندر ملک امان علی راست/ دل در غم غربت تو بریان

خاقانی شروانی؛ دو قصیده در مدح حضرت امام رضا سروده ودر یکی از قصاید اشتیاق سفر خراسان انگیزه ای در درون او پدید آورده وآن زمانی بود که حکومت خوارزمشاهیان در اوج خود بود و بازار شعر وشاعری در آن ناحیت سخت رونق داشت.

چه سبب سوی خراسان شدنم نگذارند/ عندلیبم به گلستان شدنم نگذارند

نیست بستان خراسان را چون من مرغی/ مرغم آوخ سوی بستان شدنم نگذارند....

روضه ی پاک رضا دیدن اگر طغیان است/ شاید ار بر ره طغیان شدنم نگذارند

و در قصیده ی دیگر در اشتیاق رسیدن به خراسان وزیارت روضه ی معصوم رضا این گونه می سراید:

به خراسان شوم ان شاءالله/  آن ره آسان شوم ان شاءالله

و در پایان قصیده این گونه ارادت خود را به مولای خود نشان می دهد:

نه نه تا حکم زسلطان چه رسد/ تا به فرمان شوم ان شاءالله

گردهدرخصه کنم نیت طوس/ شبه رضوان شوم ان شاءالله

گرد آن روضه چون پروانه شمع/ مست جولان شوم ان شاءالله.

پایان پیام/