نظر شارع مقدس درباره توسعه فضای مساجد چیست؟

خبرگزاری شبستان: اگر چه در برخى احادیث براى بناى مسجد (کوچک یا بزرگ) به قصد رضاى خدا و طلب اجر و پاداش الهى، ارزش قائل شده اند، لکن مسلم آن است که وسعت و گستردگى فضاى مسجد بر حسب نیاز از نظر شارع مقدس ، مطلوب است و در صورت محدود بودن فضاى مسجد، به توسعه آن اذن داده شده است ؛ در تاریخ اسلام نمونه هاى بسیارى از مساجد وجود دارد که به مرور زمان توسعه یافته اند، مانند: مسجد الحرام و مسجد النبى که در حیات خود آن بزرگوار و با اجازه آن حضرت گسترش یافته است.

گویند: رسول اکرم صلى الله علیه و آله دیوار مسجد مدینه را با یک خشت ساخته بود؛ با افزایش شمار مسلمانان، ایشان از رسول خدا صلى الله علیه و آله اجازه خواستند تا بر آن بیفزایند و پیامبر صلى الله علیه و آله اجازه فرمود و مسجد را با یک و نیم خشت ساختند و باز چون عرصه مسجد براى مسلمانان تنگ مى نمود و شمار مسلمانان فزونتر مى شد، از رسول خدا اجازه توسعه خواستند و آن حضرت اجازه فرمودند و این بار دیوار مسجد را به عرض دو خشت بنا کردند و به دستور پیامبر اکرم سقف و سایبان بر آن افزودند.

درباره ثواب و فضیلت توسعه مسجد، احادیثى منقول است ؛ رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: هر کس مسجد ما را وسعت بخشد، خداوند براى او خانه اى در بهشت سازد.

امام جعفر صادق علیه السلام در پاسخ کسانى که پرسیدند: آیا خانه و اتاقى را که مسجد بوده مى توان خراب کرد و به جایش مسجدى نو و بزرگ ساخت فرمودند: اشکالى ندارد.

و رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرموده اند: من زاد بیتا فى المسجد فله الجنة. هر کس خانه اى بر مسجد بیفزاید، بهشت از آن اوست.

بنابراین با توجه به مضامین احادیث مذکور و دیگر روایات، رسول اکرم صلى الله علیه و آله آینده را پیش بینى فرموده و در مورد مسجد النبى و هر مسجد دیگر، توسعه و گسترش را بر اساس فزونى جمعیت و افزایش زایران پسندیده ، بل لازم دانسته و چنان توسعه اى را اذن فرموده اند.

عمران مسجد

عمران و آبادانى مساجد، معانى و مفاهیم متفاوتى دارد و هر معنى و مفهومى که مراد باشد، شایان توجه است ، جز آبادانى فیزیکى و ظاهرى منهاى بعد فرهنگى معنوى و روحانى که مردود و نامقبول است.

قرآن کریم مى فرماید: أجعلتم سقایة الحاج و عمارة المسجد الحرام کمن آمن بالله والیوم الآخر و جاهد فى سبیل الله لا یستوون ... .
آیا رتبه سقایت و سیراب کردن حاجیان و عمران مسجد الحرام را با مقام آن کس که به خدا و به روز آخرت ایمان آورده و در راه خدا جهاد کرده است ، یکسان مى دانید، هرگز نزد خدا این با آن یکسان مى دانید، هرگز نزد خدا این با آن یکسان نخواهد بود.

بنابراین برابر نص آیه شریفه ، آباد کردن مساجد و تعمیر آنها - اعم از مسجد الحرام یا دیگر مساجد - بدون ایمان به خدا و اعتقاد به روز جزا و جهاد و تلاش در راه ارزش هاى الهى و فضایل انسانى ، فاقد اعتبار و قداست است.

از بررسى احادیث نیز چنین بر مى آید که عمران و آبادانى مساجد به دو معناست:
1 - تعمیر و بناى مادى ، ظاهرى و ساختمانى .
2 - عمران و آبادانى معنوى ، فرهنگى و روحانى .

البته در برخى احادیث ، عمران به معناى مطلق کلمه آمده . لکن در برخى دیگر به صراحت تمام ، بعد معنوى و روحانى عمران و آبادانى مورد توجه است و به هر تقدیر عمران به معناى نخست بدون مفهوم و معناى دوم فاقد ارزش است .

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
ان عمار بیوت الله هم اهل الله عزوجل.
آباد کنندگان خانه هاى خدا، خانواده الهى هستند.

و امام رضا علیه السلام فرمود:
نشانه مروت و جوانمردى در وطن سه چیز است : تلاوت قرآن ، عمران مساجد و به دست آوردن دوستان خدایى.

روزى رسول خدا صلى الله علیه و آله خطاب به ابوذر فرمود:
در تعمیر و آبادانى مساجد نیکو بکوش که ثواب آن از ناحیه پروردگار، بهشت است .
ابوذر پرسید: مساجد را چگونه آباد کنیم ؟. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: در آنها با صداى بلند سخن نگویید. حرف باطل و سخن نادرست نزنید و داد و ستد و خرید و فروش نکنید. اى اباذر، تا در مسجد هستى بکوش یاوه و بیهوده نگویى و اگر این چند دستور را رعایت نکردى ، روز قیامت جز خویشتن را ملامت و سرزنش مکن.

