زمان اجرای برجام؛ نزدیک/کری و وانگ یی: شرایط برای اجرای برجام فراهم است

خبرگزاری شبستان – گروه سیاسی: براساس توافقی که میان ایران و کشورهای 1+5 در وین انجام شد و به عنوان توافق هسته ای وین در رسانه ها بازتاب داشت قرار بر این شد تا با اجرای شروطی که در این توافق برای دو طرف در نظر گرفته شده اواسط یا اواخر دی ماه سال جاری برنامه جامع مشترک (برجام) اجرا شود. با اجرای برجام و انجام تعهدات ایران در این زمینه قرار است همه تحریم های مربوط به هسته ای برداشته شود و این روند تا هشت سال یا زمان زودتری که آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کند، ادامه یابد و برنامه هسته ای ایران با محدودیت به فعالیت خود ادامه دهد تا بتواند گواهی نامه نهایی راستی آزمایی را دریافت کند. ضمیمه شماره پنج برجام، توالی اقدامات مشخص شده در پیوست های شماره یک و دو برجام را تشریح کرده است و بر این اساس توالی مراحل اجرای برجام چهارگانه است.

1 ـ  روز نهایی شدن

در این مرحله پس از تأیید توافق توسط ایران و گروه (5+1) که در وین صورت پذیرفت، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل تصویب شد. در پی تصویب قطعنامه، اتحادیه اروپا نیز قطعنامه شورای امنیت را تأیید و نقشه راه ایران و آژانس برای اجرای کلیه تدابیر شفافیت ساز پیش بینی شده در این برجام آغاز شده است.

2-  روز قبول توافق

بر اساس برجام «روز قبول توافق»، ۹۰ روز پس از تأیید این برجام از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد از طریق قطعنامه ای که در بالا بدان اشاره شد یا در تاریخی زودتر از آن از طریق موافقت متقابل همه مشارکت کنندگان برجام خواهد بود و در این تاریخ این برجام واجد اثر خواهد شد.

3-  روز اجرا

این روز متعاقب اجرای اقدامات مرتبط هسته ای ایران مندرج در بند ۱۵ زیر و به نحو راستی آزمایی شده توسط آژانس و همزمان با اتخاذ اقدامات مندرج در بندهای ۱۶ و ۱۷ زیر توسط گروه ۱+۵ و وقوع اقدامات مندرج در بند ۱۸ زیر در سطح سازمان ملل متحد طبق قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهد بود.

4- روز انتقالی

روز انتقالی، یا ۸ سال از تاریخ «روز تصویب» خواهد بود و یا متعاقب گزارش دبیرکل آژانس انرژی بین المللی انرژی اتمی به شورای حکام آژانس و همزمان به شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر اینکه آژانس به «نتیجه گیری گسترده تر» رسیده است که کلیه مواد هسته ای در ایران در فعالیت های صلح آمیز قرار دارند، هر کدام زودتر اتفاق بیفتد.

این گزارش می افزاید: مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به ۱۰۹ صفحه و ۵ ضمیمه می‌رسد. برخی از مهم‌ترین بندهای این توافق‌نامه به قرار زیر است:

1- ایران به یاری «گروه کار» (اتحادیه اروپا+۳ متشکل از فرانسه، آلمان، انگلستان و شاید برخی کشورهای دیگر) رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک را بر اساس یک طرح مورد پذیرش این گروه و در جهت حمایت از اهداف صلح‌جویانه و تحقیقاتی در زمینه تولید انرژی هسته‌ای، نوین‌سازی و بهینه‌سازی خواهند کرد. اما این یاری‌رسانی در جهت کاهش تولید پلتنیوم مورد نیاز برای ساخت جنگ‌افزار هسته‌ای صورت خواهد پذیرفت. نیروی گریزانه تازه طراحی شده فراتر از ۲۰ مگاوات افزایش نخواهد یافت. کشورهای عضو گروه کار، ایران را در زمینه ساخت زمان‌بندی شده مجموعه اراک حمایت نموده و اسباب تسهیل انجام آن را فراهم خواهند نمود. تمامی سوخت هسته‌ای مصرف شده از کشور ایران خارج خواهد شد. همچنین تمامی آب سنگین مازاد نیاز گریزانه تازه طراحی شده، برای فروش در بازارهای جهانی آماده خواهد شد. ایران به مدت ۱۵ سال اجازه نخواهد داشت در زمینه بازیافت هسته‌ای ‏(en)‏ به تحقیق و توسعه بپردازد.همچنین در طول این مدت ایران اجازه نخواهد داشت هیچ‌گونه گریزانه آب سنگین تازه‌ای ایجاد نموده و یا در زمینه متراکم‌سازی آب سنگین فعالیتی داشته باشد.

