شیوه های قرآن آموزی در مساجد/3

خبرگزاری شبستان: خداوند در قرآن می‌فرماید: «لقد منّ الله علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولاً من انفسهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین»(آل عمران/١٦٤).

در آیه شریفه فوق یکی از وظایف پیامبر عظیم الشأن اسلام  در روایات فراوان تأکید بر تلاوت قرآن شده است که روزانه حداقل چند آیه بخوانید. راه کاری که در بعضی از مناطق تجربه شده است. طرح انس روزانه مسجدیان و خانواده آن‌ها با قرآن مجید می‌باشد. در این طرح، دفترچه ای آماده شده است که طی یک برنامه ریزی یک ساله در جدولی مشخص، روزانه یک صفحه و نیم قرآن همراه با ترجمه و مفاهیم، تلاوت می‌گردد، که تمامی اعضاء مسجد به همراه خانواده و فرزندان می‌توانند با هماهنگی و نظارت و مدیریت امام جماعت این طرح را طی یک سال انجام دهند. که در همین دفترچه جدول‌هایی جهت یادداشت نکته‌های ناب تفسیری، آموزه‌ها و برداشت‌ها و حفظ موضوعی ٥٠ آیه طراحی شده که مخاطب در کنار تلاوت می‌تواند جهت یادداشت مختصر و ذکر آدرس و کد تحقیقی بهره ببرد. این طرح در چند مسجد شیراز و نقاط دیگر اجرا گردید که بحمدالله با استقبال خوبی مواجه گردید و جوانان و نوجوانان زیادی در این طرح شرکت کردند. لذا ائمۀ جماعات می‌توانند با توزیع دفترچه و نظارت حداقل ماهی یک بار دفترچه‌ها را ملاحظه کرده و امضاء نماید و از روند اجرای آن مطلع گردد و اگر تعداد شرکت کنندگان زیاد است، با مشارکت افرادی که مورد تأیید امام جماعت می‌باشند، گروه‌بندی کرده و هر گروه را یک نفر مدیریت و نظارت کند. این طرح در حاشیه می‌تواند به صورت مسابقه و اهداء جوایز طی یک سال مخاطب را با قرآن شریف مأنوس کند.

طرح ترجمه و مفاهیم

«هذا بیان للناس و هدی و موعظة للمتقین» (آل عمران/١٣٨)

این(قرآن) بیان روشنی برای عموم مردم و هدایت و اندرزی برای پرهیزکاران است.

رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: «فهمیدن مفاهیم قرآن، فهمیدن ترجمه کلمه قرآن برای کسانی که به زبان عربی آشنایی ندارند لازم است..»

برای ارائه روشی آسان در آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن طی دو دهه اخیر تلاش‌های بسیاری انجام شده است. نتیجه این کوشش‌‌ها، کشف روش‌های علمی و کاربردی جدید در این زمینه بوده است. روش‌هایی که به فراگیری هرچه زودتر و بهتر مفاهیم قرآن کریم می‌انجامد و علاقه‌مندان را به وادی نورانی تفسیر نزدیک می‌کنند. از جمله روش‌های آموزشی اخیر، روشی است که اساس آن بر آموزش کلمات پر کاربرد و تکراری قرآن نهاده شده است.

با عنایت به اینکه مجموع کلمات قرآن کریم حدود ٧٨ هزار کلمه است که بسیاری از آن‌ها تکراری است. مجموعه کتاب سه جلدی تحت عنوان آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن کریم، تألیف حجج اسلام آقایان محدث، صفار و علامی به رشته تحریر در آمده که بیش از ١٢٠٠ کلمه از کلمات قرآن که حدود دو سوم آن‌ها را کلمات پرکاربرد (بیش از ده مرتبه تکرار) تشکیل می‌دهد، در قالب طرحی آموزشی و با استفاده از آیات قرآن کریم آموزش داده می‌شود به گونه ای که فراگیران می‌توانند بسیاری از آیات ساده قرآن را –که از همین کلمات تشکیل شده اند– معنا کنند و چون تقریبأ تمام معارف اساسی قرآن در همین آیات گرد آمده است، راه یابی به این دسته از معارف قرآن عزیز آسان می‌گردد. فراگیران در این طرح آموزشی با معنای بیش از ٧٦٦ کلمه از کلمات پرکاربرد قرآن آشنا می‌شوند. این کلمه‌ها در قالب ٤٨ درس، در سه کتاب تنظیم شده است.