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: شاهد شایان توجه دیگر اخطارى است که در این آیه شریفه ، به مشرکان و منحرفان شده است: ما کان للمشرکین أن یعمروا مساجد الله شاهدین على أنفسهم بالکفر أولیک حبطت أعمالهم و فى النار هم خالدون.
مشرکان خود حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند در حالى که بر کفر خود گواهند، اعمال اینان هیچ و پوچ است و در آتش جاودانند.

نکته مهم دیگر در این باره ، هر چند در خصوص مسجد الحرام بوده ، ارزش ‍ تولیت و سرپرستى است که آن را حقى براى پارسایان مى شناسند: و ما کانوا أولیأه ان أولیاؤ ه الا المتقون.
آنان (مشرکان )، متولیان و صاحبان مسجد الحرام نیستند، که صاحبان و متولیان اصلى آن ، جز پارسایان نباشند.

بعضى از علما فرموده اند: ممنوعیت مشرکان از عمران و تولیت مساجد اختصاص به مسجد الحرام دارد.

بعضى دیگر فرموده اند: مفهوم ، عام است و همه مساجد را شامل مى شود.
شیخ طبرسى قدس سره مى نویسد: در معنا و مفهوم عمرانى که بر مشرکان ممنوع است ، اختلاف نظر وجود دارد.
1 - مراد، آمد و شد مشرکان است که بر رونق مسجد مى افزاید و خود نوعى عمران و آبادانى است .
2 - مراد، اصلاح ، ترمیم و تعمیر خرابیهاى ناشى از حوادث است .
3 - مراد، سکونت و همجوارى است ؛ با وجود این تردیدى نیست که آبادانى مساجد با آمد و شد، زیارت ، نماز، دعا و حتى ترمیم و تعمیر، تنها کار مردمان معتقد و مؤمن است.

شیخ طبرسى قدس سره در تفسیر آیه:
و من أظلم ممن منع مساجد الله أن یذکر فیها اسمه و سعى فى خرابها.
کیست ستمکارتر از آنکه مردم را از ذکر نام خدا منع کند و در ویرانى آن بکوشد.
مى نویسد: برخى گفته اند مراد از آیه، ممانعت از برگزارى نماز و دیگر طاعات است و این گواه دیگرى است بر این که مراد از عمران در آیه شریفه ، عمران معنوى و فرهنگى و اخلاقى است.

محمد جواد مغنیه مى نویسد: ظاهر آیه خطاب تهدیدآمیزى است به کسانى که مساجد و یا به طور کلى معابد را، محترم نمى شمارند و از عمران آنها جلوگیرى مى کنند و مردم را از اداى نماز و دیگر عبادات باز مى دارند و عملا در ویرانى و بى رونقى آنها مى کوشند و با برگزارى شعائر اسلامى در آنجا مخالفت مى ورزند، در حالى که هر انسان شریف وظیفه دارد مساجد و معابد را مقدس بشمارد و با احترام گام در آنها نهد و در برابر خداوند خاضع و خاشع و از عذاب الهى بیمناک باشد و به ثواب و پاداش حضرت حق دل ببندد.

علامه مجلسى قدس سره درباره آیه مزبور چنین مى نویسد: واژه هاى مسجد، منع و ذکر، هر سه عامند و همه مساجد و هر نوع منع و هر قسم ذکر، دعا و نماز را شامل مى شود.
سید قطب مى نویسد: به هر حال ، نص آیه مشعر بر آن است که حکم عمومیت دارد و تمام مساجد و همه نوع ممانعت و کارشکنى و هر قسم ذکر را شامل مى شود؛ آیه مزبور، همه نوع تلاش در تخریب مساجد را شامل مى شود و عامل آن را مستحق کیفر مى داند.

تبدیل کلیسا به مسجد

از آنجا که کلیسا، صومعه ، کنشت ، دیر و نظایر آنها همچون مسجد براى پرستش خداى یگانه ساخته شده اند، بنابراین کسى که گذرش به آنها بیفتد مى تواند در آنها نماز بگذارد.
از امام صادق علیه السلام سؤ ال شد:
آیا در معابد یهود و نصارا، مى توان نماز خواند؟. امام فرمودند: آرى .

و هر گاه کلیسا و صومعه اى متروک شود و اهالى آن هجرت کنند و یا منقرض شوند و آن سرزمین در اختیار مسلمانان قرار گیرد، مى توان آن اماکن را به صورت مسجد در آورد و یا آن را منهدم کرد و به جایش مسجد ساخت ؛ راوى گوید از امام ششم علیه السلام پرسیدند:
آیا صومعه و کنشت را مى توان در هم کوبید و به جایش مسجد ساخت؟.
امام فرمود:
آرى .

پایان پیام/

برگرفته از: کتاب جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامى