خبرگزاری شبستان: عزادارى و تشکیل مجالس عزا بویژه براى شهدا، در روایات شیعه امرى جایز بلکه پرفضیلت و مستحب است. در متن زیر بخشی از روایات ائمه معصومین (ع) پیرامون عزاداری و نحوه سوگواری را از نظر می گذرانید. امام موسى بن جعفر (ع) فرمود: «اذا مات المؤمن بکت علیه الملائکه و بقاع الارض التى کان یعبد اللّه علیها و ابواب السماء التى کان یصعد اعمالها فیها و ثلم ثلمة فى الاسلام لا یسدها شیئى لان المؤمنین حصون الاسلام کحصون سور المدینه لها»؛ (2) هرگاه مؤمنى از دنیا برود فرشتگان و جایگاهى که در آنجا خدا را عبادت کرده و درهاى آسمان که اعمال وى از آن بالا رفته است بر او مىگریند و شکافى در اسلام پدیدار مىگردد که چیزى نمىتواند آن را پر کند؛ چرا که مؤمنان همانند دیوار اطراف شهر و نگهبانان اسلام هستند.
امام صادق (ع) فرمود: «انما تحتاج المرأة فى الماتم الى النوح لتسیل دمعتها و لا ینبغى لها ان تقول هجراً فاذا جائها اللیل فلاتوذى الملائکة بالنوح»؛ (3) هنگام ماتم و عزا بانوان براى اشک ریختن - به جهت کاستن بار مصیبت - نیاز به شیون و زارى دارند اما شایسته نیست سخنان بیهوده و باطل بگویند و باید با فرا رسیدن شب نوحه، گریه و فریاد را رها سازند تا فرشتگان آزار نبینند.
امام باقر (ع) فرمود: «ان امسلمه ندبت ابن عمها المغیرة بین یدى رسول اللّه (ص) بعد ان استأذنت منه للمضى الى اهله لانهم اقاموا مناحة قال فما عاب ذلک علیها النبى (ص) و لا قال شیئاً»؛ (4) ولید بن مغیره پسر عموى امسلمه از دنیا رفت. امسلمه از پیامبر (ص) اجازه خواست تا در مراسم نوحه و ماتم او شرکت نماید.آن حضرت اجازه دادند؛ آنگاه در برابر رسول خدا با ذکر اشعارى براى مغیره گریه کرد. آن حضرت هم جلوگیرى نکرده و چیزى نفرمودند.
امام صادق (ع) فرمود: «البکائون خمسه: آدم و یعقوب و یوسف و فاطمه بنت محمد (ص) و على بن الحسین...»؛ (5) گریه کنندگان معروف پنج نفرند؛ آدم، یعقوب، یوسف، فاطمه دختر پیامبر اسلام (ص) و على بن حسین (ع). گریه آدم به خاطر اخراج از بهشت، گریه یعقوب به جهت دورى از یوسف، گریه یوسف به خاطر فراق و جدایى از یعقوب، گریه حضرت زهرا بر پدرش رسول خدا (ص) و گریه امام سجاد (ع) به خاطر شهادت مظلومانه پدر بزرگوارش حسین بن على (ع) بود. مدت آن در بعضى از روایات ده سال و در برخى دیگر چهل سال یاد شده است.
امام صادق (ع) به فرزند بزرگوارش فرمود: «أوقف لى من مالى کذا و کذا لنوادب تند بنى عشر سنین بمنى أیام منى»؛ (6) مدت ده سال در ایام حج در سرزمین منا با وقف اموال و داراییم، مجالس سوگوارى برگزار کن تا گریه کنندگان گریه نمایند. در روایت دیگر فرمود: من أنشد فى الحسین بیتاً فبکى و أبکى عشرة فله و لهم الجنة و من أنشد فى الحسین بیتاً فبکى و أبکى تسعة فله و لهم الجنة» (7) کسى که یک بیت شعر درباره امام حسین (ع) بسراید و گریه کند و ده تن یا نه تن را بگریاند جایگاه آنان بهشت است.