برادران و خواهرانی که سطح معلومات آن‌ها در حدود سوم راهنمایی باشد با یاری خدای مهربان و اراده استوار می‌توانند با روشی جذاب و ساده در پایان دوره، بسیای از آیات ساده قرآن را ترجمه کنند و با معنای بیش از ٨٦ درصد از کلمات و واژه‌های قرآن کریم آشنا شوند. البته لازم به ذکر است که دانستن معنای ٨٦ درصد کلمات قرآن به هیچ وجه قرآن آموز را از تفاسیر بی نیاز نخواهد کرد و در اصل نقطۀ آغازی برای انس با قرآن کریم است. و در او احساس نیاز به فهم دقیق قرآن را قوت می‌بخشد و وی را نسبت به پیگیری علوم و معارف قرآن شائق می‌کند.

 این طرح به عنوان طرح ملی وزارت فرهنگ و ارشاد شناخته شده که طی چندین سال در اقصی نقاط کشور در مؤسسات قرآنی اجرایی گردیده و بحمدالله استقبال  خوبی از این طرح شده و توفیقات زیادی در زمنیه ترجمه و مفاهیم داشته است.

طرح جامع آموزش روخوانی و روان‌خوانی ویژه کودکان

همان گونه که امیرمؤمنان علی  می‌فرمایند: «العلم من الصغر کالنقش فی الحجر»[٣١]؛ علم و آموزش در کودکی مانند حکاکی در سنگ است. آموزش روخوانی و روان‌خوانی قرآن کریم را باید از سنین کودکی شروع کرد تا در بزرگسالی ما با معضل بی سوادی در حوزه قرآن مواجه نشویم.

طرحی که در بیش از ١٦٠ نقطه کشور در حال انجام است و بحمدالله با رشد بسیار خوبی مواجه شده و دارای استاندارد‌های علمی و آموزشیِ آموزش و پرورش و بهزیستی نیز می‌باشد؛ طرح آموزش روخوانی و روان‌خوانی پیش دبستانی مؤسسه موقوفه مکتب القرآن ثارالله است.

پس از یک دوره آموزشی یک سال تحصیلی(مهر تا اردیبهشت)، کودکان شش ساله با روخوانی و روان‌خوانی قرآن آشنا شده و با تسلط کامل قرآن را بخوانند، و بزرگان و مسئولینی که از این طرح بازدید کرده اند به همین مسئله اذعان دارند.

این طرح با شروع فصل مدرسه و ایام تحصیلی، پیش دبستانی نیز شروع به فعالیت می‌کند. کتاب اول، آموزش حروف الفبا است که در قالب ٥ داستان، حروف‌هایی که بین فارسی و عربی مشترکند، آموزش داده می‌شود که حدود ٦ هفته زمان لازم دارد. درضمن ترکیبات فارسی به صورت شفاهی کار می‌شود تا نوآموز از دوگانگی آموزش در اول ابتدایی مصون بماند که این نیز حدود ٢ هفته زمان لازم دارد. کتاب دوم، کتاب کار روخوانی قرآن است که بعد از آموزش حروف الفبا، صدای‌های کوتاه و کشیده در قالب شعر، قصه، بازی آموزش داده می‌شود و پس از اجرای موفق این مرحله جشن قرآن گرفته می‌شود و در همین جشن کتاب قرآن برای شکوفه‌ها هدیه داده می‌شود. کتاب سوم؛ کتاب قرآن برای شکوفه‌ها است که پس از اجرای موفق دو مرحله قبل، مربی شروع به تدریس کتاب مذکور کرده و کار تدریس روخوانی انجام می‌شود و نوآموز می‌تواند تا اردیبهشت ماه هر کجای قرآن را که بخواهد با تسلط روخوانی نماید. در ادامه از اول مهر تا اردیبهشت دو کتاب دیگر نیز در حاشیه تدریس می‌شود. کتاب کار شکوفه‌های قرآنی که تمام مفاهیم دینی، علوم، ریاضی، هنر، بهداشت و سرفصل‌های آموزشی ابتدایی به صورت هفته به هفته و روزنگار از اول مهر تا پایان سال تحصیلی کار می‌شود و کتاب عطر آیه‌ها که شامل سه بخش است؛ ١٤ سوره، نماز، حفظ دعاها و آیات و احادیث کاربردی.

ائمه جماعات محترم می‌توانند در مسجد اتاقی را برای مهد کودک یا پیش دبستانی در نظر گیرند و کودکان را از سنین پایین با روخوانی قرآن آشنا کنند. مسئولین محترم مرکز رسیدگی به امور مساجد نیز می‌توانند به صورت گسترده دوره تربیت مربی، ویژه خواهران علاقمند، برگزار کنند، که پس از موفقیت در این دوره می‌توانند تدریس در پیش دبستانی‌ها را شروع کنند.

