به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از ستاد خبری بیست و دومین نمایشگاه بین المللی قرآن، جلسه معرفی، بررسی و نقد کتاب تفسیر سیاسی قرآن کریم در ایران معاصر با حضور یوسف خانمحمدی، مؤلف کتاب و محمدعلی حسین زاده، منتقد عصر امروز، 24 تیرماه در سالن کنفرانس موزه دفاع مقدس برگزار شد.
خانمحمدی در ابتدای این نشست در مورد موضوع این کتاب اظهار کرد: این تفسیر معطوف به سیاست و اصلاح اجتماعی است و به نظامی آزاد و عدالت محور در جامعه توجه دارد؛ اهمیت این رویکرد تفسیری آن است که ما را به شیوه ای جدید در حکومتداری، تعاملات اجتماعی و روابط بین المللی و روابط فرد، جامعه و خداوند رهنمون می کند.
وی با بیان اینکه این کتاب از سه بخش تشکیل شده است، گفت: بخش اول کتاب به زمینه های شکل گیری بازگشت به قرآن و بازفهم آن می پردازد؛ تفسیر سیاسی قرآن امر جدیدی است که در ایران معاصر اتفاق افتاده و پیش از آن، سابقه ای نداشته است و چرایی گرایش به تفسیر سیاسی و اجتماعی قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است.
خانمحمدی افزود: از جمله دلایل توجه مفسران به تفسیر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قرآن کریم، استبداد حکام است؛ این تفاسیر در دوره مربوط به اواخر قاجار و اوایل پهلوی شکل گرفته و تا به امروز نیز ادامه پیدا کرده است؛ آنها برای مهار استبداد دست به دامان قرآن شدند تا جامعه ایران را از استبداد رهایی بخشند.
وی با بیان اینکه فقدان آگاهی از دیگر دلایل گرایش مفسران به تفسیر سیاسی و اجتماعی قرآن کریم است، اظهار کرد: بهترین کتاب برای آگاه کردن توده مردم قرآن است.
خانمحمدی خاطرنشان کرد: مشکل دیگری که در آن دوره بود، شیوع اوهام، خرافات و یأس و تقدیرگرایی در جامعه است؛ مردم برای اینکه مشکلات جامعه را حل کنند، به تقدیر و خرافه پناه می بردند که برای مبارزه با این مسائل تفسیر سیاسی قرآن لازم و ضروری بود.
وی اظهار کرد: از دیگر مشکلات دیگر جامعه شیوع دو تفکر بزرگ مارکسیسم و لیبرالیسم است؛ به ویژه مارکسیسم در جهان معاصر اکثر کشورهای خاورمیانه و اسلامی را در نوردید اما تنها کشوری که نتوانست به صورت کامل آن را تصرف کند ایران بود که یکی از عوامل مهار مارکسیسم در ایران تفاسیر سیاسی و اجتماعی از قرآن بود.
خانمحمدی به بخش دوم کتاب اشاره کرد و گفت: بخش دیگر کتاب تمرکز بر پیشگامان تفسیر سیاسی قرآن است؛ در این بخش سه متفکری که برای اولین بار تفسیر سیاسی قرآن را ارائه کرده اند، معرفی شده است.
وی افزود: اولین فردی که به تفسیر سیاسی قرآن روی آورده است، سیداسدالله خرقانی بود که با استناد به قرآن دموکراسی اسلامی را برای اولین بار در ایران مطرح کرد؛ خرقانی معتقد بود که می توان از قرآن روشی از حکومتداری که در آن استبداد نباشد را ارائه کرد.
خانمحمدی خاطرنشان کرد: خرقانی بر اساس قرآن بیان کرد که احکام سیاسی اسلام جزو حقوق مشترکه افراد است؛ به این معنا که وقتی کسی در حوزه مدیریت و اداره جامعه دخالت کند، تک تک مردم در آن مسئله حق دارند و حاکم باید از تک تک مردم اجازه بگیرد. یا انتخابی بودن اولی امر که بر این اساس هر حاکمی باید از سوی مردم انتخاب شود.
وی اظهار کرد: دومین مفسر، شریعت سنگلجی است که وی برای اینکه تفسیر جدیدی از قرآن ارائه دهد، تفسیر قرآن به قرآن را مطرح کرد؛ برای اینکه معتقد بود کلید فهم قرآن درون خودش قرار دارد. سنگلجی برای اولین بار مقاصد و اهداف قرآن کریم را بیان کرد که این مسئله در بیان امام راحل نیز وجود دارد.
خانمحمدی افزود: بحث قرآن و آزادی، قرآن و عقل گرایی و توحید سیاسی در تفسیر سنگلجی مورد بررسی قرار گرفته است.
وی به ویژگی های تفسیر آیت الله طالقانی اشاره کرد و گفت: ایشان بحث شوراگرایی را مطرح کردند که این مسئله بیشتر مواد قانون اساسی را تحت شعاع قرار داد. آزادی در قرآن، قانونمندی نظام اجتماعی و جهاد در قرآن از دیگر مباحثی است که آیت الله طالقانی مطرح کرده است.
خانمحمدی در مورد سایر ویژگی های کتاب تفسیر سیاسی قرآن کریم در ایران معاصر گفت: در این کتاب برای اولین بار منابع و تفاسیر منحرف گروه فرقان و مجاهدین خلق تجزیه و تحلیل و نقد شده است.
