نقش شورای انقلاب در قوام انقلاب

خبرگزاری شبستان: پیروزی انقلاب اسلامی ایران شروع عصر تازه ای در تاریخ ایران به شمار می رود. کشوری که چندین هزار سال تحت سلطه ی شاهان و استعمارگران قرار داشت از بند زنجیر اسارت رها شده و سرنوشت آن را مردم مسلمان و انقلابی رقم زدند.در یک کلام،ظهور انقلاب اسلامی ایران حاصل زحمتهای اولیای دین برای اجرای قوانین اسلام و برپایی حکومت عدل الهی بود. انقلاب اسلامی ایران که بدون وابستگی به شرق و غرب در 22 بهمن 1357 ه.ش، به پیروزی رسیده بود، معادلات سیاسی استکبار جهانی را بر هم ریخت. انقلابی نوپا که کانون توجه سیاستمداران و عموم مردم جهان شد. انقلاب سال 1357 و پیامدهای آن برای نخستین بار، توجه وسیع همگانی،همراه مقدار زیادی سرگردانی و ابهام را نسبت به ایران جلب نمود.این انقلاب حتی با الگوها و انتظارات کسانی که به نسبت خوبی از اوضاع ایران مطلع بودند،نیز سازگار نبود. در پیروزی این انقلاب شکوهمند، انقلابیون با تمام تلاش خود حضور داشتند و نهادهای مختلفی را در راستای هدف خود ایجاد کردند. یکی از مهمترین این نهادها شورای انقلاب است. این گزارش در نظر دارد تا نقش شورای انقلاب را به عنوان یک نهاد خودجوش انقلابی در پیروزی انقلاب اسلامی بررسی کند.
تشکیل شورای انقلاب در تاریخ 22 دی‌ 1357، به تایید حضرت امام خمینی (ره)، رسید و کار خود را آغاز کرد. شورایی که ایده‌ تشکیل‌ آن از آذرماه 1357و در جریان سفر شهید "آیت‌الله مرتضی مطهری" به پاریس و مشورت با بنیانگذار کبیر انقلاب به منظور بررسی شرایط تأسیس دولت انتقالی در آن زمان مطرح شد. این شورا به نوعی در آن سال‌ها اساسی‌ترین رکن قدرت سیاسی و اجرایی امام« قدس سره» محسوب می‌شد. امام خمینی در 22 دی‌ماه 1357 پیامی بدین شرح صادر کرد: «به موجب حق شرعی و بر اساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی، مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد... این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است، از آن جمله ماموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد.» پس از صدور فرمان امام، شورای انقلاب بر محور یک هسته اولیه شکل گرفت و به تدریج اعضای دیگری به جمع اضافه شدند.
هاشمی رفسنجانی در این‌باره می‌گوید: «... آقای مطهری در مراجعت از سفر پاریس، دستور رهبر عظیم‌الشأن انقلاب را مبنی بر تشکیل شورای انقلاب آوردند. حضرت امام آقایان شهید مطهری، شهید بهشتی و موسوی اردبیلی و شهید باهنر و اینجانب هاشمی رفسنجانی را به عنوان هسته‌ اول شورای انقلاب تعیین و اجازه داده بودند که افراد دیگر با اتفاق نظر این پنج نفر اضافه شوند و در جلسات ابتدایی تصمیم بر این شد که حتی‌الامکان ترکیب شورا از اعضای روحانی و غیرروحانی به نسبت مساوی و نزدیک به هم باشد.»
هاشمی درباره روند تکمیل اعضای شورای انقلاب می‌گوید: «ترتیب انتخاب اعضای دیگر و تکمیل شورا تا آنجا که حافظه یاری می‌کند و با استمداد از حافظه دیگران چنین بود: پیش از پیروزی انقلاب آقایان سیدمحمود طالقانی، سیدعلی خامنه‌ای، محمدرضا مهدوی کنی، احمد صدر حاج سیدجوادی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس مصطفی کتیرایی، سرلشگر ولی‌الله قرنی، سرتیپ علی‌اصغر مسعودی به اتفاق آرا به عضویت انتخاب شدند.» از مهم‌ترین فعالیت‌های شورای انقلاب در طول حیات آن علاوه بر پیشنهاد مهندس بازرگان به عنوان نخست وزیر دولت موقت، می‌توان به تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ملی شدن بانک‌ها، سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، برگزاری همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی، تصویب قانون شوراهای محلی، ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب آیین‌نامه مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس اشاره کرد.
هدف از ایجاد شورای انقلاب در حقیقت حفظ انسجام در میان انقلابیون، لزوم اتحاد میان جریان های فکری و سیاسی، پاسداری از نتایج مبارزه های استقلال طلبانه مردم ایران، اجرای اهداف انقلاب، ایجاد حکومت جمهوری اسلامی، معرفی نخست وزیر پس از پیروزی انقلاب، قانونگذاری کشور و ایجاد نهادهای لازم برای اداره کشور بود.
پیش از پیروزی انقلاب، فعالیت های این شورا که به عنوان شورای مشورتی معروف بود به صورت مخفی انجام می شد، این شورا همچنین اقدامات، تصمیم ها و نتیجه جلسه ها را از راه های مختلف به اطلاع امام خمینی(ره) می رساندند تا از رهنمودهای راهبردی ایشان استفاده کنند. مکان برگزاری جلسه های شورا نیز در منزل اعضا و گاهی در مدرسه رفاه بود، مسوول اداره جلسه ها آیت الله بهشتی و ریاست جلسه ها را آیت الله طالقانی بر عهده داشت و با با پیروزی انقلاب اسلامی، تشکیل دولت موقت و انتخاب وزیران کابینه را بر عهده گرفت.
شورای انقلاب که تا آن زمان ماموریت قانون گذاری را برعهده داشت با استعفای دولت موقت مسوولیت اجرایی اداره کشور، تکمیل انتقال قدرت و تاسیس نهادهای سیاسی جدید را نیز با فرمان بنیان گذار جمهوری اسلامی عهده دار شد.
به دنبال بحران گروگان‌گیری در سفارت آمریکا در 13 آبان 1358 و استعفای دولت موقت، شورای انقلاب بیانیه مهمی خطاب به ملت صادر کرد و یادآور شد که مصمم است در فرصت محدودی، برگزاری همه‌پرسی درباره قانون اساسی، انتخابات مجلس شورای ملی و ریاست جمهوری و... را به انجام برساند. متعاقب این بیانیه اعلام شد که شورا ترکیب تازه‌ای خواهد داشت و با ادغام دولت در شورا اعضای جدید شورا انتخاب شدند.
با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهاد‌ها، مسوولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید. لذا در 12 تیر 1359 آیت الله بهشتی اعلام کرد: «مسوولیت شورای انقلاب دو هفته دیگر پایان می‌یابد.» آخرین جلسه شورای انقلاب در 26 تیر 1359 برگزار شد و حسن ابراهیم حبیبی سخنگوی شورای انقلاب، در آخرین مصاحبه خود پس از این جلسه اعلام کرد: «امروز با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی و کامل شدن اعضای شورای نگهبان قانون اساسی، کار شورای انقلاب که تاکنون وظیفه قانونگذاری را برعهده داشت نیز به پایان رسید.»

پایان پیام/