از تهدید اعتقادات تا ابتلا به سایبر آپارتاید با یک حضور مجازی!

به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، با توجه به رشد روزافزون استفاده از شبکه های اجتماعی، رسانه های نوظهور و فناوری های ارتباطی با حجت الاسلام حسین عرب، عضو شورای مرکزی مرکز بین المللی خدمات فناوری اطلاعات طلوع پیرامون رسانه های نوظهور؛ فرصت ها و تهدیدها به گفت و گو نشسته ایم؛ گفت و گوی ما با پژوهشگر موسسه علمی و پژوهشی بهداشت معنوی از نظرتان می گذرد:

با توجه به اینکه در عصری زندگی می کنیم که با رسانه های نوظهور گره و پیوندی نزدیک داریم، آیا این رسانه ها فرصت هایی برای زندگی بهتر ایجاد می کنند یا تنها با ایجاد آسیب در سبک زندگی همراه اند؟

رسانه های نوظهور همچون سایر پدیده ها، هم فرصت دارند و هم تهدید که اگر آسیب های آنها در نظر گرفته نشود، پس از مدتی به چالش تبدیل می شوند.

اما قطعا این تکنولوژی ها، فرصت هایی نیز به دنبال دارند؛ فرصت هایی که این شبکه ها در اختیار ما قرار می دهند، عبارتند از تقویت روابط اجتماعی که در سبک زندگی مساله مهمی است و امروز ما شاهد کم رنگ شدن ارتباطات هستیم چرا که رویکرد فردگرایی موجود در تمدن غرب، در حال گسترش میان جامعه ما هم است.

اشتراک گذاری مطالعات که افزوده دانش به همراه دارد و موجب نشر علم می شود، همچنین جریان سازی های مثبت در راستای ترویج فرهنگ ارزشی و ... از دیگر فرصت ها و مزایای این شبکه های اجتماعی است که می تواند بازخورد جهانی نیز داشته باشد.

تهدیدات چطور؟ آیا آسیب هایی نیز از ناحیه این رسانه ها احساس می شود؟

اما در راستای تهدیدات این شبکه ها نیز باید هوشیاری به خرج داد و از آن غافل نشد. پیش از پرداختن به تهدیدات مناسب است اشاره ای به این مطلب شود که به طور کلی این زمین بازی و فرصت را چه کسی و چطور طراحی کرد.

پایه و اساس رسانه های نوظهور دنیا، در حوزه شبکه اینترنت تعریف شده است. فضای اینترنت و پروژه آن، از پروژه تحقیقاتی وزارت دفاع آمریکا در سال 1966 موسوم به شبکه آرپانت (به انگلیسی: ARPANET) ایجاد شد که برای تعامل دستگاه های دفاعی دو ساحل شرقی و غربی آمریکا بود. در مراحل بعد این کار تحقیقاتی، جنبه عمومی و تجاری به خود گرفت و اینترنت از آن متولد شد.

اما مساله دومی که در این زمینه و حتی در مجامع حقوقی بین المللی مطرح شده است، بحث سایبر آپارتاید است.

منظور شما از سایبر آپارتاید دقیقا چیست و چه مفهومی دارد؟

سایبر آپارتاید یعنی حاکمیت اقلیت بر اکثریت (سلطه آمریکا بر فضای سایبر)؛ در حقیقت امروز حاکمیت اقلیت بر اکثریت در فضای سایبر در حالی شکل می گیرد که نمونه آن توجه به آمار جهانی اینترنت است. طبق این آمار، تعداد کل کاربران جهانی در اینترنت بیش از سه میلیارد و سی و پنج میلیون نفر اعلام شده است که از این میان، 277 میلیون کاربر، آمریکایی هستند یعنی حدود نُه درصد کاربران اینترنتی جهان، شهروندان ایالات متحده آمریکا هستند.

در حوزه سیاست گذاری های کلان نیز باز آمریکا دخیل است به این ترتیب که اگر فردی بخواهد صفحه ای را راه اندازی کند، اجازه آدرس خود را که ادامه آن (.ir یا .com) و مخصوص ایران باشد، ندارد و متولی اجازه این آدرس یا دامنه سایت، شرکت آیکان که شرکتی آمریکایی متعلق به وزارت دفاع آن (تاسیس سال 1998) است، بر عهده دارد.

در حقیقت کل کاربران جهان اگر بخواهند سایتی را راه اندازی کنند، باید اجازه دامنه آدرس خود را از شرکت آمریکایی که اقلیتی در فضای اینترنت است، بگیرند.

