به گزارش خبرگزاری شبستان، مسجد، در گذشته تمدن اسلامی همواره به عنوان محور اصلی رشد و گسترش فکر، عقیده، فعالیت های اجتماعی و سیاسی بوده است. این چنین رویکردی در طول ادوار مختلف دست خوش تغییرات قابل توجهی شد اما هرگز از میان نرفت. امروز نیز بعد از گذشت چهارده قرن از ظهور دین مبین اسلام در جزیره العرب، مسجد در ممالک اسلامی محور است، محوری برای عبادت و کسب اندیشه های دینی .
خبرنگار گروه مساجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، با توجه به قرار گرفتن در دهه تکریم و غبارروبی مساجد پیرامون احیا و افزایش کارکرد مساجد در جامعه امروز با دکتر «عماد افروغ »به گفت وگو نشسته است که حاصل آن را می خوانید:
-در گذشته مساجد محور بسیاری از فعالیت های اجتماعی بودند، به عنوان نخستین سوال نظرتان درباره افزایش ظرفیت کارکردهای مساجد چیست؟
به هرحال مسجد یک جایگاه متعالی دارد. البته نمی خواهم بگویم محل توجه به بخش اعظمی از نیازها ولو نیاز سیاسی و اقتصادی نیست یا نبوده است. اما همواره حتی آن زمان هم که مساجد پایگاه توجه به نیازهای اقتصادی و سیاسی بودند باز هم پاسخی به یک صبغه متعالی، دینی، اخلاقی بودند یعنی مسجد، پایگاهی ماورای نیازهای سیاسی و اقتصادی داشته است و با یک نگرش خاص به کارکرد سیاسی و اقتصادی در مساجد توجه می شد.
فراغ از این اساسا صبغه متعالی جهت دهنده به سیاست و اقتصاد در مسجد موضوعیت دارد و مساجد یک کار ویژه خاصی برای آن داشتند و باید داشته باشند، بنابراین هیچ گاه نباید تحت شعاع کار ویژه های غیر متعالی و اخلاقی و فرهنگی قرار گیرد.
-بنابراین این کارکردها در وهله اول باید متضمن نگاه متعالی اخلاق باشند
بله، مسئله من این است که مساجد در کل برای ربط و اتصال انسان با خدا هستند. از نام آن یعنی مسجد، کارکرد مشخص می شود، مسجد یعنی محل سجود یعنی محل عبادت، حال اگر این محل عبادت بنا به دلایل و ضرورت هایی کارکردهای دیگر ییابد باید دقت کنیم که جهت این کارکردها در مسیر و جوهره اصلی مسجد باشد.
در اینجا مسجد موضوعیت دارد یعنی صرفا قرار نیست که در مسجد کار سیاسی و اقتصادی بشود پس مسجد محل عبادت است و باید عبادت در مسجد اولویت باشد. ممکن است بگویید مگر نیایش و عبادت از سیاست و اقتصاد جداست، من می گویم خیر جدا نیست اما باید دید تقدم و تاخر با کدام است و کدام یک به دیگری خط می دهد و کدام از دیگری خط می گیرد. بنابراین ما ضمن این که تاکید بر کار ویژه عبادی، اخلاقی و متعالی مسجد داریم و می گوییم کار ویژه سیاسی و اقتصادی نیز در مسجد تعریف شده است در عین حال معتقدیم که در این بین یکی بر دیگری خط می دهد و بر دیگری تقدم دارد.
-اشاره به موضوعیت داشتن مسجد کردید، درباره این موضوعیت ویژه بیشتر توضیح دهید؟
آن چیزی که مسجد با آن تعریف می شود همان است که من از آن به عنوان موضوعیت یاد می کنم، مثل این می ماند که می گو یند حکومت اسلامی برای چیست. حکومت اسلامی حکومتی است که در آن اخلاق و معرفت خدا باشد و نیازهای متعالی در آن تعریف شود. همین نگاه را نسبت به مسجد قیاس می کنم، مسجد محل صرفا محل تامین نیازهای سیاسی و اقتصادی نیست اما اگر در زمانی به دلایلی چنین کار ویژه ای را دارا بود جهت خاصی داشت.
