عزاداری مذهبی وهویت سازی/ عزادار به تعریف روشنی از خود می رسد که به آن «هویت فردی» می گویند

گروه قران و معارف خبرگزاری شبستان: در بخش نخست از این موضوع روان شناسی عزاداری گفتیم که انسان سالم کسی است که همه شناخت ها، هیجان ها و رفتارهای او همسو با بعد روحانی اش باشد و رفتارسالم از نظر روان شناختی عبارت است از رفتاری که مانع سازگاری فرد با اطرافیان نشود و روند طبیعی زندگی او را مختل نکند.

 عزاداری سالم نیز عبارت است از: «حزنی که بر قلب یک فرد نسبت به مصایب خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام  مستولی می شود و به وسیله هیجانات متعارف، معقول و در محدوده چهارچوب شرع، ابراز می شود».

مطابق این تعریف فردی که حزن قلبی را احساس نکند یا روش ابراز حزنش مورد تایید عقل جمعی و فرهنگ متعارف نباشد و یا خارج از موازین و چهار چوب شریعت مقدس باشد، نمی تواند عزاداری سالمی داشته باشد. همچنین به برخی از مهم ترین آثار فردی عزاداری از جمله « آرامش روانی» ، « رشد اخلاقی»  و « بصیرت افزایی»  اشاره کردیم و در ادامه دو اثر فردی دیگر در این زمینه را بررسی می کنیم.

هویت سازی فردی

عزادار، از زمانی که انگیزه شرکت در مجلس عزا در او شکل می گیرد، با حرکت ارادی و برنامه ریزی لازم، تعامل با اعضای خانواده و مردم ، سازگار شدن با برنامه های عمومی عزادارن، کیفیت عزاداری و نیز مشارکت در برگزاری این مراسم، همواره به توانایی ها، استعدادها، نیازها، محدودیت ها، اهداف، تضادهای درونی، مسئولیت پذیری، جنسیت و همانند سازی با دیگران واقف شده و به تعریف روشنی از خود می رسد که به آن «هویت فردی» گویند.

آیا تا به حال در میان کسانی که به چنین مراسمی دل داده اند، نه کسانی که شرکت صوری دارند، فردی را دیده اید که دچار بحران هویت شده باشد؟ مراسم عزاداری کمک شایانی به هویت سازی فرد نموده، استعدادهای او را در مسیری درست شکوفا می کند.

هوش هیجانی

هوش هیجانی عبارت است از: شناخت، درک ، کنترل افکار و احساسات و ارتباطات مناسب آن ها با دیگران، به گونه ای که با هیجانات دیگران همدلی نموده و افراد  را قادر سازد که بر اساس یک سطح هیجانی مناسب با دیگران تعامل نماید. (1) کارشناسان برای افزایش هوش هیجانی روش هایی را بیان می دارند؛ از جمله وارد شدن فرد  درمحیط های اجتماعی تا در تعامل سازنده با مردم، به قدرت ابراز وجود و بیان احساسات، کنترل خشم، پرهیز از جملاتی مانند « من نمی توانم» یا « نمی شود» و یا توانایی ابراز احساسات به صورت واقعی برسد.

عزاداری خود به معنای ابراز احساسات حزن انگیز نسبت به واقعه ای غم افزا است. تلاش فرد در عزای امام حسین علیه السلام برای متناسب کردن عزاداری با الگوهای دینی و پرهیز از تقلید مراسم های غیر دینی، متناسب بودن با زمان و مکان با توجه به شیوه های صحیح عزاداری و نیز تعامل مناسب با عومل این عزاداری، هر کدام به نوبه خود می تواند تقویت هوش هیجانی را به دنبال داشته باشد.