یا نمونه دیگر این تسلط در شبکه اجتماعی فیسبوک مشاهده می شود. فیسبوک یک میلیارد کاربر دارد که از این میان 163 میلیون نفر، شهروندان آمریکایی هستند یعنی 17 درصد کاربران فیسبوک. اما فیسبوک و گوگل هر سال گزارشی آشکار به نام شفاف سازی را منتشر می کنند و یکی از مسائلی که در این گزارش مطرح می شود، آمار درخواست های رسمی دولت ها مبنی بر حذف برخی اکانت ها از فیسبوک است. آن ها با این توجیه که اکانت مزبور علیه منافع ملی کشورشان در حال فعالیت است، درخواست حذف آن را می کنند.

جالب است مشاهده این آمار نشان می دهد اتفاقا بیشترین کشورهایی که ادعای حقوق بشر و آزادی بیان را دارند، بیشترین درخواست حذف اکانت و محتوای صفحه اشخاص را دارند که از جمله می توان به فرانسه، آلمان، انگلیس و آمریکا اشاره کرد. در این میان کشور آمریکا قابل مقایسه با هیچ کشوری نیست و در سال درخواست حذف حدود بیست هزار کاربر را از فیسبوک دارد. به طور مثال می توان به صفحه ای که مجاهدین فلسطین با عنوان انتفاضه سوم ساخته بودند و سی هزار عضو و 300 هزار لایک داشت اشاره کرد که آمریکا به بهانه به خطر افتادن منافع اسراییل درخواست حذف این صفحه را از فیسبوک داشت و به دنبال آن شاهد حذف کامل محتوای این صفحه بودیم.

همچنین صفحات اجتماعی بشار اسد و محمد مرسی که حدود یک میلیون لایک داشت نیز به درخواست آمریکا حذف شد و به این ترتیب ما دوباره شاهده «سایبر آپارتاید» بودیم که اقلیتی بر اکثریتی حکومت دارند.

به توضیحات تکمیلی در خصوص تهدیدات این رسانه های نوظهور بازگردیم؛ این مساله از چه ابعادی قابل بررسی است؟ آیا اینترنت و شبکه های اجتماعی می تواند فرصت و بستری برای پیشبرد جنگ نرم از جانب دشمن علیه کشور ما باشد؟

در حوزه تهدیدات چند مساله را می توان متصور شد؛ نخست تهدید امنیتی که در دو بخش فردی و ملی قابل بررسی است. دوم تهدید اخلاقی و سوم تهدیدات روانی و عاطفی.

در حوزه تهدید امنیتی ما شاهد سرقت اطلاعات فردی همچون شماره حساب های بانکی، روابط خصوصی افراد و ... هستیم لذا افرادی که می خواهند از این فرصت رسانه ای استفاده کنند، باید بسیار هوشیارانه عمل کنند.

اما مهم تر از امنیت فردی، امنیت ملی است که بحث های مستقیمی در خصوص تهدید این امنیت وجود دارد. ضمن این که اینترنت در آمریکا بر خلاف کشور ما یک مقوله مخابراتی و مربوط به وزارت ارتباطات نیست بلکه متولی آن آژانس امنیت ملی آمریکا است که یکی از مسائل مهم و مطرح در این آژانس، بحث جاسوسی اطلاعاتی از کشورهای مختلف است که چندی پیش جاسوسی از تلفن همراه آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان، صورت گرفته بود و روابط آنها را تحت تاثیر قرار داد.

لذا مادر اینترنت دنیا، آمریکاست و کاربران نباید از مساله تهدید امنیت فردی و ملی غافل باشند. نفوذ در شبکه های اجتماعی تا اندازه ای برای این کشور مهم است که چندی پیش اوباما در گزارشی که به کنگره آمریکا ارائه کرد، توضیح داد یکی از دستاوردهای مهم آمریکا در عرصه جنگ نرم سایبری علیه ایران، نفوذ سیستم عامل اندروید است که اهمیت خاصی برای آنها دارد.

اما در حوزه استحاله فرهنگی بیشترین تهدید در زمینه مسائل اخلاقی و روانی مطرح می شود که می توان شاهد اقداماتی همچون انتشار شبهات دینی، ترویج مطالب و تصاویر و فیلم های غیراخلاقی به نحوه گسترده بود. همان طور که این تکنولوژی می تواند فرصتی برای نشر ارزش ها و هنجارها باشد، می تواند بستر آماده ای نیز برای گسترش مسائل ضداخلاقی و خلاف انسانی باشد لذا در این فضا ما دائم شاهد یک تقابل و جنگ نرم هستیم که باید سنگر به سنگر به دشمن حمله کرد.

