فرهنگ رمضان در سرزمین گیلان

به گزارش خبرگزاری شبستان از گیلان، مبارک رمضان؛ ماه عبادت، ماه پرهیز از گناه، ماه پالوده شدن از دوگانگی و ماه نزدیک شدن به پروردگار است.

گیلانیان با رویت هلال ماه مبارک رمضان روزه گرفتن را آغاز می‌‎کنند، در برخی از مناطق گیلان چند روز قبل از ماه رمضان علاوه بر تمیز کردن مساجد،‌ منازل و شستشوی لباس‌ها و طهارت خود یک شب مانده به ماه رمضان به پیشواز می‌روند و آخرین روز ماه شعبان‌ المعظم را روزه می‌گیرند که در اصطلاح محلی "پیشاشو" می‌گویند.

خرید لوازم چایخوری و سفید کردن ظروف مسی، تهیه مایحتاج ماه مبارک رمضان، دوختن کیسه برکت، پیراهن سلامت و روسری بخت گشایی از آئین‌های مرسوم گیلان قبل از آغاز ماه رمضان بوده است.

در گذشته تهیه مایحتاج ماه رمضان از جمله خرید برنج، نخود، لوبیا، عدس، ماش ولپه باجدیت انجام می‌شد و بعد از تهیه این مایحتاج توسط مردان خانواده، معمولا زنان یک محله با گردهم آیی و یاوری دوره‌ای، به پاک کردن این مواد می‌پرداختند و باور داشتند که این عمل سبب می‌شود تا آنان در ثواب روزه کسانی که از این مواد خوراکی استفاده می‌کنند، سهیم شوند. در این مراسم معمولا زنان مسن محل، با شناسایی دختران دم بخت، عروسان آینده خود را نیز انتخاب می‎کردند.

مراسم آشتی کنان یکی دیگر از آداب استقبال ماه مبارک رمضان در گیلان بود اگرچه هنوز هم این رسم در برخی نقاط گیلان از جمله ماسال و تالش به چشم می‌خورد ولی در گذشته این آیین تقریبا در همه شهرها و روستاها وجود داشت و تشریفات آن بسیارساده بود. اگر دو نفر از یکدیگر ناراحتی و کدورتی داشتند یک ریش سفید و بزرگتر، با پا درمیانی، در مراسم ساده‌ای که درخانه خود برپا می‌داشت آن دو را بدون اطلاع یکدیگر دعوت می‌کرد و پس از نصیحت کردن، آنها را باهم آشتی می‌داد.

از قدیم الایام، برای بیدار شدن در سحرهای ماه مبارک رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر و انجام اعمال مخصوص، از وسایل و روش‌های گوناگونی استفاده می‌کردند. مردم در سال‌‎های گذشته با شنیدن نخستین بانگ خروس از جا بر می‌خاستند وغذایشان را آماده کرده وسحری شان را می‌خوردند و زمانی که خروس‌ها دسته جمعی آواز سر می‌دادند (آواز پایانی خروس) از غذا خوردن دست می‌کشیدند.

تنظیم وقت سحر با ستاره میزان از دیگر رسوم منسوخ شده این دیار در ماه رمضان است. کوه نشینان گیلان چشم بر ستاره میزان یا ششه داشتند که مجموعه شش ستاره است که وقتی از شرق آسمان طلوع می‌‌کند زمان بیداری است و چون یک سوم آسمان را طی کند غذا بر آتش می‌‌نهند و وقتی در افق مغرب غروب کرد دیگر باید دست از طعام خوردن بکشند که در هر دو مورد تقسیم سه گانه زمان قابل توجه است.

در بسیاری از مناطق گیلان در ماه رمضان همسایه‌ها قرار می‌گذاشتند که هرکس سحر زودتر بیدارشد، همسایه‌های دیوار به دیوار را با کوبیدن مشت به دیوار بیدار کند و اگر خانه همسایه‌ای جدا مانده بود یکی از همسایگان، آن قدر به درب خانه‌اش می‌کوبید تا صدای صاحب خانه را بشنود و مطمئن شود که او هم برای خوردن سحری بیدار شده است.