لازم به ذکر است که مؤسسه موقوفه مکتب القرآن ثارالله تا به حال بیش از سی دوره تربیت مربی برگزار کرده و در حدود بیش از هشت هزار نفر را در کل کشور آموزش داده است. این مرکز می‌تواند با تعامل با مؤسسه مذکور زمینه برگزاری دوره تربیت مربی را فراهم نماید.

طرح جامع روخوانی و روان‌خوانی قرآن کریم

از آنجا که قرآن کتاب هدایت است و به عنوان کتاب راهنمای زندگی و سعادت انسان است لازم است که تمامی مسلمانان حداقل بر روخوانی و روان‌خوانی قرآن تسلط کافی داشته باشند و ننگ است برای شیعه و یک مسلمان که از خواندن و تلاوت این کتاب سعادت بی بهره باشد. لذا پیشنهاد نهضت فراگیری روخوانی و روانخونی  در تمامی شهرها و در تمامی سطح کشور با محوریت مسجد می‌تواند نقطه عطفی در تحول قرآن باشد. ما متأسفانه  شاهدیم که درصد بسیار بالایی از تحصیل کردگان ما با روخوانی قرآن بیگانه هستند و توانایی تلاوت و قرائت قرآن را ندارند. و بر همین مبنا همان‌طور که در سوادآوزی نهضت فراگیر و عزم ملی صورت می‌گیرد، به نظر می‌رسد که شایسته است در بحث روخوانی و روان‌خوانی هم یک نهضتی فراگیر و عزم ملی و مدیریت جهادی صورت بگیرد تا ما در کشور امام زم کسی نداشته باشیم که نتواند قرآن را بخواند.

راه کار علمی ویژه جوانان و بزرگسالان

پیشنهاد می‌گردد یک دوره تربیت مربی روخوانی و روان‌خوانی برگزار گردد و علاقمندان پس از فراگیری دوره مانند مربیان نهضت سوادآموزی، خود به دنبال مخاطب رفته و آنان را با روخوانی قرآن آشنا کنند. همان‌طور که در سواد آموزی باید بی‌سوادی را ریشه کن کرد در قرآن آموزی هم باید به جایی برسیم که بی سواد قرآنی نداشته باشیم.  و این مربیان نیز می‌توانند ساعتی را در شبانه روز خالی کرده و در اختیار مسجد قرار دهند که در هر ساعت شبانه روز کسی خواسته باشد قرآن بیاموزد افرادی داشته باشیم که بتوانند روخوانی و روان‌خوانی را در همه مقاطع سنی و تحصیلی آموزش بدهند.

لازم به ذکر است طرحی که ویژه نوجوانان در برخی مناطق کشور اجرا می‌گردد که سابقه بسیار زیادی داشته و هنوز هم رواج دارد و با استقبال خوب خانواده‌ها همراه است؛ طرح مکتب خانه‌هاست.

خانواده‌ها مقیدند که فرزندانشان را پس از تعطیلی مدارس به مکتب خانه که در یک اتاق یا گوشه ای از مسجد می‌باشد، می‌فرستند و طی دو ماه زیر نظر استاد، موفق به روخوانی و روان‌خوانی کامل قرآن می‌گردند. و بعضاً یک نوآموز تمام قرآن را با یک استاد جلو رفته و تمام آیات آن را برای استاد می‌خواند و اشکالات او گرفته می‌شود.

اینجانب در یک برنامه تابستانی که در یکی  از مناطق (بخش وراوی از توابع شهرستان قهر فارس) جهت تبلیغ اعزام شده بودم؛ با مکتب‌خانه ارتباط خوبی داشته و هر روز در آن شرکت می‌کردم. در پایان دورۀ کلاس درصورتیکه قرآن‌آموزی، موفق به یادگیری روخوانی کامل قرآن می‌شد، برنام خاصی را برگزار می‌کردند. بدین صورت که  قرآن را در یکی سینی که با پارچه سبز تزیین شده بود قرار می‌دادند و بر روی سر او گذاشته و از او می‌خواستند که جلو حرکت کند. درحالی‌که استاد و بقیه شاگردان پشت سر او قرار گرفته و به سمت منزل وی حرکت می‌کردند و اشعاری را با هم زمزمه می‌کردند. به درب خانه که می‌رسیدند، والدین قرآن‌آموز و بستگان و همسایگان به استقبال قرآن‌آموزان رفته و گوسفند قربانی می‌کردند. سپس افراد را به درون خانه هدایت می‌کردند. قرآن‌آموز در یک سکوی خاص که تزیین کرده بودند بر روی کرسی نشسته سورۀ الرحمن را تلاوت می‌کرد و به آیه «فبأی الاء تکذبان» که می‌رسید بقیه جواب می‌دادند. برنامه که تمام می‌شد از استاد به پاس زحمت و تلاش وی تشکر کرده و هدیۀ ویژه‌ای به وی تقدیم می‌کردند، سپس هدیه‌ای ویژه فرزند خود و هدایایی هم به هم‌شاگردهای وی تقدیم می‌کردند. و جالب تر اینکه بستگان و همسایگان هم به فردی که قرآن را به اصطلاح خودشان ختم کرده بود به تناسب، هدیه به رسم یاد بود تقدیم می‌کردند.