امام صادق (ع) فرمود: «کل الجزع و البکاء مکروه سوى الجزع و البکاء على الحسین»؛ (8) هر گریهاى و مویهاى در مصایب مکروه است مگر گریه بر امام حسین (ع). در توضیح این روایت اشاره به این نکته لازم است که ترک صبر و جزع نمودن در مصایب، اجر و پاداش انسان را از بین مىبرد از اینرو در روایات دیگر به این مطلب اشاره شده اما در اینجا امام صادق (ع) عزادارى و گریه بر امام حسین (ع) را استثنا کردهاند زیرا گریه و جزع بر مصیبت امام حسین (ع) و انسانهاى مظلوم از مصادیق جزع مکروه نبوده بلکه مصداق فریاد و اعتراض در برابر ظالم و ستمگر است که ممدوح و پسندیده مىباشد چنان که در قرآن مىفرماید: (لا یحبّ اللّه الجهر بالسّوء من القول الّا من ظلم) (9) . از این روایت چنین به دست مىآید که عزادارى براى امام حسین (ع) و شهداى بزرگوارى که در راه خدا مظلومانه جان باختهاند با دیگر سوگواریهایى است که براى افراد معمولى برگزارى مىگردد تفاوت دارد. نکته دیگرى که در این روایت وجود دارد، آن است که گریه بر غیر امام (ع) مکروه دانسته شده در صورتى که از روایات فراوانى جواز و بلکه استحباب آن مشخص مىگردد. در این جا احتمالاتى وجود دارد؛ یکى از آن احتمالات این است که مقصود از گریه در روایت ذکر شده گریه همراه با جزع است نه صرف گریستن.
پیامبر (ص) به دخترشان فاطمه (ع) فرمودند: «کل عین باکیة الا عین بکت على مصاب الحسین فانها ضاحکة مستبشرة بنعیم الجنة»؛ (10) هر چشمى - در قیامت - گریان است جز چشمى که بر حسین (ع) گریه کند، آن چشم همیشه خندان و به نعمتهاى بهشتى بشارت داده مىشود.
امام صادق (ع) به عبداللّه حماد فرمودند: «به من گزارش رسیده که گروههایى از اطراف کوفه و نقاط دیگر و نیز گروهى از خانمها در نیمه شعبان در کنار تربت پاک حسین بن على (ع) اجتماع نموده و بر امام حسین نوحه سرایى کرده و قرآن تلاوت مىکنند و گروهى به نقل داستان و تاریخ، و برخى دیگر به مرثیه خوانى مشغول هستند. حماد عرض کرد: من خود شاهد چنین مراسمى بودهام. امام فرمود: خدا را سپاس که برخى از مردم را علاقمند قرار داده تا به مدح و ستایش ما پرداخته و براى ما سوگوارى کنند، دشمنان ما را طعن و مورد اعتراض قرار داده، کارهاى زشت و ناپسند آنان را آشکار نمایند». (11)
این قولویه از مسمع کردین روایت کرده است که مىگوید امام صادق (ع) به من فرمود: «اى مسمع!تو که از اهالى عراق هستى، آیا قبر جدم حسین (ع) را زیارت مىکنى؟ عرض کردم خیر؛ زیرا من در بصره مشهور هستم و در همسایگى ما یکى از طرفداران خلیفه است که تابع هوا وهوسهاى نفسانى اوست. گذشته از این دشمنان ما خواه ناصبى و غیر آن زیاد مىباشند؛ ترس دارم که به خلیفه فرزند سلیمان اطلاع دهند و جان من در خطر قرار گیرد. آنگاه امام فرمود: آیا مصایب شهداى کربلا را به یاد نمىآورى؟ عرض کردم: آرى. فرمود: آیا جزع و اظهار ناراحتى نمىکنى؟ گفتم: بلى، سوگند به خدا که گریه مىکنم. فرمودند: خدا گریهات را بپذیرد، آگاه باش که تو از کسانى هستى که براى مصایب ما اظهار ناراحتى و جزع مىکنند. تو از کسانى هستى که در خوشحالى ما خوشحال و در اندوه و حزن ما اندوهناکاند. سپس فرمود: فقال الحمداللّه الذى فضلنا على خلقه بالرحمة و خصنا اهل البیت بالرحمه یا مسمع ان الارض و السماء تبکى منذ قتل امیر المؤمنین رحمة لنا و ما بکى لنا من الملائکة اکثر و ما رقات دموع الملائکة منذ قتلنا؛ سپاس خدایى را که ما اهل بیت - را به رحمت خاصهاش ویژه ساخت و بر سایر خلق برترى بخشید. اى مسمع! از زمان کشته شدن امیر مؤمنان زمین و آسمان مىگریند و گریه فرشتگان خشک نشده است». (12)
