به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از انتشارات دارالحدیث ، برابر نصوص تاریخی، یکی از اصول حاکم بر سیره امامان شیعه علیهم السلام، اهتمام خاص آنان به میراث دینی و گزینش و تربیت شاگردانی متخصّص در علوم و معارف وحیانی است. این سنّت، از عهد امام علی علیه السلام شروع و هماره به فراخور شرایط تاریخی و فرهنگی امامان علیهم السلام ادامه داشته است. در این میان، دوران دو امام همام، امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام اوج تبلور عینیِ سنّت شاگردپروری است؛ شاگردانی که آیین فرزانگی و نجابت را از سرچشمه‌های ناب دانش فرا گرفتند، شهد معرفت را از کوثر عترت نوشیدند، افق‌های دانش دینی را گستراندند، و خود، اسوه‌های دانشوران شدند.
در میان این شاگردان، پیشتازانی بودند که تمام وجود خود را از سر صدق، وقف مکتب اهل بیت علیهم السلام کردند و در مدار ولایت، چون ستارگانی درخشیدند. امامان علیهم السلام نیز به وجود چنین شاگردانی که در نشر علوم و در انعکاس شعاع علمی ایشان، تأثیر عمیق‌تر و ماندنی‌تری بر جای گذاردند و نقش مهمّی در حفظ آثار نبوّت و امامت داشتند، افتخار می‌نمودند و تلاش‌های آنان را می‌ستودند.
اَبان بن تغلب، یکی از این ستاره‌های پُرفروغ دانش و فرزانگی است. شخصیت اَبان و منزلت او نزد امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام ، از متون مختلف روایی و تاریخی، مشهود است. امام صادق علیه السلام به ابان بن عثمان ـ‌که خود از اصحاب دانشمند امام است ـ فرمود: «ابان بن تغلب، سی‌هزار حدیث از من شنیده است. [تو نیز] از او روایت کن» و به سلیم بن ابی حیّه ـ که درخواست هدیه علمی از ایشان داشت ـ دستور داد: «نزد ابان بن تغلب برو که او احادیث بسیاری از من شنیده است. می‌توانی هر آنچه را که او برای تو روایت کرد، از جانب من روایت کنی». ابان، از جمله راویانی است که بارها رنج سفر دور و دراز کوفه تا مدینه را بر خود هموار کرد و در مقام شاگردی اهل بیت علیهم السلام حداکثر تلاش خود را به کار بست تا جایی که پس از سال‌ها سکونت در مدینه، به مقام استادیِ حدیث می‌رسد و مروّج سخن و سیره معصومان علیهم السلام می‌شود و امام صادق علیه السلام به او می‌فرماید: «اجلس فی مسجدِ المدینة و افتِ الناس فإنّی اُحبّ أن یُری فی شیعتی مِثلُکَ؛ در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا بده؛ چرا که من دوست دارم در میان شیعیانم مانند تو دیده شود ».
ابان را می‌توان از آغازگران مکتب حدیثی شیعه در کوفه دانست؛ چرا که او شاید اوّلین کسی است که از شیعه، تعریف خاصّی را ارائه کرد. او می‌گوید: شیعه، کسی است که وقتی مردم در گفتار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اختلاف پیدا کنند، سخن علی علیه السلام را بپذیرد و وقتی در گفتار علی اختلاف کنند، سخن جعفر بن محمّد علیه السلام را قبول کند.
ابان بن تغلب، راوی بزرگ کوفی است؛ امّا به دلیل سفرهای فراوان به مدینه و کسب دانش از امامان معصوم علیهم السلام، می‌توان او را تربیت شده امام صادق علیه السلام ، میراثدار حدیثیِ مدینه و نماینده اهل بیت علیهم السلام در کوفه به شمار آورد. کوفه در نیمه اوّل قرن دوم هجری، به دلیل حضور ابو حنیفه و تفکّر رأی‌گرای او، گرایش شدیدی به قیاس و اجتهاد دارد و این تفکّر حتی بر عالمان شیعی نیز تأثیر گذارده تا جایی که امام صادق علیه السلام در جریان دیه قطع انگشتان، ابان را از غلتیدن به دام قیاس پرهیز می‌دهد و در حقیقت، او و شاگردان دیگرش را به گونه‌ای در میانه نص و اجتهاد یا عقل‌گراییِ هدایت شده، نگاه می‌دارد. به هر روی، سخن سوزناک امام صادق علیه السلام در رثای فقدان ابان بن تغلب، خود سند گویایی است از منزلت ایشان نزد اهل بیت علیهم السلام که با رفتن وی چنان رخنه‌ای در شیعه ایجاد شد که قلب امام علیه السلام را به درد آورد.