در حوزه تهدیدات روانی نیز بحث اعتیاد اینترنتی افراد به شدت مطرح است. مطالعه ای در انگلستان در سال 2012 انجام شد که آن سلسله مطالعات، نتیجه گیری شد ترک شبکه های اجتماعی به سختی ترک اعتیاد به مواد مخدر است!

همچنین طبق تحقیقات دانشگاه ادینبورگ، روانشناسان به این نتیجه رسیدند که شبکه های اجتماعی به ویژه فیسبوک باعث ایجاد استرس در سبک زندگی افراد می شود که از دلایل آن ترس از توهین به دوستان، احساس گناه از رد کردن درخواست دوستی دیگران، حذف شدن از لیست دوستان، مسدود شدن و ... مطرح شد.

از سوی دیگر یافته های یکی از دانشگاه های آلمان حاکی از آن است که عضویت در شبکه های اجتماعی موجب نارضایتی از زندگی می شود. این تحقیق که با عنوان «افسردگی فیسبوکی» انجام شد، نشان می دهد یک سوم کاربران فیسبوک، دچار نارضایتی از زندگی خود هستند.

 چگونه و چرا؟

به این ترتیب که افرادِ عضو در شبکه های اجتماعی، همواره تصاویری از زندگی و موقعیت های خود را منتشر می کنند و به اشتراک می گذارند، که در حالت شادی و جشن و تفریح هستند. مثلا در یک میهمانی یا سفری هستند و همگی شاد و خوشحال کنار یکدیگر قرار گرفته اند، از سوی دیگر در بیشتر مواقع زمانی که انسان ها حال خوبی ندارند، به شبکه های اجتماعی پناه می برند و مطالب آن را چک می کنند. حال اگر فردی ناراحت و ناراضی از اوضاع زندگی خود به صفحه فیسبوک یا تلگرام یا دیگر شبکه های اجتماعی سر بزند و با عکس ها  تصاویر و مطالب متعدد اطرافیان و دوستان خود که غرق در شادی هستند و آن ها را به نمایش گذاشته اند، مواجه شود، دائم با خود کلنجار می رود که زندگی دیگران شاد و خوب است اما زندگی من غرق ناراحتی و مشکلات و همین مساله موجب می شود زمینه افسردگی در او فراهم شود.

چه راهکاری در خصوص این رهگذرِ دشمن و جنگ نرمی که از این مسیر بر کشورهای مختلف از جمله ایران تحمیل می شود، پیشنهاد می کنید؟

در استفاده مناسب از شبکه ها و رسانه های نوظهور دو مساله مطرح است؛ نخست بحث دولتی و حکومتی و دیگری اقدامات فردی.

در حوزه حکومتی امروز کارشناسان دو مساله کلان را مطرح می کنند؛ نخست حمایت از تولیدات داخلی. در واقع اگر کاربران ایرانی به تولیدکنندگان داخلی اعتماد کرده و از آنها حمایت کنند، تا حدود قابل ملاحظه ای تهدیدات کاهش یافته و فرصت ها احیا می شود که البته اثبات شده است تولید کنندگان داخلی توانسته اند نمونه های موفقی را در مقابل نمونه های خارجی این شبکه ها، به کاربران عرضه کنند که استقبال خوبی هم از آن ها شده است.

اما مساله بعدی راه اندازی اینترنت ملی است که این پروژه متاسفانه در شورای عالی فضای مجازی مسکوت مانده است.

در حوزه فردی نیز باز حمایت از تولید کنندگان داخلی می تواند تاثیر فوق العاده ای داشته باشد. لذا کاربران با استفاده و تبلیغ و ترویج تولیدات داخلی میان اطرافیان خود، می توانند به پیشرفت این مساله کمک کنند.

از سوی دیگر تولید کننده داخلی نیز باید کیفیت در عرصه خدمات را در نظر بگیرد تا با استقبال کاربران مواجه شوند. همچنین کاربران نیز باید سطح اطلاعات خود را نسبت به شبکه های اجتماعی و ماهیت آنها بالا ببرند و تهدیدات و فرصت های آنها را به خوبی بشناسند و توجه داشته باشند این تکنولوژی چه تاثیراتی را می توانند بر سبک زندگی آنها بگذارند و این شبکه ها چه جایگاهی در زندگی آنها دارند.