2- ذخیره فعلی اورانیوم غنی شده با غلظت پایین در اختیار ایران با یک کاهش ۹۸ درصدی از ۱۰٬۰۰۰ کیلوگرم به ۳۰۰ کیلوگرم کاهش می‌باید. این کاهش به مدت ۱۵ سال پابرجا باقی خواهد ماند.همچنین در این مدت ایران مجاز خواهد بود اورانیوم را تنها به میزان ۳٫۶۷٪ غنی‌سازی کند؛ میزانی که تنها برای بهره‌برداری سلح‌امیز از انرژی هسته‌ای و تحقیقات در این زمنیه مناسب است و نه ساخت هیچ‌گونه جنگ‌افزار هسته‌ای. این یک "کاهش بسیار" در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران به حساب می‌آید؛ چراکه پیش از به نتیجه رسیدن برجام، ایران موفق شده بود اورانیوم را به میزان ۲۰٪ غنی‌سازی نماید.

3- ایران، کمینه به میزان دو سوم از شمار گریزانه‌هایش (سانتریفیوژ یا گریزانه به ماشینی مخطروطی‌شکل گفته می‌شود که در چرخه تولید انرژی هسته‌ای، امکان غنی‌سازی اورانیوم را فراهم می‌آورد)، را از ۱۹٬۰۰۰ عدد (که ۱۰٬۰۰۰ تای آن در حال فعالیت بوده‌اند) به ۶٬۰۱۴ عدد کاهش خواهد داد که از این میزان تنها ۵٬۰۶۰ تای آن اجازه غنی‌سازی اورانیوم در طی مدت ۱۰ سال آینده را خواهند داشت. تمامی گنجایش غنی‌سازی اورانیوم ایران (یعنی تمامی ۵٬۰۶۰ گریزانه مجاز) تنها در تأسیسات نطنز اجازه کار خواهند داشت. گریزانه‌های مجاز به کار در تأسیسات نطنز از نوع IR-1 خواهند بود. گریزانه‌های IR-1 نخستین نسل قدیمی‌ترین نوع از گریزانه‌های ساخت ایران هستند که آنچنان کارا نیستند. ایران می‌بایست از به‌کارگیری گریزانه‌های نوع IR-2M پیشرفته خود صرف نظر کند. حق مالکیت گریزانه‌های پیشرفته نوع IR-2M برای ایران محفوظ خواهد بود اما این گریزانه‌ها به انباری تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای فرستاده شده و در آنجا نگه‌داری خواهند شد.

4- ایران، فعالیت‌های مرکز هسته‌ای فردو در زمینه غنی‌سازی اورانیوم و همچنین تحقیق و توسعه در این خصوص را به مدت ۱۵ سال متوقف خواهد نمود و به آن را به یک مرکز تحقیقاتی فیزیک، انرژی هسته‌ای و فناوری‌های مرتبط، تغییر کاربری خواهد داد. مرکز تحقیقاتی فوردو اجازه خواهد داشت شمار ۱٬۰۴۴ گریزانه از نوع IR-1 رار در ۶ آب‌شیب واقع در یکی از جناح‌های این مرکز نگه‌داری نماید. "۲ آب‌شیب از شمار ۶ آب‌شیب اشاره شده، با تغییر کاربری و سازه، بدون اورانیوم خواهند چرخید" تا ایزوتوپ پرتوزا مورد نیاز برای امور پزشکی، کشاورزی، صنعتی و تحقیقات علمی را فراهم نمایند. "۴ آب‌شیب دیگر و سازه‌های مرتبط با آن‌ها بلا استفاده باقی خواهند ماند." ایران اجازه نخواهد داشت هیچ‌گونه ماده شکافت‌پذیری را در فوردو نگه‌داری نماید.

