خبرگزاری شبستان-گروه قرآن و معارف: وضعیت علمی و آموزشی حوزه علمیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بارها دستخوش تغییر شد تا اینکه با تشکیل مرکز مدیریت حوزه های علمیه در دهه 70، ساختاری کنونی را پیدا کرد. ساختاری که به دلیلِ شباهت های بسیار به دانشگاه، انتقادات بسیاری به همراه داشت.
از صدر تا ذیل حوزویان اعم از اساتید مقدمات و سطوح تا مدرسین خارج و مراجع، انتقادات بسیاری متوجه ساختار فعلی مدارس علمیه کرده اند. از جمله آیت الله سیدموسی شبیری زنجانی از مراجع تقلید در جمع گروهی از طلبه های جوان حوزه علمیه تهران گفت:
«مایه علمی در حوزه، خیلی کم شده است. میراث علمی گذشته دارد از بین می رود و شیخ مرتضی انصاری و آخوند خراسانی دیگر پیدا نمی‌شود. لایه‌های سطح پایین دارد، به عنوان اجتهاد تلقی می‌شود. طلبه ها سعی کنند میراث علمی سابق را زنده کنند»(27 اردیبشهت ماه 93).
ایشان در ادامه خاطرنشان کرد:
«برنامه های علمی طلاب را زیاد نکنید، چون اگر زیاد باشد طلبه خسته می شود و ممکن است دیگر ادامه ندهد. آقای خویی گاهی در درس این حدیث را می خواندند که "قَلیلٌ تَدُومُ عَلَیْهِ اَرْجی مِنْ کَثیرٍ مَمْلُولٍ مِنْه” یعنی اگر انسان در برنامه زندگیش یک مطلبی را آرام آرام و کم کم ادامه دهد بهتر از این است که یک کاری را با شدت شروع کند اما ادامه ندهد. اگر برنامه آموزشی طلاب زیاد و فشرده باشد باعث کاهش مداومت می شود. برنامه درسی باید متناسب با تحمل طلبه باشد»(27 اردیبشهت ماه 93).
در اظهارنظری دیگر، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، در مراسم اختتامیه دهمین جشنواره سراسری قرآن کریم حوزه های علمیه خواهران که در مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران در قم برگزار شد از نفوذ فرهنگ دانشگاهی که برگرفته از غرب است به حوزه علمیه انتقاد کرد و گفت: امیدواریم به زمانی برگردیم که علم را برای علم و قرب الی الله بخواهیم(20 اسفند ماه 94).
ایشان ابراز امیدواری کرد: به برنامه های سابق حوزوی برگردیم که علم را برای علم بخواهیم و از این فرهنگ دانشگاهی متاثر از فرهنگ خارجی دور شویم؛ همه چیز را برای خدا انجام داده و به حوزه ها رنگ و بوی دیگری دهیم(20 اسفند ماه 94).
سایر مراجع تقلید و اساتید با درک چالش های پیش روی حوزه، به نقادی نظام آموزشی پرداخته و خواستار اتخاذ برنامه های منسجم، به روز و پویا شده اند؛ زیرا حوزه با وجود تربیت هزاران مبلغ، در مواجهه با پدیده‌های نوظهور و تازه ناتوان نشان می دهد.
برخی اساتید و کارشناسان معتقدند پیشرفت علوم و پیدایش مسایل تازه ایجاب می‌کند مدارس علمیه همپای سایر نظام‌های آموزشی، راه مدرنیته را در پیش بگیرند. البته بیشتر نخبگان حوزوی در اندیشه همزیستی مسالمت آمیز سنت و مدنیته هستند؛ روشی که ضمن حفظ سنت‌های اصیل، طلاب را مجهز به مهارت ها، دانش ها و ابزارهای نو می کند.
