به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، دومین پیش‌همایش از همایش بین‌المللی اندیشه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان با عنوان «زن در اندیشه علامه طباطبایی» از طرف دانشگاه الزهرا(س) و با همکاری دبیرخانه همایش، صبح امروز سوم اردیبهشت در دانشگاه الزهرا (س) برگزار شد.
در ابتدای این همایش حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه درباره مبانی مؤثر در تحلیل جایگاه و حقوق زن از دیدگاه علامه طباطبایی به ارائه سخن پرداخت.
وی در ابتدای سخنانش درباره علامه طباطبایی و المیزان گفت: اگر علامه طباطبایی را برجسته‌ترین شخصیت علمی جهان تشیع در قرن بیستم بنامیم سخنی به گزاف نگفته‌ایم.
وی افزود: برجستگی این عالم فرزانه مرهون چند ویژگی است: اول: روزآمدی. رفتار علمی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان عکس‌العملی حکیمانه در قبال نیاز جامعه علمی بوده است. در دهه 1320 که افکار حزب توده از سوی تقی ارانی به گفتمان مسلط در جامعه روشنفکری تبدیل می‌شد، واکنش علامه در تشکیل حلقه مباحثاتی «اصول فلسفه و روش رئالیسم» که منجر به انتشار کتابی به همین نام شد، مجتمع اسلامی را تا حدود زیادی بیمه نمود. این روزآمدی را در آثار بعدی این اندیشمند به ویژه در المیزان نیز می‌توان مشاهده کرد.
حجت الاسلام زیبایی نژاد در ادامه سخنانش در مورد دومین ویژگی علامه طباطبایی بیان کرد: دومین ویژگی علامه جامعیت علمی ایشان است. کافی است دانشوران تفسیر المیزان را پیش روی خود بگشایند تا به دریایی ژرف از دانش وارد شوند. به ویژه در بخش هایی که تحت عنوان «بیان» به مخاطب ارائه می‌شود تلاطم علمی علامه طباطبایی را می‌توان مشاهده نمود.
وی تفکر اجتماعی را سومین ویژگی علامه طباطبایی دانست و تصریح کرد: برخی علامه طباطبایی را اولین متفکر اجتماعی مسلمان پس از ابن خلدون می‌دانند. اندیشه اجتماعی این متفکر را در تفسیر آیه 200 آل عمران و در ضمن آیات متعدد دیگر می‌توان مشاهده کرد.
وی عنوان کرد: چهارمین ویژگی علامه طباطبایی، جریان سازی علمی است. از توفیقات علامه طباطبایی آن است که مباحث کلیدی خود را در حلقه‌ای از فضلا و دانشوران به بحث گذاشته و سپس منتشر کرده است. در زمان ما فرزانگان پرشماری از جمله آیت‌الله مطهری، آیت‌الله جوادی آملی، آیت الله مصباح یزدی که هرک دام نیز اثر یا آثاری در مباحث زنان از خود به یادگار گذاشته‌اند، به بهره‌گیری از دیدگاه علامه مفتخرند. پرآوازه‌ترین اثر 50 سال اخیر در مباحث زنان نظام حقوق زن در اسلام است که می‌توان آن را به گونه‌ای بازسازی دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان دانست.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه با اشاره به اینکه گرچه جامعه علمی شیعه همواره از سوی مخالفان متهم به نداشتن آثاری درخور در قرآن پژوهی و تفسیر بوده است اما به جرأت می‌توان گفت که دو تفسیر مجمع‌البیان (اثر ثقه‌الاسلام طبرسی) و المیزان فی تفسیر القرآن از بهترین تفاسیر اسلامی در طول اعصار بوده است، تاکید کرد: روش علامه طباطبایی گرچه تفسیر قرآن به قرآن است، اما هیچ‌گاه خود را بی‌نیاز از مراجعه به روایات نمی‌داند تا آنجا که مخاطب احساس می‌کند علامه طباطبایی بدون توجه به متون روایی به فهم قرآن نمی‌پردازد.
این محقق و استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش در مورد مباحث زنان در المیزان اظهار کرد: مباحث علامه طباطبایی درباره شخصیت، جایگاه اجتماعی و حقوق و مسئولیت‌های زن را در ذیل آیات مختلف می‌توان پی‌گرفت اما مهم‌ترین مباحث را در ذیل آیه 228 سوره بقره، آیه 2 و 34 سوره نساء و آیه 18 زخرف مشاهده می‌کنیم.