گزاره‌های گوناگون تاریخی بر نقش پُرثمر ابان بن تغلب در فهم، حفظ، نقل، شرح و بسط دانش ائمّه علیهم السلام در موضوعات گوناگون گواهی می‌دهد. نجاشی در باره او می‌نویسد: «ابان ـ که خدا رحمتش کند ـ ، در همه شاخه‌های علمی پیشتاز بود. در قرآن، فقه، حدیث، ادبیات، قواعد زبان عربی و نحو، کتاب‌هایی تألیف کرده است».ابان از استادان قرائت بوده و اغلب مترجمان، او را قاری یا مقری دانسته‌اند. قرائت ابان بر اساس سخن نجاشی و شیخ، قرائتی ممتاز و خاص بود که بخش‌هایی از آن در منابع باقی مانده است، از جمله ابن جنی در المحتسب و نحاس در اعراب القرآن ، پاره‌ای از این اختلافات را بیان کرده‌اند و سفیان بن عیینه ـ‌که شاگرد او بود ـ ، وی را به فصاحت و بلاغت می‌ستود.
تألیفات و نگاشته‌های منسوب به ابان، به قدری مهم و فراوان‌اند که فؤاد سزگین در تاریخ التراث العربی، او را نویسنده‌ای جلیل القدر می‌خواند، اگر چه این نگاشته‌های ارجمند، به سان سایر میراث مکتوب عالمان کهن، دستخوش حوادث روزگار شده و از آفات و آسیب‌های گوناگون در امان نمانده، امّا این اطمینان وجود دارد که محتوای بخش قابل توجهی از این میراث علمی، به کتاب‌ها و نگاشته‌های پسین راه پیدا کرده و هم‌اینک در دسترس پژوهندگان علم و دانایی قرار دارد و دقیقاً به همین دلیل و نیز شخصیت علمیِ ابان در میان شاگردان امام صادق علیه السلام ، بازیابی آثار علمی او دارای اهمیت و اولویت است و می‌تواند در معرفی کامل‌تر چهره علمی ابان، مؤثّر واقع گردد.
مؤلف محترم آقای محمّد حسین مدنی، پژوهشگر گروه احیا پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام، در پژوهش حاضر، با تتبّع گسترده در نصوص روایی و تاریخیِ موجود، اقوال و آرای ابان بن تغلب در حوزه‌های گوناگون در محور سه کتاب ابان با عناوین الفضائل، غریب القرآن یا معانی القرآن و کتاب القرائات را بازیابی نموده است که هر یک در بخشی جداگانه برای اوّلین بار در جهان اسلام عرضه می‌گردد. این میراثِ بازیابی شده، اگر چه اصالت و قدمت نخستین را ندارد، امّا می‌تواند اندکی از دانش فراوان ابان را انعکاس دهد.
گروه احیا و بازسازیِ متون کهن تفسیریِ «پژوهشکده تفسیر اهل بیت »، ضمن سپاس از محقّق ارجمند این پژوهش، از اساتید بزرگوار ایشان آقایان دکتر محمّدعلی مهدوی‌راد، دکتر محمّدکاظم رحمان‌ستایش و دکتر علی راد که تلاش پرارزش راه‌نمایی، مشاورت و ارزیابی این اثر را بر عهده داشته‌اند، قدردانی می‌نماید و برای همۀ خدمت‌گزاران نشر معارف وحیانی، پاداش فراوان از خدای بزرگ مسئلت می‌کند.
کتاب«میراث قرآنی ابان بن تغلب» نوشته محمد حسین مدنی، در ۳۰۳ صفحه ، جلد نرم، قطع وزیری به همت گروه احیاء و بازیابی متون پژوهشکده تفسیر اهل بیت(ع) پژوهشگاه قرآن و حدیث با شمارگان ۵۰۰ نسخه و بهای ۱۳ هزار تومان پاییز ۹۴ منتشر شد.
نظر شما