استفاده از "ستاره شب " که به ستاره شام معروف است، صدای شلیک تیر، صدای زنگ، آواز خروس که در اصطلاح محلی به آن سوکله‌ سوم (خروس ‌خوان)‌ می‌گویند از دیگر روش‎های گیلانیان برای تعیین وقت سحر و افطار بود.

در ماه مبارک رمضان رسم پسندیده و شایسته ای در بخشهای کوهستانی استان گیلان رواج دارد بدین شکل که بچه های نوجوان خانواده که برای نخستین بار روزه می گیرند از سوی پدر بزرگ یا پدر خانواده مورد تشویق قرار می گیرند.

از جمله رسم‌های دیگر که بیشتر در مناطقه کوهستانی رواج داشت و مورد علاقه جوانان بود رسم هدیه به روزه اولی‌ها بود. در مناطق کوهستانی که مردم بیشتر دامدار هستند بزرگان خانواده(پدر یا پدربزرگ) برای تشویق نوجوانان روزه اولی نصف سهم گاو و گوساله را به نام نوجوان روزه دار می‌کند و قبل از افطار گاوی که با او شریک شده را به نوجوان نشان می‌دهد و پاداش نوجوان روزه‌دار قبل از افطار به او داده می‌شود.

در برخی از مناطق مختلف گیلان هر خانواده‌ای با توجه به توانایی مالی خود علاوه بر اینکه در طول ماه رمضان در خانه‌اش از روزه داران پذیرایی و برای آنها سفره افطاری پهن می‌کرد، گزیده‌ای از آنچه را که بر سفره افطار خود داشت در طبقی بزرگ که در گیلان به آن مجمعه گویند می‌نهاد و برای عبادت کنندگان و معتکفان در مساجد می‌فرستاد که این رسم هنوز در مناطقی از رضوانشهر و پاشاکی لاهیجان وجود دارد.

از دیگر آیین‌های جالب توجه مردم استان گیلان فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است، مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدرعروس بفرستد. این افطاری شامل نان محلی، خرما، فرنی، حلوای ترک (کاچی)، سبزی، پنیر و انواع میوه فصل بوده است. خانواده عروس از این افطاری برای آشنایان و نزدیکان خود می‌فرستادند و آنان نیز در پاسخ، هدایایی که بیشتر وسایل خانه بوده است به خانواده عروس می‌دادند که جزو جهیزیه عروس محسوب می‌شد.

دوختن کیسه برکت و پیراهن سلامت یکی دیگر از آیین‌های ویژه رمضان در گیلان بود، زنان روزه ‌دار در آخرین جمعه ماه مبارک رمضان هنگام رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می‌بردند و در میانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند کیسه برکت و یک پیراهن سلامت مشغول می‌شدند. این آیین بیشتر در لاهیجان، رشت و فومن مرسوم بود و نوعی خرافات محسوب می‌شود و هیچ ریشه مذهبی و دینی ندارد، هر فردی که به داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی، مال و دارایی زیاد می‌بخشد، به همین علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن را برای فزونی دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می‌کردند. پیراهن سلامت هم به نیت شفای بیمار دوخته و به شخص بیمار پوشانده می‌شد.

در بعضی از روستاهای لاهیجان، دختران دم بخت به نیت گشایش بختشان، در شب‌های احیا از پارچه سفید، روسری سه گوشی(لچک) می‌دوختند و در همان شب به سر می‌بستند و نیت می‌کردند که تا ماه رمضان سال آینده به خانه بخت بروند. این رسم نیز نوعی خرافات است که به مرور زمان و با افزایش دانش عمومی مردم از یادها رفته است.

پایان پیام/