زهرا امین مجد، عضو هیأت علمی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان حوزه و کارشناس مسایل زنان و خانواده در رابطه با تبیین نقش زنان در تولید و تثبیت فرهنگ عاشورا در گفتگو با خبرنگار معارف خبرگزاری شبستان گفت: برای پی بردن به نقش زنان در تولید و تثبیت فرهنگ عاشورا از دو طریق می توان وارد عمل شد. یک مراجعه به قواعد کلان دینی در این رابطه، که در این مراجعه گاه قواعدی را می یابیم که غیرجنسیتی بوده و میان زن و مرد مشترک هستند. یعنی مربوط به رابطه فرد با خدا، با خانواده و یا رابطه او با جامعه می شود و اساسا برای تولید فضای دینی، ولایی و فرهنگ تبعیت از معصوم و گزاره هایی که این فضا را تولید می کند، وضع شده است.
زن باید در دو عرصه «همسری» و «مادری» فرهنگ ساز باشد
وی تصریح کرد: این دسته از قواعد در واقع به تولید نظام معنایی دینی، برای افراد و در مرحله بعد تشکیل ساختارهای اجتماعی کمک می کنند تا این نظام معنایی و ساختارهای اجتماعی هر دو در کنار هم، انسان را به سبک زندگی دینی و مشئ عاشورایی نزدیک کند. به عنوان مثال فردی که در روابط اجتماعی، عدالت، تقوای اجتماعی و عفت را رعایت می کند چه زن و چه مرد یک فرد مهذب است که هم برای رشد شخصی و هم برای رشددهی به دیگران آمادگی دارد.
امین مجد با بیان این که قواعد کلان دینی، مباحث اختصاصی جنسیتی را نیز شامل می شود گفت: مباحثی که با توجه به نقش زنان در خانواده معنا پیدا می کند از این جمله هستند. اساسا «نقش» در «رابطه میان افراد» معنا پیدا می کند. یعنی این نقش گاه در رابطه با فرزندان است که نقش مادری را به وجود می آورد و گاه وضعیت و نقش همسری را ایجاد می کند. بنابراین برای دانستن نقش زنان در تولید و تثبیت فرهنگ عاشورا باید فهمید که با مراجعه به چه متون و با چه روشهایی می توان نقش زنان را در این عرصه بازشناخت.
نظام معنایی عاشورا توسط زنان تولید می شود
این کارشناس مسایل زنان و خانواده با بیان این که اولین چیزی است که با شنیدن موضوع «نقش زنان در تولید، تقویت و تثبیت فرهنگ عاشورا» به ذهن متبادر می شود نقش مادری است خاطرنشان کرد: وقتی به مسایل کلان دینی مراجعه می کنیم در رابطه با نقش مادری و البته نقش پدری، اساسا با نقشی مواجه هستیم که در به وجود آوری انسان دارای مقتضیات لازم برای رسیدن به کمال موثر هستند.
وی افزود: خداوند اقتضائاتی مانند عقل، ظرفیت رسیدن به کمال و امکانات مستعد برای رشد را به همه انسان ها عطا کرده است. اما برخی امکانات در رابطه خاص خانواده و پدر و مادر، معنا پیدا می کند. این که پدر و مادر شرایط را برای به وجود آمدن و تکوین سالم یک انسان فراهم کرده و به لحاظ معنایی و معنوی توجه داشته باشند که هیچ یک از اقضائات مورد اشاره از بین نرود و فوت نشود یا مانعی در این مسیر به وجود نیاید. یعنی مانعی برای زیست دینی فرزندان و رسیدن آنها به کمال ایجاد نشود. بنابراین بخشی از نقش پدری و مادری منوط به تاثیر آن در رشد و کمال انسانی و زیست دینی افراد است. اما بخش دیگری از نقش پدر و مادر آنست که از وقتی فرد در پرسه تربیت، برای تولید نظام معنایی خود، آمادگی می یابد، این نظام سازی معنایی می بایست به درستی توسط خانواده انجام شود و این موضوع بسیار مهمی است.