5- ایران به مدت ۱۵ سال اجازه ساخت هیچ گونه تأسیسات غنی سازی اورانیوم را نخواهد داشت. همچنین ایران به مدت ۱۵ سال اجازه نخواهد داشت هیچ گونه تأسیسات و گریزانه‌های آب سنگین تازه‌ای ایجاد کرده و یا درصدد ذخیره‌سازی آب سنگین باشد.

6- ایران می‌بایست تغییراتی را در تأسیسات غنی سازی اورانیوم خود به انجام برساند. به منظور کاهش تهدید و عمل به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ایران می‌بایست تعداد گریزانه‌های موجود در تأسیسات آب سنگین اراک را کاسته و آن مجموعه را به گونه‌ای باز سازی کند تا مورد پذیرش جامعه جهانی واقع شده و ایران نتواند پلوتونیم مورد نیاز برای ساخت جنگ‌افزار تولید نماید. مادام که گریزانه اراک در حال کار باشد، تمامی سوخت هسته‌ای مصرف شده از کشور خارج خواهد شد.

7- ایران اجازه دارد به مدت ۸ سال به تحقیق و توسعه در زیمنه غنی‌سازی اورانیوم ادامه بدهد اما این امر تنها در تأسیسات نطنز می‌بایست صورت گیرد. این بدین سبب است که "زمان ایران برای تولید مواد مورد نیاز برای ساخت تنها یک سلاح هسته‌ای" به ۱ سال برسد.

 8- ایران پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به توافق‌نامه را تا زمانی که پایبندیش به این پیمان‌نامه را لغو نکرده باشد، اجرا خواهد نمود. این بدین معنی‌است که نظارت‌های آژانس حتی پس از اتمام زمان اجرایی برجام ادامه خواهند یافت.

9- یک برنامه بازرسی جامع اعمال خوهد شد و ایران می‌بایست به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای اجازه بازرسی از تمامی تأسیسات هسته‌ای اعلام شده، از جمله تأسیسات نظامی واقع در پارچین را بدهد تا مشخص و تأیید شود که ایران به تعهدات خود در توافق‌نامه پایبند است و در پی ساخت هیچ‌گونه مواد شکافت‌پذیر به صورت پنهانی نیست.

10- آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای یک نظارت چندلایه را "بر زنجیره مواد هسته‌ای ذخیره شده توسط ایران، کارخانه‌های تولید اورانیوم و تهیه و تدارک هر گونه فناوری هسته‌ای توسط ایران اعمال خواهد نمود." آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای برای تأسیسات هسته‌ای اعلام شده توسط ایران همچون فوردو و نطنز نوعی نظارت "عندالمطالبه" اعمال نموده و محق خواهد بود به صورت مداوم چنین نظارتی را به انجام برساند. این نظارت ممکن است حتی با کمک فناوری‌های پایشی صورت گیرد. از جمله این فناوری‌ها می‌توان به مهر و موم فیبر نوری بر روی تجهیزاتی که اطلاعات را به صورت الکترونیکی برای آژانس انرژی هسته‌ای می‌فرستند، تصویربرداری ماهواره‌ای فروسرخ به منظور شناسایی تأسیسات هسته‌ای مخفی، "حس‌گرهای محیطی با قابلیت شناسایی کوچک‌ترین علامات از ذره‌های هسته‌ای" و دوربین‌های ثبت‌کننده پرتوفشانی هسته‌ای، اشاره کرد. دیگر ابزاری که آژانس انرژی هسته‌ای به منظور نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران استفاده می‌کند عبارت است از نوعی نرم‌افزار رایانه‌ای به منظور گردآوری اطلاعات و تشخیص فعالیت‌های نامتعارف که به گردآوری داده‌های عظیم از کالاهای وارداتی ایران می‌پردازد تا آژانس بتواند بر اقلامی با بیش از یک مصرف ‏(en)‏ وارداتی توسط ایران نظارت داشته باشد.

