به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان؛ حجت‌الاسلام والمسلمین رضا مختاری مؤسس مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه و بنیان‌گذار و مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه در چهاردهمین نشست از سلسله درس گفتارهای اندیشه و عمل مؤسسه امام موسی صدر به بیان دلایل مقام فقهی امام موسی صدر پرداخت.
حجت‌الاسلام مختاری زندگی امام موسی صدر را در ابعادی شبیه زندگی شهید مدرس عنوان کرد و افزود: تبعید و زندانی شدن شهید مدرس و بی‌اطلاعی عموم از شهادت ایشان تا مدتی طولانی پس از شهادتش و همچنین برجستگی جنبه‌های علمی و فقهی آیت‌الله مدرس را که هنوز ناشناخته مانده است، شبیه به سرنوشت امام موسی صدر و مقام علمی و فقهی ناشناخته وی است.
چشم انتظار بازگشت امام موسی صدر هستیم
وی ضمن ابراز امیدواری نسبت به بازگشت امام موسی صدر گفت: جای تعجب دارد جمهوری اسلامی ایران با این اقتدار و آوازه جهانی هنوز نتوانسته است دولتی ضعیف و نحیف چون لیبی را وادار به بیان حقیقت کند و از این جنایت پرده بردارد.
پنج شاخصه برای تشخیص مقام فقهی امام موسی صدر
وی گفت: پنج مولفه برای به دست آوردن و آگاهی یافتن از مقام علمی امام موسی صدر مورد اشاره است که یکی از این راه‌ها، تربیت شاگردان است. یک شخص ممکن است هیچ تألیف و آثار قلمی نداشته باشد اما شاگردان قوی و تراز اولی تربیت کند. ازاین طریق مقام فقهی آن فرد مشخص می‌شود.
وی با اشاره به مقام علمی میرزای شیرازی افزود: میرزای شیرازی نیز تألیفات چندانی نداشته و تقریراتی هم که شاگردان از درس‌های او نوشته‌اند چندان نیست، اما شاگرداني تراز اول و درجه‌یک مانند سید اسماعیل صدر، سید محمد فشارکی، میرزا محمدتقی شیرازی، آخوند خراسانی و سید محمدکاظم یزدی را تربیت کرده و از این راه می‌توان به مقام بالای فقهی میرزای شیرازی پی برد.
حجت‌الاسلام مختاری تألیفات و آثار قلمی و علمی شخص را راه دوم پی بردن به مقام علمی عنوان کرد و گفت: ممکن است کسی تدریس نداشته باشد و شاگرد هم نداشته باشد اما آثار اون نشان از مقام فقهی اوست چنانچه آیت‌الله حائری یزدی یک کتاب فقهی استدلالی مهم به نام «صلاة» دارد که همه از جمله آخوند خراسانی، آیت‌الله بروجردی و علمایی مانند آیت‌الله شبیری از آن تعریف می‌کنند. بنابراین از این کتاب به مقام فقهی بلند آیت‌الله حائری پی می‌بریم.
وی ادامه داد: گاهی مطالب کتاب از خود شخص نیست، اما می توان از تقریرات درس اساتید فرد می توان پی به مقام علمی و فقهی فرد برد. آیت‌الله خوئی تقریرات درس استادش محقق نائینی را به‌خوبی کتابت کرده است که نشان دهنده مقام علمی آیت‌الله خوئی است و نشان مي‌دهد كه او هم درست سخن را فهمیده، هم درست آن را تنظیم کرده، هم به‌جا اشکال و ایراد کرده و در پاورقی صفحات، برخی نظرات استاد خود را رد کرده است.
تقریرات درس اساتید امام موسی صدر دست نخورده مانده است
حجت‌الاسلام مختاری با بیان اینکه تقریرات درس اساتید امام موسی صدر هنوز دست نخورده مانده است گفت: آقازاده ایشان گفت که امام موسی صدر تقریرات درس اساتید خود را در یک چمدان به لبنان آورد و به همین جهت فعلاً دسترسی به آن تقریرات را نداریم و آقازاده ایشان گذاشته‌اند که انشاءالله خود ایشان بیایند و آنها را چاپ کنند.