تخلیه هیجانات

هر انسانی در زندگی با هیجان های گوناگونی مواجه شده و بسته به تربیت، فرهنگ و عقاید خود، با آنها روبه رو می شود. کارشناسان بر این باورند که به زبان آوردن این هیجان ها و برون ریزی متعادل آن ها با روش هایی مانند تداعی آزاد، در آرام شدن و تعدیل هیجانی فرد بسیار مفید است. (2)

از مهم ترین روش های تخلیه هیجانی، گریه کردن است که علاوه بر این که از لحاظ جسمی باعث نرم شدن چشم و خروج مواد سمی از آن می شود، روابط میان انسان ها را محکم تر می کند.(3) «کاتلر» بر اساس علت شناسی خروج اشک از دیدگان، ده معنا برای اشک مطرح می کند؛

1. واکنش هاس  فیزیولوژیکی؛ 2. یادآوری خاطرات؛ 3. رهایی از خاطرات دردناک گذشته؛ 4. رساننده پیام وابستگی ما به دیگران که منجر به صمیمیت میان افراد می شود؛ 5. اشک اندوه و فقدان؛ 6. نومیدی و افسردگی؛ 7. تعالی مسرت بخش و زیباشناختی؛ 8 . تجربه عاریتی هنگام شنیدن موسیقی یا تماشای تئاتر یا فیلم؛ 9. خشم و نومیدی، 10. اشک های فریب کارانه. (4)

گریه ی یک عزادار در مراسم عزای امام حسین علیه السلام می تواند یک یا چند مورد از معانی فوق را دربر داشته باشد. این گریه ها ازهرنوعی که باشد کارکردهایی دارد؛

- نوعی تخلیه هیجانی است و آرامشی را به دنبال دارد و باعث جلای قلب می شود .

- هیجان ها و تاثرات روانی ، در بعد  شناختی اثر گذاشته و کنجکاوی و در نهایت شناخت فرد به موضوع مورد نظر را تقویت می کند.

- با تقویت عواطف و شناخت ها، نگرش فرد نسبت به آن موضوع تقویت شده و آمادگی رفتاری او برای تناسب داشتن با شناخت ها و عواطف، بیشتر می شود.

- باعث محبت به موضوع و همانندسازی با آن می شود؛ چنان که شنیدن شجاعت حضرت عباس علیه السلام به طور ناخودآگاه، روحیه دلاوری را در فرد تقویت می کند.

- تمام انواع گریه ها می تواند جهت گیری های سیاسی، فرهنگی و دینی داشته باشد و از آنها حسن استفاده یا سوء استفاده بشود.(5)

بروز هیجان های مثبت

هر انسانی در فرایند زندگی خود مراتبی از غمگینی را تجربه می کند که آزاردهنده ترین هیجان است. (6) البته از دیدگاه علمی، فقط نوعی از غمگینی را که با علایمی مانند: کاهش محسوس علاقه یا لذت، کاهش یا افزایش قابل ملاحظه وزن، بی خوابی یا خواب زدگی، بی قراری یا کندی روانی- حرکتی، خستگی، احساس گناه بیش از حد، کاهش تمرکز و یا افکار خودکشی همراه باشد، باید بیمارگونه تلقی کرد.

آنچه ما در مجالس عزاداری می بینیم، نشاط مضاعف، برون گرایی مثبت، احساس سبکی و تعلق ایمانی بیشتر در قلوب مجریان و عزادارن است؛ که در جهت دهی افراد به هیجان های مثبت تاثیر به سزایی دارد.

آن چه در مجالس عزای اهل بیت علیهم السلام مطرح می شود صرف نقل یک ماجرای غم انگیز تاریخی نیست؛ بلکه جهت دهی اصلاحی به باورها، رفتارها و هیجانات است. وقتی حضرت زینب سلام الله علیها در بدترین تجربه های مرگ عزیزان خویش قرار می گیرد و هیچ کدام از نشاه نه های افسردگی را از خود بروز نمی دهد نتیجه می گیریم که می توان مقاوم تر و تاثیرگذارتر زندگی کرد.    

پی نوشت ها:

1. رینا کلرک و رونیل روکس، هوش هیجتنی برای کودکان و نوجوانان، ترجمه علی کریمی، تهران رسانه تخصصی، 1390ش. ص8

2. اعتمادی، احمد و تبریزی، مصطفی، آشنایی با 39 فن روان درمانی، تهران: فرا روان. 1384.

3.جفری.ای.کاتلر، زبان اشک ها. ترجمه طاهره جواهر ساز، تهران جوانه رشد. 1380. ص31

4.همان

5.کاویانی.محمد.روان شناسی عزاداری. پیشین. ص 13

6.امیرحسینی.خسرو.مهارت های اساسی زندگی سالم.تهران.عارف کامل. 1383. ص 36

مولف: حجت الاسلام و المسلمین محسن خیری ، پژوهشگر دینی و کارشناس مشاوره

ادامه دارد/