مقبره یا برج آجری سه گنبد یادگاری از قرن ششم هجری

به گزارش خبرگزاری شبستان از ارومیه، آرامگاه سه گنبد در مرکز بافت قدیمی شهر ارومیه، یکی از کوچه‌های منشعب از خیابان استاد برزگر قرار گرفته است.

این گنبد زمانی در جنوب شرقی شهر ارومیه واقع شده بود، که اکنون به علت گسترش شهر در داخل شهر قرار گرفته است.

به منظور محصور کردن حریم و جلوگیری از هرگونه صدمه به تزئینات آن، پیرامون محوطه سه گنبد با نرده‌های فلزی و محوطه سازی محصور شده است.

این بنا یکی از بناهای باقی مانده از دوران سلجوقی است که به شکل استوانه با دو نوع مصالح سنگ و آجر ساخته شده است.

متاسفانه به علت بی اطلاعی مردم از قدمت این بنا در روزهای چهارشنبه سوری با پرتاب بمب دستی بدنه این بنا را تخریب کرده اند.

بخش‌های تحتانی بنا تا ارتفاع حدود 6/3 از سنگ‌های تراش خورده خاکستری رنگ بوده و از این بخش به بالا تمامی مصالح بنا از آجرهای چهار گوش است.

بنای سه گنبد برج مدوری است که از دوره سلجوقیان که به دستور امیری به نام شیشقاط المظفری (شیث قاطه المظفری ) ساخته شده است، معمار آن شخصی به نام منصور بن موسی می باشد که نامش با ذکر تاریخ 585 هجری قمری مشخص است.

هرچند سه گنبد جزء ابنیه قرن ششم هجری و دوران سلاطین سلاجقه است؛ لیکن از نظر آجر کاری و شکل ساختمانی مانند برج های دوره مغول جلوه می نماید.

برخی معتقدند که این بنا به جای آ تشکده ای از دوره ساسانی احداث شده است، که پس از هجوم اعراب به ایران و نفوذ آنان در آذربایجان متروک مانده و به تدریج رو به خرابی گذاشته بوده است، ولی هیچگونه سند معتبر و یا نشانه ای دال بر صحت این ادعا وجود ندارد، مهمتر از همه پلان سه گنبد و فونداسیون آن نیز تشابهی با آتشکده های دوره ساسانی ندارد.

از سوى دیگر در مدخل بنا سه کتیبه به خط کوفى است که آن را از سنگ تراشیده‌اند و در پایان کتیبه، محرم سال 580 هجرى خوانده مى‌شود. از این رو شاید بتوان مقبره یا برج آجرى سه گنبد را متعلق به قرن ششم هجرى دانست.

قطر بنا پنج متر و ارتفاع آن 13 متر می باشد. ساختمان فعلی دو طبقه است و در چهار سمت آن دریچه‌هایی وجود دارد.طبقه اول به نام سردابه خوانده می شود که دارای پوششی قوس‌دار است و بدین وسیله از طبقه دوم مجزا می‌شود.

درب کوچک طبقهٔ اول یک متر و 70 سانت ارتفاع دارد. طبقهٔ دوم که اتاق مقبره خوانده مى‌شود داراى درى به ارتفاع دو و نیم متر است.

مقبره سه گنبد دارای دو نورگیر در دو طرف بنا به صورت شمالی، جنوبی است که به وسیله چهار کانال با دو فضای طبقه بالا و پایین ارتباط دارد. هرچند در بیشتر نوشته‌ها به عنوان نورگیر از آن نام برده شده اما با توجه به موقعیت قرارگیری آن‌ها و دریافت نور ضعیف به داخل، می‌توان گفت که به عنوان روزنه‌هایی برای کوران هوا به وجود آمده است.

مقبره دارای دو در در طبقه پایین و بالا است که در پایینی آن از جنس آهن در دوره های بعدی به بنا الحاق شده و در طبقه بالایی آن نیز از نوع درهای دو لنگه چوبی است که با توجه به عکس‌های قدیمی این در نیز جزء الحاقات دوره های بعدی بنا به شمار می‌رود.

به عبارت دیگر، ‌بناى استوانه‌اى شکل مدور داراى دخمه‌ایست که قسمت فوقانى آن را به وسیلهٔ آجر تبدیل به بنایى شامل اطاق مقبره کرده‌اند و مدخل آن در یک قالب معمارى پر نقش و نگار محاط شده و در بدنهٔ استوانه‌اى برج تعبیه شده است؛ درگاه ورودى آن در میان طاق‌هاى سطحى واقع شده و از لحاظ معمارى زینت‌ خاصى به آن بخشیده است.

سقف اصلی گنبد و دیوارهای آن تماما سالم و بر جا می باشد. طبقه دوم بنا مانند سایر مقادیر دوره سلجوقی روی سردابه احداث شده است.

شکل نقشه آن از بیرون مدور و از داخل چهارگوش است و دو روزنه در شرق و غرب بنا دیده می شود.

تزئینات سر در ورودی مقبره در نوع خود کم نظیر می‌باشد و به صورت قطعات سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه به خط کوفی تزئین شده است.

درکتیبه ی طرفین و بالای سردر ورودی فقط نام بانی و سازنده ی بنا با تاریخ احداث ذکر شده و هیچگونه اطلاعاتی درباره ی عملکرد این ساختمان بدست نمی دهد.

گفتنی است، آرامگاه پس از مسجد بیشتر از هر نوع بنای معماری در روزگار اسلـامـ ایران مورد توجه بوده و در بافت جامعه و فرهنگ ایرانی ریشه دوانیده و کمتر شهری در این کشور است که سهمی از چنین بناهایی نداشته باشد.

بر اساس این گزارش تا قرن نوزدهم به این اثر توجهی نشده بود و برای اولین بار در سال 1852 میلادی از طرف "ن . خانیکوف" این برج به دنیای هنر شناسانده شد و تحت شماره 242 جز آثار باستانی ثبت شده است.

پایان پیام/