مؤسس مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه عنوان کرد: روش دیگر برای سنجش مقام فقهی توجه به هم‌مباحثه‌ای‌های فرد می باشد چنانچه افراد هم سطح و هم افق با یکدیگر هم مباحثه می شوند و علاوه بر آن اظهار نظر اهل خبره و خلق اندیشه‌های جدید، طرح‌ها و راه‌حل‌ها و نظریه‌های نو، از دیگر مولفه‌های به دست آوردن تراز علمی یک شخصیت و پی بردن به جایگاه علمی اوست.
مختاری در ادامه به سنجش مقام علمی امام موسی صدر با این ملاک‌ها بیان کرد: امام موسی صدر در قم و در لبنان تدریس سطح داشته‌اند اما به لحاظ مشغله‌هایی که در طول سال های حضورشان در لبنان داشته‌اند این مجال برای ایشان نبوده که درس منظم خارج برای طلاب درجه اول داشته باشند. بنابراین پی بردن به مقام علمی امام موسی صدر از این روش دشوار است.
تألیفات علمی امام موسی صدر در علم اقتصاد بی نظیر است
مختاری در مورد تألیفات علمی امام موسی صدر بیان کرد: تألیفات علمی ایشان در علم اقتصاد بی نظیر است و بعضی مقالات کوتاه وجود دارد اما عمده چیزی که در مقام تألیف نشان‌دهنده شخصیت ایشان است، تقریراتی است که از دروس اساتید نوشته‌اند. اما این تقریرات که گویا به بیروت منتقل شده است، هنوز دست نخورده مانده است و فعلاً دسترسی به آن نیست و گذاشته‌اند که انشاءالله خود ایشان بیایند و آنها را چاپ کنند. بنابراین از راه تألیفات فقهی هم هر چند نشانه‌هایی وجود دارد اما کافی نیست و نمی‌توانیم به مقام ایشان پی ببریم.
آیت الله شبیری، آیت الله بهشتی و علامه محمدباقر صدر از هم‌مباحثه‌ای امام موسی صدر بودند
مختاری با بیان اینکه سه راه دیگر تشخیص مقام علمی در مورد امام موسی صدر مفتوح است، بیان کرد: وجود هم‌مباحثه‌ای‌های قوی، اظهار نظر اهل خبره و نظریات علمی نو در زمینه مسائل فقهی همه نشان‌دهنده مقام ایشان است چنانچه هم‌مباحثه‌ای‌های امام موسی صدر در حال حاضر جزء مراجع تراز اول هستند.
وی با بیان سه نمونه به بررسی هم مباحثه های امام موسی صدر پرداخت و گفت: یکی از این مراجع آیت‌الله شبیری زنجانی است که همه فضلای حوزه معتقدند که ایشان تراز اول است و تراز اول بودن آقای شبیری در حوزه منکر ندارد.
این مدرس حوزه ادامه داد: دیگر هم‌مباحثه‌ای امام موسی صدر آیت‌الله بهشتی بوده است که ایشان هم از تراز اول‌هاست. سومین نفر مهم هم آیت‌الله شهید سیدمحمدباقر صدر است که از فقهای تراز اول ماست و ظاهراً پنج سال امام موسی صدر با ایشان که در جوانی به مرجعیت رسیده بود و مقلد داشت، هم درس هم‌مباحثه بوده‌اند.
وی در این خصوص بیان کرد: آیت‌الله شبیری زنجانی می‌فرمودند که سیدمحمدباقر صدر در قدرت فکری و جولان فکری مقدم بود منتها امام موسی صدر در فهم سریعتر حدیث و مقصود معصوم و فهم نزدیک تر ایشان به واقع مقدم بود.
