خبرنگار شبستان: مسجد از همان بدو گسترش اسلام به عنوان اصلی ترین مکان اجتماع مسلمین به حساب می آمد و همواره بسیاری از مسایل امت اسلام در مسجد و با حضور پیامبر و اهل بیت آن حضرت مطرح و مرتفع می شد، در واقع جایگاه مسجد در دین اسلام به اندازه ای حایز اهمیت است که روایات متعددی در مورد حضور در مسجد و اقامه نماز به جماعت وجود دارد لذا تا به امروز مساجد به عنوان پایگاه اصلی مسلمین جهان بوده و روز به روز گسترش یافته اند، این در حالی است که کلیسا به عنوان مکان مقدس و در عین حال محل عبادت مسیحیان کارکرد خود را از دست داده است و آنچه که امروز در کلیساهای غرب شاهد هستیم رویکردی حتی ضد دین مسیح است.
در این راستا و برای بررسی کارکرد و پیشینه شکل گیری مسجد در دین مبین اسلام و کلیسا در دین مسیحیت با حجت الاسلام و المسلمین دکتر «حمید طباطبایی»، استاد حوزه علمیه قم و پژوهشگر حوزه مطالعات ادیان به ویژه مسیحیت به گفت وگو پرداخته ایم که حاصل آن را می خوانید:
- به عنوان اولین سوال درباره کارکرد اماکن مذهبی در ادیان برای مخاطبان بگویید و اینکه چه اختلاف نظرهایی در این رابطه میان پیروان ادیان مختلف وجود داشته است؟
در ادیان مختلف محل پرستش و عبادت اسامی گوناگونی دارد، برای مثال در مسیحیت «کلیسا»، در دین یهود «کنیسه»، در آیین اهل حق یا علی اللهی «جمخانه»، در تصوف «خانقاه»، در ادیان شرقی مثل بودیسم و هندوییسم «آشرام» گفته می شود.
اما اینکه چه خدایی پرستش می شود و چگونه پرستش می شود اختلاف نظرهای وسیعی است، در واقع هر فرقه بر مبنای تعریف شده خود فعالیت می کند، اما در دین مبین اسلام که محل بحث ماست، مکان و محل خاص عبادت در مسجد شناخته می شود.
نکته بعد در مورد واژه «مسجد» است که بار معنایی دارد، مسجد یعنی سجده گاه و محل بندگی خدا، ضمن آنکه بندگی خدا در ساحات مختلفی نمود می یابد برای مثال گاهی در قالب خدمت به مردم محسوب می شود که یکی از مهمترین کارکردهای مسجد نیز در این مولفه خلاصه می شود یعنی حل و فصل بسیاری از مسایل و مشکلات چنانچه در زمان رسول الله نیز چنین بوده است و مردم به مسجد آمده و به پیامبر مراجعه می کردند.
البته علاوه بر آنچه که عنوان شد، مسجد محل ارتباط با خدا است، فردی که در مسجد نماز خود را اقامه می کند در حقیقت در محراب مسجد بین خود و خداوند به راز و نیاز می پردازد که اهمیت بالایی دارد، ضمن آنکه عبادت در مسجد همان طور که در روایات ما آمده است از درجه بالایی برخوردار بوده و نماز جماعت به هر تعداد که اقامه کنندگان نماز بیشتر باشند ثواب مضاعفی خواهد داشت.
- مسئله دیگری که مطرح می شود اهمیت مسجد در اسلام است، برای مثال پیامبر(ص) در بدو ورود به مدینه به جای ملاقات با سران قبایل و اموری از این دست اقدام به ساخت مسجد می کند، علت چیست و چه تحلیلی می توان بر این موضوع داشت؟
در آن زمان که در واقع دوران شکوفایی اسلام است و قرار بود دین گسترش یابد به طبع باید بر اساس ارتباط با اجتماع مردم باشد و این اجتماع باید در یک محل حضور یابند و بهترین محل مسجد است که همه برای عبادت در آن حضور می یابند لذا اولین اقدام حضرت رسول(ٌص) تاسیس مسجد است ضمن آنکه از نگاه فرهنگی نیز زمانی که به این اقدام پیامبر(ص) نگاه می کنیم متوجه می شویم مسجد علاوه بر مکان عبادت محلی برای جلسات آموزشی شد چنانچه در زمان ائمه این مسئله وجود داشت و امروز نیز این مهم در قالب منبر نمود دارد.
