اگر خواجه نصیر نبود، نمی دانیم چه بر سر تاریخ تشیع می آمد

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، پنجمین مراسم بزرگداشت حکیم شیخ خواجه نصیرالدین طوسی از هم اکنون چهارشنبه پنجم اسفندماه با حضور جمعی از اندیشمندان در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در حال برگزاری است.

بنا بر این گزارش، غلامحسین ابراهیمی دینانی، از فیلسوفان برجسته کشور سخنرانی خود را با عنوان "شهود اندیشه نزد خواجه نصیرالدین طوسی" با تکیه بر کتاب خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف گفتگو آغاز کرد و گفت: خواجه در زمان خود در تمامی علوم سرآمد بود. چنانچه ابن سینا و علمای ثابت ما نیز این چنین بودند. هرچند امروز چنین چیزی وجود ندارد به دلیل آنکه علوم بسیار پیشرفت کرده و کسی نمی تواند در تمامی علوم سرآمد باشد.

وی با بیان اینکه در دنیای امروز علوم بنا به ضرورت، تخصصی شده اند، ادامه داد: خواجه نصیرالدین طوسی در زمان خود با تمام علما صحبت کرده و آثار مختلفی در عرصه های گوناگون ازجمله عرفان، فلسفه، کلام، هیئت و ریاضی دارد.

دینانی با پر اهمیت خواندن حکیم خواجه نصیرالدین طوسی در دنیای اسلام، تاکیدکرد: این فیلسوف به جهان اسلام به ویژه تشیع خدمت ویژه ای کرده است و تا پیش از او علمای برجسته یا اهل سنت بودند یا حداقل نمی دانیم شیعه بودند یا سنی. اما خواجه تنها عالمی است که یقینا شیعه بوده و در احاطه او به تمامی علوم شکی نیست.

وی با بیان اینکه خواجه نصیرالدین طوسی به راستی عقل حادی عشر بوده، اذعان کرد: او تجسم عقلانیت بوده و این در علوم زمان خود چنان تبحری داشته که یا کتاب در زمینه آنها تدوین کرده یا با علمای زمان خود صحبت و گفت و گو کرده است بر همین اساس او را فیلسوف گفت و گو می نامند.

وی در ادامه سخنان خود بیان کرد: خواجه نصیرالدین طوسی کتاب خود را به زبان فارسی نوشته اند که این امتیاز ویژه ای است. هرچند من با زبان عربی مخالفتی ندارم اما فارسی، فارسی است و دانشمندان فارسی زبان باید کتاب های خود را به زبان فارسی بنویسند البته حکیم طوسی کتاب هایی نیز به زبان عربی تالیف کرده است اما رویکرد او نشان می دهد که واقعا فردی ایرانی است و اتفاقا ایرانی بود که توانست کار خلفای عباسی را تمام کند. از سوی دیگر او مردی بود که در سیاست نیز تدبیر قابل ملاحظه ای داشت.

دینانی با اشاره به اینکه خواجه نصیرالدین طوسی عقل حادی عشر بود، عقل را تعریف کرد و ادامه داد: عقل را که نمی توان دید اما همه جا وجود دارد در عین حال پیدا نیست. در حقیقت در تمام عالم عقل وجود دارد و حتی بی عقلان نیز درجه ای از عقلانیت دارند اما این عقلی که نمی توانیم پیدا کنیم و همه جا وجود دارد دارای سه تجلی و مرحله ظهور است؛ نخست دین، دوم هنر و سوم فلسفه.

این فیلسوف برجسته کشور با بیان اینکه دین درهایی را باز کرده که تمام عقلانیت را می توان در آن پیدا کرد و هر کسی آن را نیافت خود مقصر است، گفت: در رأس هنر، شعر و نثر است ضمن آنکه معجزه حضرت ختمی مرتبت (ص) مار و عقرب یا حتی زنده کردن مرده ها نبود بلکه معجزه ایشان کلام بود که از همه معجزه ها بالاتر بوده و همیشه و تا ابد باقی خواهد ماند.

وی با تاکید بر اینکه در همین تورات و انجیل تحریف شده نیز کلمات و عباراتی وجود دارد که انسان را شگفت زده می کند، اظهار کرد: پیشرفت علوم امروز سرسام آور است و نمی توان آن را با گذشته مقایسه کرد و معلوم نیست 10 سال دیگر نیز چه اتفاقی خواهد افتاد چنانچه هر روز ما شاهد جلوه های اعجاب آور و وحشتناکی از علم هستیم.

دینانی با یادآوری اینکه در 2-3 هزار سال پیش فیثاغورث حکیمی عجیب بوده است، خاطرنشان کرد: امروز دنیا، دنیای فیثاغورث است و اگر ریاضیات را از دنیا بگیریم هیچ چیز حتی جامعه شناسی و روانشناسی نیز باقی نمی ماند و عالم به زبان ریاضیات نوشته شده است، در واقع وقتی فیثاغورث گفت اصل عالم ریاضیات است درست بیان کرده بود اما اموری وجود دارد که در قالب ریاضیات نمی آیند که از جمله می توان به شهود اشاره کرد.

دینانی اضافه کرد: در مورد شهود باید دید آیا این امر گفتنی است یا خیر؟ ضمن اینکه شهود به محض آنکه گفته شود محاسباتی بوده و میزان دارد، بنابراین باید دید به چه زبانی می توان شهود را مطرح کرد؛ از سوی دیگر پیامبر نیز وحی دارد و با اینکه درس نخوانده بود اما صاحب کلام و شهود و دریافت وحی بود.

وی با بیان اینکه عقل میزان دارد و می توان آن را سنجید اما شهود میزان دارد و نمی توان آن را اندازه گیری کرد، افزود: بنابراین امروز بیش از هر چیزی باید به عقلانیت توجه کنیم؛ اگر برهان نباشد فلسفه نیز نخواهد بود و اگر کسی سخن بدون برهان بر زبان جاری کرد دیگر این فرد فیلسوف نیست.

دینانی شنیدن را مهم تر از گفتن دانست و تصریح کرد: وقتی می خواهیم سخن کسی را بشنویم باید از خود فاصله بگیریم تا بتوانیم طرف مقابل را فهم کنیم.

وی در تشریح مفهوم فاصله گرفتن از خود توضیح داد: در این خصوص باید از ذهنیات خود جدا شد و خویش را در یک پرانتز و حالت تعلیق قرار داد و البته در کنار جدا شدن از ذهنیات خود نباید آنها را فراموش کرد، بنابراین در امر گفت و گو فاصله گرفتن از خود بسیار مهم است.

دینانی تاکید کرد: انسان عاقل کسی است که نخست بتواند فکر کند و بیندیشد دوم اندیشه دیگران را بیندیشد و سوم دوباره به مرحله نخست بازگشته و خود را بندیشد، در حقیقت این راه گفت وگوست که در آن مطالب به خوبی پیش می رود.

دینانی یادآور شد: خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف گفت وگوست و زمانی که صحبت می کرد به صحبت طرف مقابل خود گوش می سپرد و برای او تفاوتی نمی کرد این فرد عارف است یا ریاضیدان یا فیلسوف.  

دینانی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: خواجه نصیرالدین طوسی اگر در تاریخ تشیع نبود، من نمی دانم الان ما چه می کردیم. البته ابن سینا نیز عالمی بزرگ است اما حکیم خواجه در تشیع جایگاه ویژه ای دارد و یک شیعه تمام عیار است.