مختاری اضافه کرد: آیت الله شبیری همواره امام موسی صدر را اولین هم‌مباحثه‌ای خود عنوان می کند و بیان می دارد یکی از عواملی که وی را به دروس حوزه علاقه‌مند و ترغیب می کرد بحث با آقا موسی بود. آیت الله شبیری می گوید مطلبی که ممکن بود یک هفته درباره‌اش با دیگران بحث کنیم و شاید آخر هم به جایی نرسیم، با آقا موسی در مدت چند دقیقه حل می‌شد. این هم همان سرعت انتقال و سرعت فهم و مصیب بودن فهم است.
امام موسی صدر؛ مستقیم الفکر و سریع الانتقال بود و استقامت نظر قاطعی داشت
وی در مورد دیگر ویژگی های امام موسی صدر به نقل از آیت‌الله شبیری گفت: امام موسی صدر چند امتیاز داشت اولاً بسیار سریع الانتقال بود، البته آقای بهشتی هم در سرعت انتقال فوق‌العاده بود. امتیاز دوم در استقامت نظر خیلی فوق‌العاده بود و مستقیم الفکر بود. بعضی افراد سرعت انتقال و ذکاء دارند اما اعوجاج سلیقه دارند و یک مطلبی را بر خلاف آن چه ذهن صافی و مستقیم می‌فهمد به گونه دیگری می‌فهمند. امتیاز سوم هم این بود که بیان ایشان بسیار روشن بود و ابهام نداشت.
وی در ادامه گفت: آیت الله شبیری می گوید: امام موسی صدر مجله مکتب اسلام را تاسیس کرد و در آن زمان از من خواستند مقاله برای این مجله بنویسم و اگر آقای صدر بودند تا به امروز مرا به یک نویسنده بزرگ تبدیل می کردند.
امام موسی صدر معتقد به نظریه «حق الطاعه» بود
مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه با بیان این که متأسفانه جایگاه سیاسی و اجتماعی امام موسی صدر مقام علمی و مقام فقهی او را تحت تأثیر قرار داده است، در مورد نظریه‌های علمی امام صدر، گفت: امام موسی صدر نظریه‌ای در علم اصول دارند با عنوان «حق الطاعه» که در مقابل «برائت» مطرح می‌شود. این نظریه «حق الطاعه» که می‌گوید به موجب ثابت بودن حق طاعت خداوند بر ما، به صرف احراز نشدن تکلیف نمی‌توان حکم به برائت و معافیت کرد، این نظریه در اصل و اساس از آن آیت‌الله محقق داماد، استاد امام موسی صدر بوده است که به وسیله امام موسی از قم به نجف منتقل شده است و خود ایشان هم این نظریه را بسیار گسترش داده است.
وی با اشاره به نظریه دیگری که آن را حاکی از دقت نظر امام موسی صدر دانست، بیان کرد: در فقه ما یک چیزی به عنوان دِین و بدهکاری داریم که با قرض ایجاد می‌شود و واجب است که ادا شود. مقدار یک دِین مشخص است و فراتر از آن مقدار مشکلی در اموال شما وجود ندارد، اما بعضی از بدهی‌ها هست مانند خمس و زکات که بر ذمه فرد نمی‌آید بلکه به عین مال تعلق می‌گیرد و از آن فقرا و دیگران است و اگر در آن تصرف کنید مثل این است که در اموال مردم تصرف کرده‌اید و حکم آن غصب است.
امام موسی صدر مخالف نظریه «دستگردان» بود
حجت الاسلام مختاری با اشاره به وجود راهکاری با عنوان «دستگردان» که نزد فقها و حاکمان شرع متداول بوده و به واسطه آن در مواردی که فردی امکان پرداخت خمس یا زکات خود را ندارد، با دریافت مبلغی برابر خمس یا زکاتی که باید پرداخت کند از حاکم شرع به عنوان قرض، و پرداخت آن به عنوان خمس یا زکات، امکان تصرف حلال در اموال خود را می‌یابد، از نظریه امام موسی صدر که معتقد بوده نیازی به دستگردان نیست به عنوان نظریه‌ای جدید در این زمینه یاد کرد.
