به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از البرز، آسیب ها و انحراف ها ناشی از عدم معرفت نسبت به راه درست، یکی از مهم ترین دلایلی بود، که شهید مرتضی مطهری را بر آن داشت، که به منظور اصلاح فهم و معرفت نسبت به موضوع های مختلف هم چون موضوع عقیدتی، دینی و فرهنگی برخیزد، در واقع این تشخیصی بود که « مسیر سعی » وی را تغییر داد. در این یادداشت کوتاه به بازخوانی تعدادی چند از آثار او می پردازیم.
« فلسفه» اصالت دهنده به ساحت اندیشه
معلم شهید می نویسد از ورود فلسفه به جهان اسلام در حدود دوازده قرن می گذرد و در حقیقت دوازده قرن است، که مسلمین دارای نوعی حیات علمی هستند که از آن به « حیات فلسفی » می توان تعبیر کرد. حیات تعقلی مسلمین مقارن است، با ظهور اسلام و تشکیل جامعه اسلامی. کهن ترین مسئله فلسفه مساله « علت و معلول » است، در هر سیستم فلسفی نام « علت و معلول» برده می شود، برخلاف اصالت وجود یا وجود ذهنی که در برخی سیستم های فلسفی دیگر کوچک ترین آگاهی از آن ندارند، و یا بحث قوه و فعل که در فلسفه ارسطور نقش مهمی ایفاء می کند، و یا بحث ثابت و متغییر که در فلسفه صدرالمتالهین مقام شایسته ای یافته است.
این بحث بسیار مهم و شیرین و ارزنده است، می خواهیم بدانیم جهانی که در آن زندگی می کنیم از نظر وسعت و گسترش چه وضعی دارد؟ فرضا اگر بخواهیم با سرعتی معادل سرعت نور به خط مستقیم رو به یک جهت حرکت کنیم آخر به کجا خواهیم رسید؟ آیا به جایی منتهی خواهد شد که در آن جا جهان پایان یافته باشد؟ و به اصطلاح آیا عالم محیطی دارد و یا محیطی ندارد و به همین دلیل وسط و مرکز ندارد، همه جا مانند مرکز است و اگر میلیاردها سال نوری حرکت کنیماز نظر پیمودن فضای بی منتهای عالم مثل آن است که سرجای خود ایستاده ایم؟
بدیهی است، که این مسائل را با احساس و تجربه نمی توان درک کرد، فقط براهیم فلسفی یا ریاضی می توانند راهنمای ما باشند و احیانا مسائل تجربی شاید بتوانند ماده برای برخی براهین فلسفی یا ریاضی واقع شود.
۱- مرتضی مطهری، مجموعه آثار، سال 71، ص 21 و ص 566
ایدئولوژی زاده جهان بینی است
چرا ایدئولوژی ها با یکدیگر متفاوتند؟ چرا یک فرد یا یک گروه از یک ایدئولوژی دفاع می کند و فرد یا گروه دیگر از ایدئولوژی دیگر؟ اگر از شخصی که به یک ایدئولوژی معتقد است بپرسند که چرا تو به این ایدئولوژی پیوستی و به آن دیگری نپیوستی ، می بینید فورا مسئله دیگری را مطرح می کند و آن « جهان بینی» است.
از این رو افراد و گروه ها جهان بینی هاشان مختلف است، یعنی یک گروه جهان را یک گونه تفسیر می کنند و گروه دیگر به گونه دیگر. اگر جهان بینی مختلف باشد، ایدئولوژي مختلف است، چون تکیه گاه و پایه ای که ایدئولوژی از جنبه فکری بر آن استوار است، جهان بینی است، زیرا ایدئولوژی یعنی مکتبی که بایدها و نبایدها را مشخص می کند، مکتبی که انسان را به یک هدفی دعوت می کند و برای رسیدن به آن هدف راهی ارائه می دهد.
در ادامه این معلم در خصوص حس، ابزار لازم برای شناخت، نقش قوه عاقله در شناخت و نظر قرآن در خصوص این ابزار اساسی برای رسیدن به جهان بینی مباحثی را مطرح می کند و بر این نکته در تعریف شناخت تاکید دارد، که در دنیای امروز مسئله شناخت این همه اهمیت پیدا کرده است، که عده ای گفته اند فلسفه جهان شناسی نیست، شناخت شناسی است، دنیای امروز دنیای مکتب و ایدئولوژی است، و ایدئولوژی ها زاده جهان بینی ها هستند و جهان شناسی ها زاده شناخت شناسی ها. بنابر این باید قبل از هر چیز شناخت شناس بود تا جهان شناس شد، تا تکلیف خود را در پیوستن به یک مکتب و ایدئولوژی روشن دید.