طرح نسیم قرآن در ضیافت رحمن (ویژه ماه مبارک رمضان)

در این طرح، اعضا در صحن مسجد به صورت حلقه ای یا ستونی در کنار رحل قرآن نشسته اند، روحانی و یا امام جماعت مسجد به عنوان مدیر جلسه برنامه را با یک صلوات آغاز می‌کند. در ادامه از آنجا که هر جزء قرآن به رسم‌الخط عثمان‌طه ٢٠ صفحه است، هریک از اعضاء یک صفحه از قرآن را می‌خوانند و صفحه دهم که تمام شد یک استراحت داده می‌شود. و پس از پذیرایی مختصر میان برنامه امام جماعت چند مسئله شرعی پیرامون احکام روزه بیان می‌دارد. و از کودکان حاضر در جلسه خواسته می‌شود که سوره‌های جزء ٣٠ را از حفظ بخوانند. در ادامه، ده صفحه بعد را ده نفر از اعضاء تلاوت می‌کنند و بقیه به آن صفحه گوش فرا می‌دهند. پس از اتمام جزء، امام جماعت آیاتی از جزء قرائت شده را انتخاب کرده و تفسیری از آن ارائه می‌نماید.

برای شب بعد، از حاضران می‌خواهد که ٢٩ جزء غیر از جزئی که فرداشب در مسجد قرائت می‌گردد تلاوت کنند که هر کدام یک جزء کمتر یا بیشتر بسته به تعداد شرکت کنندگان دارد را قرائت کنند تا شب بعد که در جلسه قرائت قرآن شرکت می‌کنند ٢٩ جزء قرائت شده و از ٣٠ جزء فقط یک جزء باقی مانده است و هنگامی که این یک جزء را در مسجد قرائت کنند کل قرآن به صورت دسته جمعی ختم می‌گردد.

در حاشیه این برنامه، طبق سنت و رسم و رسوم مؤمنین در ختم قرآن، عزیزانی که سوره یس و الرحمن و اخلاص را بخوانند، شیرینی می‌دهند. عزیزانی که سوره یس و اخلاص را قرائت کرده پذیرایی جلسه و عزیزی که سوره الرحمن را قرائت کرده چند هدیه برای سؤالات مسابقه به کودکان حاضر در جلسه که قرآن از حفظ می‌خواند به امام جماعت تحویل می‌دهند. در خلال برنامه امام جماعت سؤالاتی را می‌پرسد و جوایزی تقدیم می‌کند. از ویژگی‌های این برنامه این است که هیچ هزینه مادی ندارد و همه از مخاطبین دریافت می‌گردد و کاملاً مردمی است. از آنجا مسجد طراز اسلامی که در زمان صدر اسلام و ائمه هدیj  و همچنین عصر ظهور و حضور حضرت حجت f در همۀ امور نقش محوری دارد و امام جماعت هم محور فعالیت‌های مسجد است، لذا پیشنهاد می‌گردد اعزۀ گرامی، ائمۀ جماعات محترم مساجد در ابتدا یک بانک اطلاعاتی در مسجد تشکیل داده بدین صورت که فرم‌های مخصوص والدین و فرزندان تهیه کرده و از همه مجاورین مسجد خواسته شود که در این داده آماری شرکت نمایند.

پس از شناسایی مخاطبین اعم از مجاورین و اهل مسجد از ظرفیت‌های بالقوه موجود در همسایگی مسجد و در محل مد نظر می‌توان در امور مختلف عمرانی، اقتصادی، فرهنگی و ... بهره‌های فراوان برد. بعنوان مثال، از معلمان جهت کلاس‌های تقویتی ویژه کودکان و نوجوانان و محصلین؛ از پزشکان جهت مشاوره پزشکی و ویزیت اهالی جهت پیشگیری از بیماری‌ها؛ از  وکلا جهت مشاوره حقوقی؛ از کارمندان جهت استفاده اهل محل از ایشان در راستای ارتقاء شکوفایی محل؛ و تا این که از همه ظرفیت‌ها استفاده گردد و اهالی محل گروه بندی شده و نقش مهمی در ارتقای مسائل فرهنگی، امنیتی، عمرانی، اقتصادی و ... محل داشته باشند.

نویسنده:محمد اللهیاری

منبع: سایت مرکز رسیدگی به امور مساجد

پایان پیام/