به هر روی برای بررسی دقیقِ دلایل کمرنگ شدن سنت‌های اصیل حوزه و افت تحصیلی طلاب، با حجت‌الاسلام والمسلمین حسین دقیقی شاهرودی، استاد حوزه علمیه و امام جماعت مسجد روح الله(ره) تهران هم کلام شدم که شرح آن تقدیم می شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین دقیقی شاهرودی با اشاره به تلاش مدیران و اساتید برای تربیتِ روزآمدِ طلاب گفت: مدیران ارشد با مشارکت اساتید و پژوهشگران حوزوی، اصول خلاقانه ای مانند بارش فکری، تشکیل اتاق فکر و ... را برای ایجاد تحول در مدارس علمیه اجرایی کنند؛ زیرا تحول اساسی در گرو بهره مندی از ظرفیت تمام نخبگان و فرهیختگان است.
افت تحصیلی طلاب، اصلی‌ترین دغدغه اساتید است
وی افزود: افت تحصیلی و گسترش مدرک گرایی طلاب، اصلی‌ترین دغدغه اساتید و مدیران است که همچنان برنامه دقیقی برای اصلاح این وضعیت تدبیر نشده است. متاسفانه برخی طلاب صرفا دنبال مدرک هستند که تاسف آور است و باید مسئولان تدبیری بیندیشند.
استاد حوزه ادامه ادامه داد: باید با درک تمایلِ طبیعی طلاب به مدرک که ساختارهای اجرایی و استخدامی مقوم آن است، توجه جدی به روش آموزش داشت؛ زیرا بسیاری از استعدادها در کنار اخذ مدرک، می توانند تحول آفرین و اثرگذار باشند. بنابراین نکوهش گرایش به مدرک، دردی را درمان نمی کند.
وی افزود: باید ساختار حوزه، طلاب بااستعداد را به تحصیل علم و پژوهش ترغیب کند که مصوبه مرکز مدیریت حوزه های علمیه -الزام طلاب به ارایه رساله پژوهشی در هر نیم سال تحصیلی- گامی سازنده در این مسیر است.
التزام طلاب به «تقوی پرهیز» و «تقوی ستیز»
حجت‌الاسلام والمسلمین دقیقی شاهرودی با اشاره به سخنان رهبر انقلاب در دیدار اعضای مجمع نمایندگان طلاب و فضلا -حوزه علمیه قم باید همچنان یک حوزه انقلابی و مهد انقلاب باقی بماند و رسیدن به این هدف نیازمند اندیشه، تدبیر و برنامه ریزی دقیق است، گفت: طلاب منطبق با «تقوی پرهیز» و «تقوی ستیز» ضمن تحصیل علم و تهذیب نفس و حضور در خط مقدم انقلاب اسلامی، در مسیر تحول اساسی و سازنده گام بردارند.
وی افزود: متاسفانه کم رنگ شدنِ سنت های اصیل حوزه مانند پیش مطالعه، مباحثه و ... نقش مستقیمی در تضعیف بنیان های علمی طلاب دارد.
لزوم الگوبردای از سبک زندگی علما
امام جماعت مسجد روح الله(ره) خاطرنشان کرد: گم شدن هدف از دلایلِ دورشدنِ طلاب از سنت های اصیل است. اگر هدف، ادامه راه مراجع و علما -تفقه در دین و تبلیغ آموزه های دین- باشد، سبک زندگی و دغدغه های آنان الگوبرداری و در گفتار و کردار طلاب جاری و ساری می شود.
وی ادامه داد: تحول نباید موجب حذفِ سنت های گذشته اعم از مثبت و منفی-شود بلکه باید زمینه ساز تقویت نقاط قوت و اصلاح ضعف ها شود. نباید با شعار تحول، بنیان های اصیل و سازنده را سست کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین دقیقی شاهرودی انتقاد از طولانی بودنِ دوره آموزشی مدارس را نادرست خواند و گفت: اصل بر تعمیق مطالب است بنابراین طولانی بودنِ دوره آموزشی و یادگیری کتب در صورت استفاده حداکثری از ظرفیت ها و استعدادها مفید است.
وی در پایان گفت: هرگونه تحولی درصورت استفاده از راهنمایی و مشورت تمام صاحب نظران و فرهیختگان حوزوی به ویژه مراجع تقلید و علما موثر است و در این صورت، چشم انداز مثبت و آینده درخشانی در انتظار حوزه های علمیه است.
نظر شما