- با این تفاسیر مسجد در فضای دین اسلام یکی از ارکان اصلی به حساب می آید. در مسیحیت وضع چگونه است، آیا در کلیسا نیز چنین روندی تعریف شده است؟
برای پاسخ به این سوال لازم می دانم به برخی مولفه ها اشاره ای داشته باشم؛ ببینید، کلیسا از واژه «اکلیسیا» به معنای خیمه اجتماع است. البته قبل از شکل گیری مسیحیت، خیمه اجتماع وجود داشت و برخی اعمال دینی یهودیان در خیمه اجتماع انجام می شد و این مسئله در عهد عتیق و کتاب مقدس مطرح شده است چنانچه آمده است که حضرت موسی بنی اسراییل را در خیمه اجتماع جمع و وحی ها را برای آنها بیان می کرد، در این میان اما حضرت عیسی در سن سی سالگی از درون یهودیت آمده و اعلام رسالت می کنند و در سن 33 سالگی طبق اعتقاد مسیحیان به صلیب و طبق اعتقاد مسلمان به معراج می روند.
حال موضوع آن است که حضرت مسیح از خودش هیچ کلیسایی را اختراع نمی کند و آن زمان کلیسا نبوده است، لذا در قرون اول و دوم مسیحی کلیسا نمی بینیم و همان خیمه اجتماع همچنان وجود داشته است و این طور نبود که مسیحی ها کلیسای جداگانه داشته باشند و در همان خیمه اجتماع مشترکا همراه یهودیان اعمال دینی را انجام دادند، اما بعد از مدتی به علت ایجاد اختلاف میان یهودیان و مسیحیان و تلقی مسیحیان در مورد مصلوب شدن حضرت مسیح از سوی یهودیان و از سوی دیگر اذیت و آزار مسیحیان از سوی یهودیان، کم کم مسیحیان از خیمه اجتماع جدا و کلیسا را بنا می کنند و اولین بار در اورشلیم کلیسا شکل می گیرد و قدیمی ترین کلیسا و مشهورترین آنها کلیسای «سنت پیتر» یا پیتر مقدس است. البته توجه به این نکته ضروری است که منظور از پیتر مقدس همان پطرس از حواریون حضرت عیسی (ع) است که قبر او نیز در همین کلیسا قرار دارد.
- آیا پطرس در جریان کلیسای مسیحی و کارکرد آن نقش داشت؟
بله، در واقع پطرس بزرگ حواریون محسوب می شود و برجسته ترین آنها است و باقی حواریون از او فرمانبری داشتند. از همین جا می خواهم گریزی هم به شخصیت «شمعون صفا» در فرهنگ اسلامی بزنم، شمعون صفا در واقع جد نرجس خاتون است و منظور از شمعون صفا در واقع همین پطروس است.
مساله دیگر اینکه پطرس به معنای صخره است و واژه صفا هم به عربی به معنای صخره است، او (پطرس) جانشین مسیح (ع) محسوب می شود و مسیح زمانی که پطرس را به عنوان جانشین انتخاب می کند می گوید: من کلیسای خود را بر این صخره بنا می کنم، یعنی واژه کلیسا در کتاب مقدس از همین خطاب حضرت عیسی به پطرس شکل گرفته است که ترجمه کتاب مقدس در انجیل «متی» فصل شانزده، عبارت هجدهم چنین آمده است: « و من نیز تو را می گویم که تویی پطرس و بر این صخره کلیسای خود را بنا میکنم و ابواب جهنم بر آن استیلا نخواهد یافت کلید های ملکوت آسمان را به تو می سپارم و آنچه بر زمین ببندی در آسمان بسته گردد و آنچه در زمین گشایی در آسمان گشاده شود.)
لذا می گویند اولین کسی که رییس کلیسا می شود همان پطرس بوده است و کاتولیک ها چنین عقیده ای دارند. بنابراین هرچه که او(پطرس) گفت مثلا حرام است در آسمان ها نیز حرام است لذا اساس کلیسا مقدس بوده است. پس در مسیحیت پطرس جانشین حقیقی حضرت مسیح است که می خواهد با جانشین غیرحقیقی او یعنی «پولس» مبارزه کند.
از اینجا گریز به اسلام می زنم که مسجد در دین اسلام محل جلوه ولایت است اما تفاوت میان دو مکان مقدس یعنی کلیسا و مسجد آن است که در طول تاریخ فرآیندی ایجاد می شود که کلیسا فرامین مسیح را طی آن کنار گذاشت در حالی که در اسلام چنین نیست و همواره آنچه که در جامعه دینی بیان شد توامان در مسجد به عنوان پایگاه دینی به مردم در طول قرنها منتقل و بیان گشت و این در حالی است که کلیسا تبدیل به محلی برای تبلیغ آموزه های پولس شده است.
حضرت مسیح می فرماید من خدا نیستم، پطروس هم می گوید مسیح خدا نیست، اما پولوس می گوید مسیح خدایی است که آمده و مصلوب شده و ما را نجات می بخشد. بنابراین از این تفاسیر می توان چنین نتیجه گرفت که اگر کسی بخواهد ولی حقیقی را بشناسند مسجد در اسلام جای این شناخت است به شرطی که فلسفه آن را بدانیم و بفهمیم.
ادامه دارد/
نظر شما