مداحی به معروف بودن نیست به محبوب بودن است

گروه قرآن و معارف خبرگزازری شبستان؛ ماه محرم الحرام، ماه عزای آل الله از امروز آغاز می شود و با آغاز آن کم کم نه تنها شیعیان جهان بلکه هر محب و دلداده حضرت اباعبدالله الحسین و قمر منیر بنی هاشم علیهما السلام از هر مکتب و مذهبی و در هر گوشه ای از این عالم، خود را به کشتی نجات حسین علیه السلام می رساند.
محرم در میان ما ایرانیان همیشه در طول تاریخ جایگاهی ویژه داشته و به تبع آن برپاکنندگان خیمه عزای حسینی در هر مسلک و مقامی که باشند، به احترام انتساب شان به حضرت سیدالشهدا علیه السلام، از ارج و قرب و احترامی خاص در بین مردم برخوردار بوده اند. بخشی از برپاکنندگان این خیمه که شاید امروز مهمترین و تاثیرگذارترین رکن آن نیز محسوب می شوند، مداحان هستند. به همین مناسبت و در آغاز ماه محرم الحرام خبرگزاری شبستان گپ و گفتی صمیمانه داشته است با «مجید شعبانی» از مداحان و مرثیه سرایان اهل البیت علیهم السلام، متولد 1340 در تهران با تحصیلاتی در رشته علوم سیاسی که در ادامه می خوانید.

شما از چه زمانی و چطور مداحی را آغاز کردید و اصلا چگونه شد که وارد این عرصه شدید؟
من از نه سالگی مداحی می کردم البته آن موقع روضه خوانی در کار نبود و من تا نزدیک به 18 سالگی اصلا وارد حریم روضه خوانی نشدم. نحوه ورودم هم به خاطر حضور پدرم در مجالس و محافل امام حسین علیه السلام بود که غیر از آن شغل رسمی و اشتغالات اداری، در این دستگاه خدمت می کرد.

تعریف شما از مداح و مداحی چیست؟
ما از قدیم مداح را شخصی می دانستیم که روضه خوان اهل بیت است و به این نیت هم وارد این دستگاه شدیم که روضه خوان حضرت سید الشهدا علیه السلام باشیم. اما احساس من اینست که امروز فضای مداحی در کشور ما متفاوت شده. اصل مداحی بنظر من اینست که در عین حال جنبه های هنری مانند اصوات و دستگاه های موسیقی هم دارد که بیشتر در مداحی های سنتی رعایت می شود و در مداحی نوین چندان روی این موضوع کار نشده و افراد با هر ملودی و آهنگی می خوانند یا به اصطلاح مداحی می کنند. من سراغ دارم افرادی را که نمی توانند حدیث کساء یا زیارت عاشورا را قرائت کنند اما در مداحی بسیار معروف و مشهور هستند. تعریف من از مداحی طبق آنچه از پدرم آموختم نوکری اهل بیت است. نگاه من به مداحی هم یک نگاه ارزشی است یعنی یک خادم بی قید و شرط در دستگاه اهل بیت به ویژه برای حضرت سید الشهدا علیه السلام.

مسیر و فضای مداحی امروز در سطح کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟
به نظر من با تحقق انقلاب اسلامی و فضاهای پس از انقلاب و بخصوص فرهنگ ایثار و شهادت، مداحی باید مسیری بسیار قویتر از این را طی می کرد. اما متاسفانه این گونه نشد و امروز این وادی سیر قهقرایی را طی می کند. من دوست دارم که این وادی خیلی بیشتر از این رشد کند. امروز ما امثال مرحوم ناظم، مرحوم ذوالفقاری یا در عصر حاضر حاج محمد علامه که رد اشک بر روی صورتش مشخص بود را نداریم و نمی بینیم. یا امثال حاج حسن گودرزی که فقط بیش از سه چهار هزار جوان در مراسم تشییع جنازه ایشان شرکت کردند و بچه رزمنده هایی مثل مرحوم مجید سیب سرخی، علی پور رحیم، مجید کربلایی و مجید همتی از شاگردان ایشان بودند و با فرهنگ روضه ایشان بزرگ شدند. حاج حسین گودرزی که پسرش نقل می کند که من در چهل سالی که در خدمت این پدر بودم به یاد ندارم که نماز شب، زیارت عاشورا با صد سلام و صد لعن و دعای علقمه هر روز ایشان ترک شود. این مداح با این خصوصیات است که وقتی یک «یا حسین» علیه السلام می گفت دل ها را دگرگون می کرد اما آن فرهنگ ادامه پیدا نکرد.

و دلیل یا دلایل بروز این اتفاق چیست؟
عوامل زیادی را می توان دلیل این موضوع دانست مثل دنیازدگی، بی سر و سامان رها شدن این عرصه، شاگردی بزرگان را نکردن، چرا مداح نباید شاگردی کند؟ من از بزرگانی در وادی مداحی شنیده ام که 18 سال تمام پای منبر صاحب نفسان و بزرگان این عرصه می نشستند بدون این که آنها اطلاع داشته باشند که این آدم مداح است یعنی ادب می کردند. این برای من داغ است که مداحی به صراحت بیان می کند که «من روضه خوان نیستم من فقط برای امام حسین علیه السلام ترانه می خوانم و گروهی هم با من سینه می زنند...!!» ولی آیا آن جوان سینه زن این مسئله را می داند؟
مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: روزی که دستت از دست بزرگترت جدا شد همان لحظه گم شده ای! بنظر من هر روضه خوان و هر مداحی نیاز به یک بزرگتر دارد که این بزرگتر یا باید عالم باشد یا فرد دل سوخته ای در وادی آل الله! اما وقتی بین مداح امام حسین علیه السلام با بزرگان و عالمان دین فاصله ایجاد شد، وقتی یک مداح به خود اجازه داد که یک مرجع تقلید را بر روی منبر نقد کند، طبیعی است که وضعیت مداحی قهقهرایی شود. امروز بین وضعیت موجود در مداحی با آن وضعیت ایده آل و حتی مطلوب فاصله بسیار است.

فکر می کنید چرا مداحی به این سمت وسو کشیده شده است؟
شاید به دلیل کم شدن رزق های حلال در این عرصه! همچنان که در جریان عاشورا این مفهوم، تمام قد خود را نشان می دهد. وقتی حضرت زینب سلام الله علیها محضر حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام عرض کرد که آیا خود را برای این قوم معرفی کرده ای؟ حضرت فرمودند: این مردم شکم هایشان با حرام پر شده است ...!! امروز هم هستند آدمهایی که مداحی می کنند اما نماز نمی خوانند.
غفلت بزرگان از این عرصه هم بی تاثیر نبوده است. بزرگان ما مداحی را تعریف نکرده اند. در روایات داریم که پاک ترین لقمه ها نانی است که از ترویج مکتب اهل بیت به دست می آید ماجرای مجلس امام صادق علیه السلام و داستان فرزدق را همه شنیده ایم و صله ای حضرت به او عطا می کنند اما این کجا ؟ و این که مداح خود مبلغ خاصی را درخواست کند؟ ریشه این آفت هم آنست که مداح روی خود کار نمی کند، تهذیب نفس و تزکیه ندارد، بزرگتر و استاد ندارد. روزی در مجلسی خدمت بزرگی رسیدم که آیت الله فاطمی نیا هم در آن مجلس حضور داشتند. ایشان فرمود: روضه خوانی که نماز شب نمی خواند به درد لای جرز دیوار می خورد.
روضه خوان امام حسین علیه السلام، محرم اسرار صدها هزار نفر از مردم می شود. مردم می دانند من روانشناس نیستم، برای مشاوره و مسایل خانوادگی و ...تخصصی ندارم اما به احترام محبت و ارادتشان به حضرت سیدالشهدا علیه السلام است که نسبت به یک مداح احساس محرمیت می کنند. مداحی که در وادی معنویت قدم بر ندارد، باخته است و بعد از مدتی خسران می کند.
 

مهمترین شاخصه موفقیت یک مداح را در چه می دانید؟ صدای خوب ؟ شعر خوب؟ ریتم و آهنگ خاص در مداحی؟ 

بزرگی در محفل و مجلسی می فرمود: فرض کنید یک پرس غذا داشته باشید و برای خوردن آن بین انتخاب دو مکان مخیر باشید، یکی سرویس بهداشتی اما با دستگیره های طلا و سنگهای 500میلیونی و .. و دیگری یک باغ که شبیه بهشت هم نیست اما حیثیت و هویت آن باغ است. شما کدامیک را انتخاب می کنید؟ در مداحی هم باید توجه داشت که خدا نعمت صدا را عطا کرده اما مداح هم باید بفهمد که این صدا را کجا باید مصرف کرد؟ 20 درصد مداحی وابسته به صدا و خوش صدایی است اما آن سوز و معنویت مداح است که دلها را زیرو رو می کند.

من مداح می شناسم که برای قرائت دعای عرفه سه روز روزه می گیرد، اعمال انجام می دهد، مراقبت می کند. پیش از مداحان و روضه خوان های حضرت اباعبدالله علیه السلام اگر به منزل کسی دعوت می شدند و مداحی می کردند پیش از هر چیز سوال می کردند که این فرد واجبات مالی خود را رعایت می کندیا نه؟ اما امروز خیلی ها ما را حتی برای رفتن به نماز جمعه یا ظاهرحزب الهی داشتن مسخره می کنند. چرا ما باید مسیری را که تا امروز طی کرده ایم از یاد ببریم؟ ما هنوز فراموش نکردیم زمان انقلاب، منافقین هیچوقت از منافق بودن خود احساس شرمندگی نمی کردند. یا همین امروز سلفی ها در سوریه به قدری به مسیری که در آن قرار دارند، پایبند هستند که اعتقاد راسخ دارند بلافاصله پس از مرگ، وارد بهشت می شوند. اما بچه حزب اللهی ها و هئتی ها چرا مذهبی بودن و حزب اللهی بودن نباید از ظاهر و شکل و شمایل ظاهری شان مشخص باشد؟
آیا شکل و شمایل مذهبی داشتن بمعنای عقب مانده بودن و به روز نبودن است؟ یک مداح نمی تواند با ظاهر مذهبی به روز هم باشد؟ برای به روز بودن باید اطلاعات قوی و به روز داشت. جوان باید بداند امام حسین علیه السلام فقط طبل و سنج و دوقل نیست! باب ورود به دستگاه سید الشهدا علیه السلام اشک است اما آیا فقط با گریه می توان به امام حسین علیه السلام رسید؟

 برای  مداح شدن حتما باید شاگردی کرد؟ این کار چه لزومی دار و چرا تا این حد مهم است؟ 

