خبرگزاری شبستان: مسجد تاریخانه دامغان، جزء نخستین مساجد ایران است که در آن مناره ساخته شده است. این مناره که در کنار مسجد بوده، شش و نیم متر مربع وسعت داشته است. ساخت این مناره می تواند به تاثر از مناره مساجد عراق باشد هرچند ممکن است آنها خود از معماری دوره ساسانی تاثیر پذیرفته باشند.
در کنار این مناره در دوره سلجوقی، مناره دایره شکل دیگری ساخته شده که دارای کتیبه ای به خط کوفی مشتمل بر آیات قرآنی بوده که به نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ 420 هجری قمری نامگذاری شده است. ارتفاع کنونی این مناره، بیست و شش متر است و هشتاد و شش پله دارد. محیط آن در پایین سیزده متر است که کم کم از آن کاسته می شود و در بالا به 8/6 متر می رسد.
آجرهایی که در ساختمان این مناره به کار رفته، 4-5/4 سانتی متر قطر و 22سانتی متر طول دارند و آجرهایی که در تزئینات خارجی مصرف شده به طول عرض 17-5/17 و ضخامت 5/3 سانتی متر است.
شیوه خراسانی
پیش از اسلام در ایران و ممالک مجاور آن است که شیوه پارتی آغاز شد و تا اواخر قرن سوم هجری ادامه داشت. پس از اسلام با تاثیر اعتقادات اسلامی، بعضی از مسایل که شاید تا پیش از اسلام مطرح بوده اند کنار گذاشته می شود.
درست است که در شیوه های قبلی به خصوص شیوه پارتی بر مردم واری و پرهیز از بیهودگی و دیگر مسایل اصرار داشته اند، اما بعد از اسلام با الهام از افکار جدید بر روی این مسایل بیشتر تاکید شده است.
بنا بیشتر جنبه مردم واری پیدا کرده اند و از استفاده کردن مصالح و عناصر بیهوده نیز به شدت پرهیز شد. در بنایی مانند آتشکده فیروزآباد وقتی انسان در کنار آن قرار می گیرد احساس تحقیر می کند و یا در بعضی از بناها مانند ایوان مدائن بر روی نمای بنا کاری کرده اند که چند طبقه به نظر بیاید در صورتی که در پشت آن چیزی نبوده است.در شیوه خراسانی از این مسایل پرهیز می کرده اند اما در شیوه رازی و آذری همین کار را انجام داده و شکوه بیشتری به بنا داده اند.
شیوه خراسانی همان طور که از نام اش بر می آید در خراسان شکل می گیرد و از آنجا به شهرهای دیگر اشاعه می یابد(از سده نخست هجری قمری تا سده چهارم هجری قمری) این شیوه بر اصولی چون سادگی، دوری از بیهودگی، مردم واری و استفاده از مصالح بومی استوار بوده که یکی از اصیل ترین بناهای این شیوه، مسجد جامع (فهرج) است.
مسجد جامع اصفهان و مسجد جامع اردستان از نمونه هایی دیگر در این سبک هستند. از دیدگاه نیارشی شیوه خراسانی با شیوه پارتی تفاوتی نکرده است. در این شیوه هم چفدهای مازه دار(بدون تیزه، نیم بیضی) به کار می رفت و پوشش سقف از نوع تاق آهنگ بود. البته در اواخر شیوه خراسانی چفدهای تیزه دار (جناغی) جایگزین چفدهای ماژه دار(مازه دار) شد.
ویژگی های شیوه خراسانی
1.سادگی تا مرز امکان
2.پرهیز از بیهودگی
3.مردم واری فوق العاده
مساجد شبستانی
این مساجد که برگرفته از ته رنگ مسجد پیامبر در مدینه هستند دارای نقشه ای مستطیل شکل با حیاط مرکزی و شبستانی در جهت قبله هستند. مساجد ابتدای اسلام اغلب دارای طرح شبستانی بوده اند. مسجد جامع فهرج، مسجد تاریخانه دامغان، مسجد جامع نیشابور، مسجد اولیه جامع اصفهان، مسجد اولیه جامع یزد، مسجد اولیه جامع ساوه، مسجد جامع نائین، مسجد اولیه جامع اردستان دارای طرح شبستانی هستند.
مساجد یک ایوانی
بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که شرق ایران به ویژه منطقه خراسان بزرگ جایگاه ایوان ها بوده است و ما آنها را از دوره حکومت پارتی ها(اشکانیان)، که قلمرو آنها در شرق ایران بوده در اختیار داریم.
در مساجد یک ایوانی همیشه ایوان در جنوب و در جلوی گنبدخانه شکل می گیرد که در تداوم معماری ساسانی در این امر صورت می گیرد. مسجد جامع نی ریز، مسجد جامع بروجرد، مسجد جامع یزد، مسجد رجبعلی تهران، مسجد جامع فردوس خراسان و مسجد جامع سمنان از جمله مساجد یک ایوانی ایران بوده است.
ادامه دارد...
نظر شما