11- شمار بازرسانی که از سوی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به منظور بازرسی از تأسیسات هسته‌ای ایران در نظر گرفته شده بودند، سه برابر شده و از ۵۰ تن به ۱۵۰ تن افزایش می‌یابد.

12- چنانچه بازرسان آژانس در مورد اینکه ایران در یکی از تأسیسات اعلام نشده خود در حال توسعه انرژی هسته‌ای شک داشته باشند، اجازه دارند درخواست دسترسی به این تأسیسات را بدهند "تا مطمئن شوند هیچ‌گونه مواد هسته‌ای اعلام نشده‌ای وجود نداشته باشد و ایران هیچ‌گونه فعالیت هسته‌ای مغایر با توافق‌نامه به انجام نرساند". ایران می‌تواند درخواست بازرسان آژانس را برای ورود به چنین تأسیساتی قبول کرده و یا راه حل دیگری به آژانس ارائه نماید تا نگرانی‌های آژانس را برطرف نماید. اگر ایران چنین اجازه‌ای ندهد، یک روند ۲۴ روزه آغاز می‌گردد. در طی این روند، ایران و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای ۱۴ روز فرصت دارند اختلاف‌هایشان را حل کنند. چنانچه موفق نشدند، کمیسیون برجام (هر ۸ کشور عضو) یک هفته فرصت خواهند داشت عامل اصلی درخواست آژانس برای بازرسی را بررسی نمایند.. پس از آن بیش‌ترین اعضای کمیسیون (کمینه ۵ از ۸ عضو) به اطلاع ایران خواهند رساند چه فعالیت‌هایی می‌بایست در ۳ روز باقی‌مانده به انجام برساند. قانون رای بیش‌ترین "بدین معانست که آمریکا و متحدان اروپایی‌اش—انگلیس، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا—محجازند بر درخواستشان پافشاری نمایند و ایران، روسیه و چین حق وتو نخواهند داشت." اگر ایران تن به اجرای تصمیم‌های گرفته شده در این ۳ روز ندهد، تحریم‌ها به صورت خودکار دوباره اعمال خواهند شد.

طبق مفاد ذکر شده در بالا "زمان ایران برای فرار"—وقت مورد نیاز ایران برای تولید مواد مورد نیاز برای ساخت تنها یک سلاح هسته‌ای اگر این کشور توافق‌نامه را لغو کند—از ۲ تا ۳ ماه به ۱ سال افزایش خواهد یافت و این روند به مدت ۱۰ سال ادامه خواهد داشت.

چکیده‌ای از تعهدهای ایران در زمینه انرژی هسته‌ای مندرج در برجام

بنابراین گزارش بر اساس مفاد مندرج در توافق هسته ای سه شرط مهم برای دستیابی به برجام برای ایران درنظر گرفته شده است کاهش تعداد سانتریفیوژهای فعال به 6104 که در این زمینه تعداد سانتریفیوژهای ایران از ۱۹۰۰۰ کنونی (نزدیک به 10000 فعال بوده است) به ۶۱۰۴ دستگاه می رسد، که در ۱۰ سال آینده، تنها ۵۰۶۰ عدد از آن‌ها اورانیوم غنی‌سازی خواهد کرد. این روند بر اساس برخی منابع روزهای پایانی خود را طی می کند و تقریبا ایران اقدامات خود را در چارچوب برجام در این زمینه به روزهای پایانی خود نزدیک کرده است؛ دومین شرط مهم کاهش حجم ذخیره اورانیوم به 300 کیلوگرم است که در این زمینه نیز ایران تعهد خود را کامل انجام داده و در ازای دریافت 200 تن کیک زرد، بیش از 9 تن از اورانیوم خود را به روسیه صادر کرده است. سومین شرط مهم هم خارج کردن قلب راکتور آب سنگین اراک است که بنا بر آخرین اخبار نیز روند قرارداد بازطراحی آب سنگین اراک به پایان رسیده و آخرین اقدامات برای خارج کردن قلب راکتور نیز در حال اجراست.