وی افزود: برخی مباحث نیز در ذیل آیات ارث، آیات ازدواج و آیات طلاق بیان شده‌اند. حجم مباحث مطرح شده المیزان درباره زن و خانواده به حدی است که توضیحات بیانی المیزان در این باره که در قالب کتابی مستقل بنام «زن در قرآن» منتشر شده به 650 صفحه بالغ می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه تصریح کرد: در عین حال مراجعه به کتاب زن در قرآن به دو دلیل پژوهشگر را از مراجعه به متن عربی المیزان بی‌نیاز نمی‌کند: اول اینکه به دلیل آنکه زن در قرآن صرفاً مباحثی را آورده که تحت عنوان «بیان» در المیزان آمده است و مباحث مطرح شده در توضیح آیات به این کتاب منتقل نشده است. دوم اینکه به دلیل نارسایی در برخی عبارات ترجمه شده است.
زیبایی نژاد با تأکید بر اینکه برای فهم دقیق دیدگاه علامه طباطبایی لازم است مبانی ایشان را شناخت، گفت: منظور از مبانی، مباحثی غیر جنسیتی است که پیش فرض فهم یا قبول مباحث ایشان درباره زنان است. برخی از این مبانی عبارتند از:
1 ـ هدفمندی و حکیمانه بودن خلقت
2 ـ هماهنگی تکوین و تشریع و یا به عبارت دیگر هماهنگی حقوق زن و مرد با فطرت آنان
3ـ نظام‌مندی حقوق و ضرورت فهم نظام‌مند (و شبکه‌ای) حقوق زن و مرد
4ـ پرهیز از حقوق‌زدگی و ضرورت پیوند میان حقوق و اخلاق (به ویژه در روابط خانوادگی)
5ـ عدالت به معنای رعایت تناسب میان تکوین و تشریع، میان جایگاه‌ها، کارکردها و حقوق
6ـ ضرورت اتخاذ نظام تربیتی مناسب با اهداف دین
7ـ اختیار ویژة حاکم اسلامی در حوزة مباحات
این محقق حوزه زنان بیان کرد: براساس این مبانی است که علامه(ره) مباحث جنسیتی مورد نظر را صورت‌بندی می‌کند. در این صورت‌بندی می‌توان اصول دیدگاه‌های ایشان را درباره شخصیت و حقوق زن چنین بر شمرد:
1 ـ برابری انسانی و ارزشی زن و مرد
2ـ مکملیت زن و مرد
3ـ تمایزات تکوینی در جسم و روح
4ـ تمایزات کارکردی (تمایز در جایگاه و نقش)
5ـ تمایزات عادلانه در حقوق و مسئولیتها
6ـ ابتنای ساختار خانواده و نظام حقوقی زن و مرد بر فطرت
7ـ ضرورت حاکمیت فضای اخلاقی بر روابط خانوادگی
8ـ تعلق ویژه زن به خانواده
وی با بیان اینکه علامه طباطبایی بر این باور است که منشأ اصلی فرودستی زنان «ظلم» مردان به آنها بوده است، گفت: در اینجا آیت الله مطهری بر استاد خویش خرده می‌گیرد و این دیدگاه را تقویت می‌کند که علت اصلی فرودستی زنان جهالت است نه ظلم. نتیجه این اختلاف دیدگاه در برنامه‌های اصلاحی دیده می‌شود. به نظر شهید مطهری راه از میان برداشتن فرودستی زنان، انقلاب سفید (رفع جهالت یا اصلاح نظام تربیتی) است نه انقلاب سرخ و محال است که بتوان زن و مرد را به مثابه دو طبقه در مقابل یکدیگر صف‌بندی کرد.
حجت الاسلام زیبایی نژاد تصریح کرد: علامه طباطبایی در پاسخ به این پرسش که چرا موقعیت زنان در جهان اسلام نامطلوب‌تر از بسیاری از جوامع دیگر از جمله جوامع غربی است، بی‌کفایتی حاکمان و تربیت غلط را عامل اصلی این وضعیت اسفبار می‌شمارد. از نگاه وی حاکم اسلامی در محدوده مباحات، در صورتی که مصلحت اقتضا کند، قوانین الزام‌آور وضع کند، بدون آن که ادعای تشریع کند.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه در پایان سخنانش یادآور شد: پژوهشگرانی که در موضوع زن در اندیشه متفکران شیعه مطالعه می‌کنند باید نقاط متمایز دیدگاه علامه، استاد مطهری، آیت‌الله جوادی و آیت‌الله مصباح را مورد توجه قرار دهند و از ارجاع سخنان آنان به یکدیگر، بدون مطالعه کافی اجتناب کنند.
پایان پیام/
نظر شما