امام رضا (ع) به پسر شبیب که از یاران آن حضرت است مىفرماید: «اى فرزند شبیب! محرّم، ماهى است که در دوران جاهلیت، مردم ظلم و قتل را در آن حرام مىدانستند اما گروهى از مسلمانان حرمت این ماه را و حرمت پیامبر (ص) را نشناختند، فرزند او را به قتل رسانده، زنان همراه او را به اسارت بردند. آنگاه فرمود: اگر خواستى بر کسى گریه کنى، براى حسین بن على (ع) گریه کن چرا که او را مانند گوسفند ذبح کردند؛ ان کنت باک فابک للحسین بن على (ع) فانّه ذبح کما یذبح الکبش. سپس ادامه داد: 18 تن از اهل بیت او را نیز که در روى زمین شبیه آنان نبود همراهش به شهادت رساندند. این مصیب آن چنان بزرگ است که - آسمانها و زمین در شهادتش گریستند. ان یوم الحسین اقرح جفوننا و أسبل دموعنا و اذل عزیزنا بأرض کرب و بلا و اورثنا الکرب و البلاء الى یوم الانقضاء فعلى مثل الحسین فلیبک الباکون فان البکاء علیه یحط الذنوب العظام؛ روز عاشورا، چشمهاى ما را زخمى کرد، دلهاى ما را سوخت، اشک چشمان ما را روان ساخت و عزیزان ما را خوار کرد و سرزمین کربلا تا روز قیامت براى ما سختى و بلا به جاى گذاشت؛ پس بایستى گریه کنندگان بر مثل حسین گریه کنند و بدانید که گریستن بر حسین گناهان بزرگ را مىریزد و انسان را پاک مىکند». (13)
در روایت دیگرى امام رضا (ع) مىفرماید: «من تذکر مصابنا و بکى لما ارتکب منا، کان معنا فى درجتنا یوم القیامة، و من ذکر بمصابنا فبکى و أبکى لم تبک عینه یوم تبکى العیون، و من جلس مجلساً یحیى فیه أمرنا لم یمت قلبه یم تموت القلوب؛ کسى که مصیبتهایى را که بر ما وارد شده به یاد آورد و بر آن گریه کند، در قیامت همراه ما خواهد بود. کسى که به یاد مصایب ما گریه کند و دیگران را بگریاند چشمان او روزى که همه چشمها گریانند، گریان نخواهد بود و کسى که در جلسهاى بنشیند که در آن جلسه امر ما احیا و بر پا داشته مىشود دل او در روزى که دلها مىمیرد، زنده مىشود و نمىمیرد». (14)
نکته
این احادیث به صورت مستفیض و بلکه متواتر از طریق اهل بیت (ع) روایت شده به گونهاى که جاى هیچ گونه تردیدى باقى نمىماند. بدون تردید ائمه اهل بیت (ع) در این دستورات اهداف مهمى را در نظر داشتهاند که از مهمترین آن، مبارزه با ستمگران بنىامیه و بنى عباس است؛ از این رو همه مسلمانان و بویژه پیروان خود را به شرکت در این جهاد مقدس ترغیب فرمودهاند. کیفیت این جهاد نیز چیزى نیست جز مرثیه، مدیحه، زیارت و گریه بر مصایب اهل بیت (ص) به جهت خنثى نمودن تلاش بنىامیه که سعى مىکردند نام امام حسین (ع) را از بین ببرند و از رثا و زیارت و بیان فضایل و مناقب آن حضرت جلوگیرى مىکردند. در این راستا گریه و عزادارى، مرثیه و زیارت قبور آنان نه فقط از باب حسرت و تسلیت است بلکه محاربه با دشمنان خدا و جهاد فى سبیل اللّه به شمار مىآید و هر کس در این جهاد مقدس شرکت کند خداوند بزرگ او را از مجاهدان در راه خود شمرده و انشاء اللّه بهشت را نصیب او مىنماید. از این رو کسانى بر شهدا گریه مىکنند و برایشان مرثیه مىسرایند که خود اهل تقوا و یقین باشند. روشن است که ستمگران و اهل فسق و آنان که در خط بنى امیه و دشمنان اهلبیت (ع) گام برمى دارند مشمول این احادیث نمىشوند و این احادیث آنان را در بر نمىگیرند مگر این که توبه کنند و خود را پاک نمایند تا در زمره جهادگران طریق اهل بیت قرار گیرند.