این مدرس حوزه عنوان کرد: آیت‌الله بهجت نیز در سال‌های اخیر همین حکم را داشتند و می‌فرمودند که همان فقیهی که حق دارد مبلغی را از بیت المال به شما قرض بدهد و شما به عنوان خمس برگردانید، همو می‌تواند بگوید که تا زمانی که قدرت پرداخت خمس را نداری تصرف در مال اشکالی ندارد. این چیزی است که در سیره امام موسی صدر هست و در همان سال‌ها در لبنان به افراد اجازه می‌داد و می‌گفت که تا زمانی که قدرت و توانایی پرداخت بدهی‌ات را بابت خمس نداری از طرف من که حاکم شرع هستم مجاز به تصرف در اموالت هستی.
پیشنهاد اتحاد در رؤیت هلال ماه از سوی امام موسی صدر
مختاری با اشاره به وجود دیگر نظریه‌های ابداعی امام موسی صدر گفت: یکی از ابتلائات ما که ایشان هم در لبنان مبتلا بودند بحث اختلاف در رؤیت هلال ماه در ماه های ذی الحجه و ماه رمضان است چراکه در بحث ماه ذی الحجه روز عرفه را داریم که همیشه در به جا آوردن اعمال روز عرفه در ایام حج بین شیعه و سنی اختلاف بوده است و حتی در این مسئله تا به حال طی تاریخ گذشته درگیری های شدیدی اتفاق افتاده و افراد بسیاری نیز کشته شده اند، در حالی که ما شیعیان در بین خودمان هم اختلاف داریم امام موسی صدر راه‌حلی فقهی ارائه کرده‌اند که اختلاف میان شیعه و سنی در این زمینه را برطرف کنند؛ هر چند که این پیشنهاد عملی نشد.
پیشنهاد اذان واحد با پشتوانه فقهی محکم
وی همچنین با اشاره به ارائه پیشنهاد اذان واحد به اهل سنت از سوی امام موسی صدر، تصریح کرد: اذان یک شعار مهم است و اولین نقطه اختلاف می‌شود و ایشان با توجه به مبانی فقهی محکم و پشتوانه‌های فقهی به اهل سنت اذان واحد را پیشنهاد دادند که آن هم متأسفانه به خاطر ربوده شدن ایشان به نتیجه نرسید.
وی اظهارداشت: امام موسی صدر از بسیاری از علمای تراز اول آن زمان اجازه فتوا داشتند. حتی ایشان یک بار با واسطه از امام خمینی (ره) درخواست اجازه شفاهی خواسته بودند که امام می فرمایند: هر اختیاری که من دارم آقای صدر نیز دارند. همه این شواهد نشان می‌دهد که امام موسی صدر در مقام فقهی تراز اول بوده‌اند و اگر در حوزه‌ها بودند و زمینه تدریس داشتند و ادامه می‌دادند از مراجع تراز اول و حتی نفر اول در مراجع می‌شد اما ایشان احساس کردند که وظیفه مهمتری دارند و به لبنان تشریف بردند و منشأ آن همه خدمات شدند.
انصاف بالای علمی در آراء امام موسی صدر
حجت الاسلام در پایان خاطر نشان کرد: یکی از نکته های بارز اخلاقی امام موسی صدر در انصاف علمی ایشان بود به طوری که وقتی طرف مقابل ایشان نظری علمی و منطقی خلاف آراء ایشان می داد سریع می پذیرفتند و روی نظرات خود پافشاری و اصرار نداشتند و حرف حق را بسیار راحت حتی از شاگرد خود می پذیرفتند که این مسئله مهمی است که بسیاری از ما از داشتن آن محروم هستیم.
پایان پیام/
نظر شما