بنابراین با اجرای این اقدامات به صورت کامل و گزارش آژانس به احتمال زیاد باید در روزهای آینده شاهد اجرای توافق هسته ای موسوم به برجام باشیم. برخی از مذاکره کنندگان ارشد دو طرف مذاکره نیز ابراز خوشبینی کرده اند که در روزهای آغازین سال نو میلادی 2016 شاهد اجرای یکی از مهمترین توافقات سال های اخیر در حوزه هسته ای باشیم. در همین راستا ایرنا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وزارت امور خارجه چین خبر داده است که: "وزیران امور خارجه چین و آمریکا در یک گفت وگوی تلفنی آخرین تحولات مربوط به خاورمیانه، مذاکرات هسته ای ایران و جدیدترین مراحل اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را بررسی کردند.«وانگ یی» و «جان کری» در این گفت وگو از روند اجرای کارهای مربوط به توافقنامه هسته ای ایران و کشورهای 1 +5 ابراز رضایت کرده و بر تحقق دقیق مفاد آن تاکید کردند. وزیران خارجه چین و آمریکا یادآور شدند که اوضاع به خوبی پیش می رود و شرایط برای اجرای توافقنامه فراهم است. آنان با تقدیر از تلاش های خوب صورت گرفته از جانب ایران در جهت اجرای توافقات صورت گرفته، از دیگر کشورهای ذیربط نیز خواستند به همکاریهای خود تا کسب نتیجه نهایی همچنان ادامه دهند. بررسی آخرین وضعیت خاورمیانه و شرایط پیش آمده بعد از اقدام یکجانبه عربستان سعودی در قطع روابط دیپلماتیک با ایران نیز از دیگر محورهای گفت وگوی طرفین بوده است."

این گزارش می افزاید: در همین رابطه ایرنا به نقل از شبکه خبری ای بی سی امریکا از زبان جان کری، وزیر خارجه آمریکا نوشته است: "اجرای توافق جامع هسته ای 'برجام' به زودی آغاز می شود که اگر همه چیز خوب پیش برود توافق هسته ای در چند روز آینده اجرا خواهد شد. ایران تنها ' چندروز ' تا اجابت کامل توافق هسته ای تابستان گذشته فاصله دارد، اقدامی که امریکا و دیگر کشورهای غربی را مجاب خواهد کرد فورا بسیاری از تحریم ها علیه جمهوری اسلامی را تعلیق کنند. ایرانیان قصد دارند به تعهدات هسته ای خود عمل کنند. دولت اوباما آماده است در آن روز در مورد تحریم های نفتی ، بانکی و تجاری ایران در ارتباط با فعالیت هسته ای که قول لغو آنها به عنوان بخشی از توافقنامه ماه ژوئن داده شده است، عمل کند. اگر اوضاع به خوبی پیش رود ما تنها چند روز تا اجرای توافقنامه فاصله داریم .ایران در اصل ظرفیت جاری خود را برای ساخت سلاح اتمی به خارج انتقال داده است و طی چند روز آینده  با تکمیل کار آنها؛ ما به هدف خود یعنی افزایش زمان گریز هسته ای به بیش از یک سال خواهیم رسید."

یادآور می شود: توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین با عنوان شناخته شده و رسمی برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و بدنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، پادشاهی متحد بریتانیا، ایالات متحده امریکا و آلمان) منعقد شد. مذاکرات رسمی برای طرح جامع اقدام مشترک درباره برنامه اتمی ایران با پذیرفتن توافق موقت ژنو بر روی برنامه هسته‌ای ایران در نوامبر ۲۰۱۳ شروع شد. به مدت ۲۰ ماه کشورها درگیر مذاکره بودند و در آوریل ۲۰۱۵ تفاهم هسته‌ای لوزان شکل گرفت.