۲- مرتضی مطهری، مسئله شناخت، سال 91، ص 13 و ص 37
اصل عدل در حوزه های اجتماعی و سیاسی
عصر ما از نظر دینی و مذهبی خصوصا برای طبقه جوان عصر اضطراب و دودلی و بحران است. مقتضیات عصر و زمان، یک سلسله تردیدها و سوال ها را به وجود آورده و سوالات کهنه و فراموش شده را نیز از نو مطرح کرده است؟ و شک مقدمه یقین، پرسش مقدمه وصول و اضطراب مقدمه آرامش است.
معلم شهید با سرآغازی از این مقدمه مطرح شده، مسئله جبر و اختیار را مطرح می کند و این خود سرآغاز کتاب وی با عنوان « عدل الهی » می شود. عدل با این تعریف که عدل رعایت حق غیر است و ظلم تجاوز به حق غیر معنی می کند.
یک نفر مسلمان از بدیهیات اولیه اندیشه های اسلامی اجتماعی اش این بوده که امام و پیشوا و زعیم باید عادل باشد و از نظر قاضی باید عادل باشد، شاهد محکمه باید عادل باشد، شاهد طلاق یا رجوع باید عادل باشد، و از نظر یک مسلمان شیعی امام جمعه و جماعت نیز باید عادل باشد و هر مسلمان همواره در برابر پست هایی که یک مقام عادل باید تصدی کند احساس مسئولیت کرده است.
در ادبیات محبوب ترین شاگرد حضرت امام خمینی رحمت الله بر این مهم تاکید شده که قرآن کریم، عوامل سه گانه پول، پارتی و زور را در دستگاه الهی نفی می کند.
۳- مطهری مرتضی، عدل الهی، سال 58، ص 48-49 و ص 27
کلید شخصیت افراد
روانشناسان خصوصا کسانی که بیوگرافی می نویسند، کوشش می کنند برای روحیه ها یک کلید شخصیت پیدا کنند. می گویند شخصیت هر کس یک کلید معین دارد، اگر آن را پیدا کنید سراسر زندگی او را می توانید توجیه کنید.
پاسخ های شهید مرتضی مطهری و تبیین واقعه عاشورا در کتاب حماسه حسینی یکی از سرفصل ها فهم چگونگی و چرایی واقعه عاشورا است، آن چنان که بیان می دارد شهدا، آن هایی هستند که تمدن عظیم اسلامی را پایه گذاری کردند، موانع را از سر راه بشریت برداشتند، آن هایی که مثل شعله هایی در یک ظلمت هایی درخشیدند و جان خودشان را فدا کردند، آن هایی که سراسر وجودشان حماسه الهی بود، حق خواهی و حق طلبی بود، آن هایی که پرچم توحید را در دنیا به اهتزاز درآوردند و مستقر کردند، آن هایی که منادی عدالت بودند، منادی حریت و آزادی بودند.
همیشه در جامعه بشری هر قدرت جابره ای هر اندازه زور داشته باشد، بالاخره نیاز به یک پشتوانه فکری، فلسفی و عقیدتی دارد، یعنی یک نظام اعتقادی لازم دارد، که تکیه گاه نظام اقتصادی و سیاسی و وضع موجود باشد، اگر جامعه ای درست به نظام فاسد حاکم خود فکر کند، محال است، آن نظام بماند. دستگاه یزید نمی توانست بدون یک پشتوانه فکری و اعتقادی یا لااقل بدون آن که اعتقادات موجود مردم را توجیه کرده باشد، کارش را انجام بدهد.
از این رو بیعت امام حسین علیه السلام را مطرح کرد و با عدم بیعت امام به مقابله با امام برآمد و ما امروز مدیون حماسه های آروز عاشورا هستیم ، و امام حسین بن علی علیه السلامم سراسر وجودش حماسه است.
۴- مرتضی مطهری، حماسه حسینی، سال 79، ص 34-35
ادامه دارد.....
پایان پیام/
نظر شما