-یعنی کارکردهای دیگر اعم از کارکردهای سیاسی و اقتصادی در مسجد روح معنوی داشت؟
بله، اما حرف من این است که مسئولان توجه داشته باشند که مسجد جایگاه ویژه است، جایگاه ارتباط انسان با خداست، مسجد محل عبادت است. همچنین با توجه به اینکه اسلام دین جامع و غیرسکولار است بنابراین چنین مسجدی کار ویژه سیاسی و اقتصادی را عندالاقتضا پیدا می کند، اما حتی در زمانی که این کار ویژه سیاسی و اقتصادی را پیدا می کند نباید از آن روح، جوهر و هدف اصلی خودش دور شود یعنی آن سیاستی که در مسجد دنبال می شود یک سیاست اخلاقی است و اقتصادی که در مسجد انجام می شود اقتصادی است که جهت اش جهت الهی است و مثل یک معامله در بازار سرمایه داری یا مثل یک فعل سیاسی در نظام های ماکیاولیستی نیست. پس باید از سیاست و اقتصاد مسجدی عبادت و اخلاق بریزد.
نکته دوم این است که مسجد را باید در ذیل کارکرد انسجام بخشی جامعه تعریف کرد نه کارکرد افتراقی و تمایز یافتگی جامعه . در مسجد باید به وحدت فکر کنیم، باید به همبستگی فکر کنیم نه به تفرقه و نه به انفکاک، البته کسی مخالف جایگاه انفکاک و تمایزیافتگی در جامعه نیست اما مسجد جای تمایزیافتگی، تفرقه و فرایند تفکیک نیست، در اینجا تفکیک و تفرقه یک معنا ندارند.
در جامعه می گوییم توامان باید به گروه بندی های اجتماعی و فرآیند انسجام باور داشت منظور از اسنجام یعنی چیزی که اقشار و افراد را به هم پیوند می دهد و در جامعه اسلامی این عنصر پیونددهنده «مسجد» است.
بنابراین نباید توقع داشته باشیم که در جامعه اسلامی مان یک مسجد جناحی داشته باشیم یعنی احزاب سیاسی مختلف مساجد خاص خود را داشته باشند این مطلوب نیست هرچند که ممکن است در عمل این رویکرد دیده شود. این رویکرد نسبت به مسجد اصلا درست نیست چون مسجد محل انسجام و همبستگی و وحدت است پس مساجد نباید رنگ و بوی جناحی پیدا کنند.
-با این اوصاف کارکردهای سیاسی و اقتصادی در مساجد در چه گستره تعریف می شود؟
ایده آل آن است کسی که به مسجد می آید پیام وحدت، عشق و نوع دوستی بشنود و پیام همبستگی و اجتماعی بشنود. پس مسجد مطلوب یعنی مسجدی که هر مسلمانی که وارد آن می شود احساس آرامش کند و احساس نکند که وارد یک متینگ سیاسی و یا حزبی شده است. احساس نکند که وارد محل افتراق و دودستگی شده است بنابراین همان طور که از نام مسجد پیداست باید محلی عبادت باشد و جایی که از آن بوی عبادت، همبستگی و وحدت ببارد.
یادمان نرود در مسجد چه می خواهیم چه یاد بگیریم، در مسجد می خواهیم بندگی و خودیابی بیاموزیم که این خودیابی بدون خودآگاهی ممکن نیست، می خواهیم بودن و اتصال با خدا را بیاموزیم و این با خدا یکی شدن از طریق عشق و محبیت بیشتر به دست می آید تا بازی های جناحی و سیاسی. باید مراقب بود به نام این که مساجد باید کارویژه سیاسی و اقتصادی داشته باشند این کار ویژه ها اولویت پیدا نکند البته اگر هم پیدا می کنند بلااشکال است به شرطی که روح آن فراموش نشود. نباید آن جوهر و ذات خط دهنده به مسجد که موضوعیت مسجد را رقم می زند فدای آن اهداف و کار ویژه های دیگر شود.
اگر یک تحقیق میدانی انجام دهیم خیلی وقت ها ممکن است علت مسجد نرفتن افراد این مساله باشد که آرامش خاطر را در محیط پیدا نمی کنند که این مساله وقتی ایجاد می شود که جایگاه کارکرد اصلی مسجد به فرع برود. بنابراین می توان کارکردهای سیاسی و اقتصادی را برای مساجد تعریف کرد به شرط آنکه این کارویژه ها سبب نشود که کار ویژه عبادی که کار ویژه اصلی مسجد است فدا شود.
گفت وگو از فاطمه فرامرزی
پایان پیام/
نظر شما