نکته دیگر آن است که این احادیث منحصر به زمان و مکان خاصى نیست تا گفته شود چون بنى امیه و بنى عباس امروز نیستند پس عنوان جهاد و مبارزه صدق نمىکند. زیرا نخست، از دستورات ائمه (ع) در صورتى که قرینه خاصى مبنى بر انحصار به مورد خاصى وجود نداشته باشد استفاده اطلاق و شمول مىشود چنان که در دستورات دیگر اخلاقى و فقهى چنین است. هر چند امروز خلفاى بنىامیه و بنىعباس نیستند اما درست همان دو جبهه حق و باطل که در آن زمان صف آرایى داشته امروز بیشتر از آن زمان به چشم مىخورند. آن زمان باطل در چهره بنىامیه و بنىعباس ظهور کرده بودند و امروز در چهره کسانى که راه آنان را ادامه مىدهند؛ از استکبار جهانى و صهیونیست گرفته تا ایادى مزدور آنها که در کشورهاى اسلامى از راههاى گوناگون نفوذ کرده و بر علیه اسلام و مسلمانان تلاش مىکنند.
با توجه به این که عقیده به لزوم محبت اهل بیت (ع) از اساس و ارکان دین اسلام است و هر عصر و نسلى باید بدان ملتزم باشد، و همچنین آثار بسیار مثبت مجالس عزادارى امروز اگر مجالس عزاى شهیدان از گذشته بهتر نباشد - از مصادیق جهاد و احیاى دین اسلام به شمار مىآید و به عبارت دیگر بر مبناى همان معیار و ملاکى که در زمان ائمه (ع) عزادارى را نوعى جهاد قلمداد مىنمود امروز نیز عزادارى در زمره جهاد به شمار مىآید و وقوع آثار آن در پیدایش انقلاب اسلامى و پیروزى آن بهترین گواه این مدعاست.
پی نوشت ها:
(1) - وسائل الشیعه، حر عاملى، ج 2، ص 922، باب جواز البکاء على المیت و المصیبة و بحارالانوار.
(2) - همان، ج 2، ص 924، باب استحباب البکاء لموت المیّت.علامهعنوانمزاحم.
(3) - همان، ج 12، ص 90، باب جواز کسب النائحة بالحق لا بالباطل... و یکره النوح لیلاً.
(4) - همان، ج 12، ص 89 و فروع کافى، ج 1، ص 306.
(5) - همان، ج 2، ص 922، باب جواز البکاء على المیت و المصیبة.
(6) - همان، ج 12، باب جواز کسب النائحه بالحق لا بالباطل.
(7) - بحارالانوار،ج 44، ص 289، باب ثواب البکاء على مصیبة الحسین (ع).
(8) - همان، ج 44، ص 280، باب جواز البکاء على المیت و المصیبة.
(9) - ر.ک: فصل دوم از همین کتاب.
(10) - بحارالانوار، ج 44، ص 293، باب ثواب البکاء على مصیبة الحسین (ع).
(11) - کامل الزیارات، ابن قولویه، ص 539، باب 108.
(12) - همان، ص 101 و بحارالانوار، مجلسى، ج 44، ص 289، باب ثواب البکاء على مصیبة الحسین.
(13) - بحارالانوار، مجلسى، ج 44، ص 285، باب ثواب البکاء على مصیبة الحسین، امالى، صدوق، مجلس 27،
(14) - همان، ج 44، ص 278، باب ثواب البکاء لعى مصیبة الحسین (ع).
منبع: کتاب پاسخ به شبهات عزاداری/فصل پنجم، عزادارى در روایات شیعه، نوشته حسین رجبى
پایان پیام/
نظر شما