وی خاطرنشان کرد: سومین بخش کتاب به پیامدها و نتایج قرآن گرایی در ایران معاصر می پردازد؛ اولین پیامد تفسیر سیاسی قرآن ارائه مدل حکومتی از قرآن در جامعه بود و دومین تأثیرش مشروعیت زدایی از سلطنت بود؛ مفسران در این دوره هم حکومت داری و استبداد را نفی کردند و هم یک مدل حکومتی ارائه کردند.
در ادامه این نشست محمدعلی حسین زاده در نقد ویرایشی کتاب تفسیر سیاسی قرآن کریم در ایران معاصر گفت: این کتاب اصلاحات ویرایشی زیادی می خواهد؛ هم در برخی قسمت ها اغلاط مربوط به کاربرد فعل وجود دارد و هم در شکل ارجاعات ایرادهایی مشاهده می شود؛ نقل و قول ها نیز گاه خسته کننده می شود که به نظر می رسد نیاز به یک بازبینی ویرایشی دارد.
وی به نقد محتوایی کتاب تفسیر سیاسی قرآن پرداخت و اظهار کرد: روش به کار گرفته شده در این کتاب روش استوارت هیوز است که انتخاب این روش مناسب برای تألیف این کتاب نیست. همچنین این روش به خوبی فهمیده و برای این کتاب به کار گرفته نشده است.
این منتقد کتاب در مورد روش هیوز گفت: هدف هیوز در کتاب های خود این است که سبک فکری و اندیشه حاکم بر یک زمانه را درک کرده و توضیح دهد و نقش متفکران بزرگ و گاه متفکران کوچک را بررسی کند؛ در واقع روح حاکم بر زمانه خاص را می خواهد بررسی کند؛ از طریق این کار می خواهد مجموعه ای از اندیشه های متنوع و متفاوت را به یکدیگر متصل کند.
حسین زاده افزود: در کتب هیوز از تجربه و زندگی متفکران صحبت می کند اما به این معنا نیست که به مسائل اجتماعی توجه کرده باشد؛ بحث هیوز بیشتر مسائل فکری است که در جامعه وجود دارد. هدف هیوز بررسی تعامل اندیشه ها و واقعیات اجتماعی نیست و به همین دلیل بحث تاریخ در کتاب هیوز کمتر دیده می شود.
وی گفت: ما اینجا با یک متن و تفاسیر مربوط به این متن روبرو هستیم؛ در نظریه هیوز متن وجود ندارد و نمی توان از این روش استفاده کرد؛ شاید به نظر می رسد روش های هرمونوتیکی بیشتر می توانست به این نظریات کمک کند.
حسین زاده اظهار کرد: در بحث چارچوب نظری هم مجموعه ای متفکران در کنار هیوز آورده شده اند؛ مثل علامه طباطبائی، آیت الله مطهری و شهید صدر که این افراد با آنچه هیوز مطرح کرده فاصله دارند و نمی توانند منظور مؤلف برای این ترکیب را برسانند.
وی با بیان اینکه روش مؤلف در این کتاب تعاملی است، گفت: این روش تعاملی که بر فرض از روش هیوز بربیاید، نظریه مشخصی نیست.
حسین زاده در مورد عنوان کتاب نیز گفت: وقتی خواننده عنوان تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر را می بیند تصور می کند که بحث اصلی جریان های تفسیری است و نه افراد و مفسران در حالی که در متن بیشتر از مفسران و اندیشه آنها صحبت شده و نه بر تفیسر سیاسی قرآن.
وی اظهار کرد: مؤلف بر این باور است که تفسیر سیاسی قرآن اندیشه ای نص محور و درونگراست اما در متن و در روش شناسی می بینیم که مؤلف از از واقعیت های بیرونی تأثیر پذیرفته است. نص و درون گرایی زمانی است که از فضای سیاسی و اجتماعی بتوانید جدا شوید چرا که احتمال اینکه متأثر از واقعیت باشید و به شدت نص گرا و درون گرا باشید، کم است.
حسین زاده با بیان اینکه مؤلف تفسیر سیاسی را تفسیر موضوعی قرآن بیان می کند، گفت: تفسیر موضوعی لزوماً از واقعیت متأثر نیست و می تواند فارغ از واقعیت نوشته شود.
وی خاطرنشان کرد: مؤلف این به تعامل از یک سو از یک درون نگر بودن اشاره می کند که به نظر می رسد تعارضی بین این دو وجود دارد.
حسین زاده با اشاره به صفحه 19 این کتاب گفت: در این صفحه به آشنایی ایسوتزو با تفکر سنگلجی آشنا بوده که شباهت این دو ممکن است اما سندی بر آشنایی ایسوتزو با سنگلجی وجود ندارد.
وی همچنین گفت: از صفحه 24 کتاب به بعد از نظریه زبان، گفتمان، جامعه شناسی معرفت و بعدا از نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی استفاده می شود که باعث آشفتگی روش می شود.
حسین زاده خاطرنشان کرد: در صفحه 42 مطلبی از هیوز آمده که جای آن اینجا نیست و به درد این بحث نمی خورد؛ همچنین در آخر این قسمت اشاره ای شده به اینکه چگونه از این روش استفاده شده اما باید مفصل تر به این موضوع پرداخته شود.
پایان پیام/
نظر شما