ما شاگردی کردن در محضر بزرگان را بلد نیستیم و چون شاگردی بلد نیستیم بی ادب هستیم. در عرصه علم و علم آموزی افراد به شاگردی فلان عالم و فلان استاد افتخار می کنند، در گذسته هم در میان مداحان همین گونه بود. بزرگواری تعریف می کردند که من در جوانی دوست داشتم شاگرد فلان مداح نامدار و معروف باشم، دو سال تمام به ایشان التماس می کردم و ایشان قبول نمی کرد. یک روزکه مصادف با عید غدیر بود فرصت را غنیمت شمردم و رفتم و درخواستم را تکرار کردم. ایشان فرمود شاگرد مداح شدن خیلی سخت است. گفتم من پابرجایم. فرمودند بلند شو وضو بگیر! یعنی حتی وضو گرفتن شاگرد هم باید زیر نظر استاد و با آموزش باشد. مداح های قدیم صد تا شاگرد نداشتند. اصلا شاگرد پروری کار هر کسی نیست. اما من در همین تهران به چشم خودم «کلاس های آموزش مداحی ترمی !!؟» دیده ام. شما داستان رسول ترک را شنیده اید. وقتی خواست وارد هیئت دیوانگان شود، مرحوم ناظم او را راه نداد. اماهمین فرد صبح روز بعد که آن خواب عجیب را دید، دیگر غرور نداشت که من فلان شخصیت را دارم، مداح و روضه خوان امام حسین علیه السلام هستم و ...بلکه شخصا به خانه رسول ترک می رود و از او عذرخواهی می کند.
مداحی به معروفیت نیست به محبوبیت است. مرحوم ناظم سی دی ندارد. خیلی از مردم حتی صدای شاه حسین بهاری را هم نشنیده اند. ولی چه چیز آنها را ماندگار کرد؟ آقای دیبا تعریف می کردند یکی دو سال پیش از فوت مرحوم ناظم در راسته کفاشان بازارتهران، خانمی چادری با دختری کوچولو و چادر بسر می رفتند یک لحظه دختر کوچولو گم شد و مادر به گریه افتاد. نه محرم بود نه صفر نه فاطمیه یک روز عادی، مرحوم ناظم کف بازار این دختر را روی پا نشاند گفت اسم تو زینبه... !!؟ نزدیک به صد تا صدو پنجاه نفر جمع شدند، مرحوم ناظم برای حضرت زینب سلام الله علیها خواند و مداحی کرد و مردم گریه کردند و رفتند. آیا این ضبط شد؟ سی دی شد؟ پاکت گرفت؟ یا به گوش فلان آقا رسید؟ هیچ کدام! اما این بزرگان قابشان را جلوی امام حسین علیه السلام راست گرفتند.

آفت های مداحی کردن بدون  داشتن استاد چیست؟

امروز بزرگترین مشکل ما در این عرصه عدم تزکیه و تهذیب نفس است. بزرگتری نیست که راه و بیراه را نشان بدهد. در وادی مداحی اگر استاد بالا سرت نباشد، زود خراب می شوی. چون مردم اطرافت را می گیرند همه التماس دعا می گویند و ... در حالی که خود مداح نماز واجبش را نمی خواند. پیش از این برای نقل حدیث از بزرگان اجازه می گرفتند. حتی زمانی مداحی که می خواست مناجات بخواند باید اجازه می گرفت. اما امروز در برخی مجالس و محافل مسایل و روضه هایی مطرح می شود که نوعا در مقاتل مشهور بیان نشده است. زمانی همه مداحان و روضه خوانها تنها، ظهر روز عاشورا، روضه گودال می خواندند الان حتی شب ولادت امام رضا علیه السلام برای مجلس گرمی روضه گودال می خوانند. یا در تمام مجالس اهل بیت رسم است روضه حضرت سیدالشهدا علیه السلام خاتمه همه روضه هاست لذا ایام فاطمیه، آخر مجلس از حضرت اباعبدالله علیه السلام خوانده می شود، شبهای قدر، شب بیست و یکم یا ایام شهادت امام حسن و امام رضا علیهما السلام و ... هم روضه سیدالشهدا می خوانند یعنی همه روضه ها ختم به کربلا می شود اما مداحان امروز به این موضوع پایبند نیستند، چون استاد و هدایتگری در کار نیست که راه و رسم این مسیر را از او بیاموزد.

ادامه دارد.../
 

 ..........................

* آتش عشق حسینى
قال رسول الله (ص): ان لقتل الحسین (ع) حرارة فى قلوب المؤمنین لا تبرد ابدا.
پیامبراکرم (ص) فرمود: براى شهادت حسین (ع)، حرارت و گرمایى در دل‌هاى مؤمنان است که هرگز سرد و خاموش نمى‏شود. (جامع احادیث الشیعه، ج 12، ص556)