گاه مادر جریان عاشورا را برای کودک مساوی با جنگ نشان می دهد
عضو هیأت علمی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان حوزه گفت: این که نظام سازی دینی چگونه باید انجام شود تا ذهن فرد برای زندگی دینی کاملا آماده شده و اولویت های زندگی او بر مبنای خدا، مبدأ، معاد و...شکل بگیرد بحث دیگری است. اما چگونگی این مفهوم سازی در رابطه با تولید و تثبیت فرهنگ عاشورایی بخصوص توسط مادر موضوع بحث ماست. این که مفاهیم طولی و عرضی مرتبط با این معنا چگونه باید برای فرزند تولید شود و اصولا مادر چه مفاهیمی را باید مطرح کند؟
امین مجد در تشریح نقش مادر در این عرصه یادآور شد: وقتی نظام معنایی فردی، نظام دینی باشد یعنی خدا در رأس و صدر این نظام معنایی، قرار دارد و توجه و تمرکز فرد به سوی مسئله مبدأ و معاد است و زیر فصل ها نیز در ذیل و بر اساس این صدر شکل می گیرد، در این هنگام فرد برای زندگی نیازمند یک زنجیره مفهومی مرتبط است که بتواند آن کلیات را به مسایل خرد و عملیاتی تبدیل کند. از سوی دیگر این مفاهیم گاهی نقش کاتالیزور و تسهیل گر را در زندگی انسان دارند. حال سوال اینست که چه مفاهیمی باید در این رابطه تولید شود؟
وی افزود: فرض کنید در رابطه مادر و فرزندی با توجه به ظرفیت بی بدیل این رابطه و منحصر به فرد بودن آن و در دورانی که کودک بیشترین تاثیرپذیری را دارد، چگونه باید فهم معنای ولایت، تاثیر آن در زندگی به لحاظ تکوینی و تشریعی، جایگاه اهل بیت و بخصوص امام حسین علیه السلام را به کودک آموخت. اینکه به عنوان مثال کودک از ابتدا حرمت محرم و صفر را از مادر بیاموزد. شرکت در مجالس حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام را ببیند. روح حاکم در این جریان را درک کند. این که مادر به غلط جریان عاشورا را مساوی با جنگ نشان ندهد یا به غلط جریان عاشورا (نعوذبالله) یک جریان انتقام گیری یا یک جریان برنامه ریزی شده برا ی رسیدن به حکومت و قدرت، تصویر نشود یا مادر خیلی سطحی با این قضیه برخورد نکند.
مادر و مفهوم سازی اشتباه از عاشورا در ذهن کودک
کارشناس مسایل زنان و خانواده تصریح کرد: مادر به این بهانه که کودک 3 یا 4 ساله چیزی را درک نمی کند از مفاهیمی استفاده می کند که بعدها جایگزین کردن آن در ذهن ناممکن است. بعنوان مثال شخصیت امام حسین علیه السلام را تا حد یک انسان خوب معمولی تنزل می دهد به این بهانه که کودک مفهوم امام را نمی فهمد و به غلط یک مفهوم بدیل را بکار می برد در حالی که بعدها نمی توان مفهوم سازی جدیدی برای کودک ایجاد کرد. این درحالی است که مادر می تواند کلمه امام را بکار ببرد، موقعیت امام را نیز در حد فهم و درک کودک برای او توضیح بدهد و هر آنچه را که متوجه نمی شود، با مثال های مختلف ذهن کودک را به آن نزدیک کند.
امین مجد با تاکید بر این نکته که آن مفهوم سازی های اصلی نباید مخدوش شده و حرمت ها و حریم ها بایدحفظ شود گفت: یک کودک 2 ساله ممکن است تنها تغییر لباس را متوجه شود، کودک 3 ساله ممکن است تنها پرچم سیاه نصب شده بر درب خانه را درک کند و کودک 4 ساله فقط شرکت در مجالس و محافل عزادار ی را بیاد داشته باشد اما مادر به تناسب سن کودک، باید مفهوم سازی انجام دهد. از سوی دیگر زن یک نقش اختصاصی نیز نسبت به همسر خود دارد. این که به تشویق و تهییج او به کسب معارف در این رابطه توجه داشته باشد. چنان که در روایات داریم که بالاترین سعادت برای مرد داشتن یک همسر متدین است.
وی راه دوم دسترسی به نقش زنان در این عرصه را مراجعه به نقش زنان حاضر در جریان عاشورا دانست و گفت: این حضور و نقش‌آفرینی زنان حاضر در کربلا بسیار پرنکته به نظر می‌رسد، نخست اینکه باید به نمادها و نمودهای این حضور توجه کرد. یعنی افرادی که در این صحنه حاضر هستند، طیف وسیعی را دربر می‌گیرند و نسبت‌های متفاوتی با حضرت ابا عبدالله علیه السلام دارند. از جمله زنان حاضر در این واقعه مادر وهب مسیحی است که مسلمان می‌شود و نقشی اساسی در ترغیب و تهییج فرزندش برای مبارزه در راه حضرت سید الشهدا و دفاع از ایشان و قربانی شدن در راه امام دارد. این موضوع می‌تواند بیانگر مفهوم عمیقی از این واقعیت باشد که تمام زنان آزاده‌ای که ظرفیت رسیدن به کمال از طریق حضرت سید الشهدا علیه السلام را داشته‌اند، در این طیف قرار می‌گیرند، بنابراین زن در هر وضعیت و موقعیتی که قرار داشته باشد، ازدواج کرده باشد یا نکرده باشد، دارای فرزند باشد یا نباشد، جوان باشد یا نباشد، می‌تواند از همه تعلقات خود دل کنده و در این جریان شرکت کند.
مخاطب عاشورا تنها زنان محجبه متدین و خاص نیستند
امین مجد تصریح کرد: توجه به گستردگی و طیف وسیع این زنان نشان می‌دهد که زن در هر موقعیتی چنین ظرفیت فوق‌العاده‌ای را دارد که در یک جریان‌سازی تاریخی که مبدأیی برای تمام تغییرات تاریخی بوده، نقش داشته باشد. گونه‌شناسی زنان حاضر در این جریان بیانگر آن است که ایفای نقش از سوی زنان برای تولید فرهنگ دینی، و پایمردی در حفظ آن، باید توسط تمام زنان باشد اما هرکس به اندازه وسع خود. زنان امروز جامعه ما از هر قشر و هر طیفی، نباید خود را جدای از این جریان احساس کرده و تصور کنند که آنها مخاطب این جریان نیستند و تنها زنان محجبه دیندار و متدین مخاطب این واقعه می باشند. هر زن در هر موقعیتی که هست می‌تواند در این ماجرا نقش‌آفرین باشد. نقش همه آنها نیز - در هر سن و موقعیتی که قرار داردند- می تواند برجسته و تأثیرگذار باشد.
این کارشناس مسایل زنان و خانواده خاطرنشان کرد: ما در جریان عاشورا هم شاهد زنانی هستیم که در جنگ حضور مستقیم دارند و هم زنانی که می‌مانند تا بعد از جریان با افشاگری‌ها و موعظه‌های خود این حادثه را تکمیل کنند. موضوع افشاگری و سخنرانی‌های زنان پس از عاشورا بسیار مشهود است، غیر از سخنرانی‌های حضرت زینب سلام الله علیها سایر زنان هاشمی نیز سخنرانی‌های کوچکی می کنند و تا زمانی که این زنان در دنیا بودند در هر مجلسی این افشاگری‌ها توسط آنها یا فرزندان‌شان ادامه پیدا می کند.
زنان می توانند حتی با قصه و لالایی فرهنگ مشافهی عاشورا را منتقل کنند
وی با بیان این نکته که فرهنگ مشافهه و ادبیات محاوره‌ای مردم توسط زنان به وجود آمده است، گفت: این زنان، دختران آنها و دختران دختران آنها نقش زنجیره‌واری در تولید فرهنگ شفاهی عاشورا داشته‌اند، اینکه این مفاهیم ماندگار شده و هدف عاشورا در قالب شعر، قصه، داستان و حتی لالایی کودکان برای نسل‌های آینده بازگو شود. بررسی این مسئله به زنان امروز جامعه می‌آموزد که زنان می‌توانند در همه دوران‌ها با استفاده از همین ظرفیت‌های ظریف زنانه حتی قصه و لالایی گفتن برای کودکان از پتانسیل‌های مادری برای تولید و تثبیت این فرهنگ استفاده کنند. این فرهنگ جنبه‌های اجتماعی فراوانی دارد، فرهنگ عاشورا تنها «یادکردن مدام حضرت سیدالشهدا» یا مدام «یا حسین گفتن» نیست، فرهنگ عاشورا یعنی فرهنگ تعمیم دین و بردن دین از مرزهای شخصی به مرزهای غیرشخصی و عمومی. اگر مادر از همان ابتدا به فرزندش بیاموزد که دین جنبه‌های اجتماعی فراوانی نیز دارد یعنی فرهنگ عاشورا را تثبیت کرده است. اینکه به کودک بیاموزیم اگر بیرون از خانه کودک دیگری را در حال گرسنگی دید بی‌تفاوت نباشد یا به عبارت دیگر توجه به پیرامون‌داشتن یعنی فرهنگ عاشورا، بنابراین مادر می‌تواند از طریق توجه‌دادن کودک به جنبه‌های ارزشی، اجتماعی دین این اطمینان را داشته باشد که فرهنگ عاشورا را به کودک خود آموزش داده است.
پایان پیام/
نظر شما