الگوگیری از غنای نفس در عصر ظهور، اقتصاد را مقاوم می کند

جواد اسحاقیان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر مهدویت در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در بیان رابطه موضوع اقتصاد با ظهور تصریح کرد: بررسی و واکاوی موضوع «اقتصاد و مهدویت» نیازمند یک مقدمه است تا پس از آن به مولفه های مرتبط بپردازیم. طبعا اقتصاد با سایر بخش های زندگی انسان مرتبط است و نمی توان گفت که اقتصاد به عنوان مثال با علوم انسانی، روان شناسی، جامعه شناسی و یا با اعتقادات مردم سروکار ندارد. هر محققی این واقعیت را می پذیرد که این مسایل می بایست به شکل یک منظومه و با هم دیده شود چراکه ارتباط عمیقی میان آنها وجود دارد.

وی افزود: از سوی دیگر مباحث اقتصادی ارتباط وثیقی نیز با حاکمیت و حکومت اسلامی دارد. همانگونه که در پیشینه تاریخ اسلام می بینیم وقتی ماجرای بعثت و ظهور اسلام رخ می دهد، نظامی که شکل می گیرد، مبتنی بر وجود شخص رسول اکرم صل الله علیه وآله و یاران خاص حضرت (ص) از جمله امیرالمومنین علیه السلام است. یعنی آن شیوه ی حاکمیتی ایشان در اقتصاد نیز موثر است. آن مقاوم سازی که در جنگ احد و بدر می بینیم - جایی که عده ی زیادی از مسلمانان با یک خرما مقاومت کرده و در برابر دشمن تن به ذلت نمی دهند- این سیستمی است که پیامبر(ص) اعمال می کردند؛ یا شیوه ی ساده زیستی که داشتند و نمونه های فراوانی از این دست  ... همه ی این عوامل باعث می شد تا جامعه ی کوچک و نوپای مسلمین به دیگران وابسته نباشد و از خطوط قرمز خود عبور نکند.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: بنابراین نه تنها «عصر مهدوی» بلکه از صدر اسلام تا کنون، سیره ی پیامبر اسلام(ص)، سیره ی حضرت امیرالمومنین علیه اسلام و سایر ائمه علیهم السلام همه بیانگر این حقیقت است. به عنوان مثال حضرت امیر علیه السلام خود را به زحمت می انداختند و حتی برای غیرمسلمان کار می کردند تا خانواده ی ایشان تامین شود. حضرت (ع)‌حتی چاه حفر و سپس آن را وقف می کردند تا جامعه اسلامی دچار مشکل نباشد. همه این امور نشان دهنده ی آن است که وقتی یک انسان کامل و معصوم، محور کارها باشد یا فردی که در امتداد معصوم است، طبعا همه ی شاخص های جامعه به رشد نزدیک می شود از جمله مباحث اقتصادی.

این پژوهشگر مهدوی در ادامه در تبیین ارتباط «مهدویت و اقتصاد» اظهار کرد: برای موضوع «مهدویت و اقتصاد» چند باب را می توان مدنظر داشت و در چند شاخه سخن گفت. نخست این که در این رابطه بخواهیم صرفا عصر ظهور را بررسی کنیم و این که در جامعه ی عصر ظهور چه مولفه های اقتصادی وجود دارد؟ و چه شاخص های اقتصادی در این عصر آرمانی جاری و ساری می شود؟ و در همین راستا همانگونه که به رفتار حضرت امیرالمومنین علیه السلام و امام صادق علیه السلام استناد می کنیم، به رفتار امام (عج) در زمان ظهور استناد کنیم.

اسحاقیان اذعان کرد: یعنی ما می دانیم که در دوران ظهور چه اتفاقات اقتصادی رخ می دهد و تا جایی که اثبات نشود که آن اتفاق، خاص دوران ظهور است ما می توانیم در دوران غیبت هم آن ها را محقق کنیم. لااقل بخشی از آنها را که در حد توان کشور است محقق کنیم. بنابراین آنچه که در این مجال ذکر می شود مبتنی بر وضعیت دوران ظهور است و دلیل این که به آن دوران استناد می شود این است که اولا سیره معصوم (ع) است که در آن زمان اتفاق می افتد و سیره معصوم، حجت است. چون سیره معصوم فقط در گذشته حجت نیست؛ اگر در آینده نیز باشد و ما یقین داشته باشیم که اتفاق می افتد، حجت است. ثانیا وقتی به این سیره می نگریم می بینیم عقلانی و معقول نیز هست یعنی غیر از این که دلیل حدیثی داریم به عینه می بینیم که این محصول برای ما نیز کارگشا و کارآمد است.

وی در ادامه به بحث «مبانی فکری و اندیشه ای» و تاثیر آن در مقاوم سازی اقتصادی اشاره و تاکید کرد: دومین مسئله در مقاوم سازی اقتصادی این است که بدانیم مبانی فکری و اندیشه ای چه نقشی در مقاوم سازی اقتصاد دارد؟ به عنوان مثال نوع نگاهی که خانواده و جامعه به ثروت و مال دارند؛ این نگاه هر گونه که باشد طبیعتا یک نوع اقتصاد را ایجاد می کند. در دوران ظهور نگاهی که به مال و ثروت و .. وجود دارد، نگاه بی نیازی است. الان ممکن است تصور ما اینگونه باشد که در دوران ظهور، چون ثروت ها زیاد می شود گنج ها استخراج می شود و ...(آنچه در روایات آمده) طبیعی است که وقتی امکانات فراوان و برای همه نیز فراهم شد، کسی حرص و طمع ندارد! چشم و هم چشمی نیست که مشکلی ایجاد شود و مانعی در زندگی اخلاقی و اجتماعی افراد به وجود بیاید.

اسحاقیان تصریح کرد: در حالی که اینگونه نیست. آنچه که جلوی حرص و طمع ورزی و فزون طلبی در مباحث اقتصادی را می گیرد «غنای نفس» است. یعنی غنای درونی که در برخی دعاها از جمله دعای عرفه نیز وارد شده (اللهم جعل غنای فی نفسی) روایتی از حضرت رسول اعظم صل الله علیه وآله در این باره در کتاب «کشف الغمه» اثر«علی بن عیسی اربلی» جلد سوم صفحه 262 نقل شده است که می فرمایند: «امام زمان که می آیند «یقسم المال صحاحا»؛ اموال را تقسیم می کند با صحت و سلامت و «یملاء قلوب الامة محمد غنَاً» قلب های این امت را پر از بی نیازی می کند. وقتی بی نیازی قلب ها ایجاد شد دیگر میزان ثروت مهم نیست. بلکه افراد به کفاف و مقدار مورد نیاز قناعت می کنند.

وی تاکید کرد: در ادامه این روایت همان جمله مشهور است که ..امام وقتی از تقسیم اموال فارغ می شوند، سوال می کنند که آیا کسی هست که بیش از این بخواهد؟ یک نفر برمی خیزد و تقاضای بیشتر می کند اما بعد خود شرمنده می شود. وقتی می بیند جامعه به سمتی رفته و همه به گونه ای پرورش یافته اند که تنها در حد نیاز طلب می کنند، خود دچار شرمندگی می شود که چرا من دچار حرص فزون طلبی شدم. این موضوع اولین مولفه و بخش مهم مقاوم سازی اقتصاد، از نوع اسلامی است. یعنی غنای نفس و این که اول نفس انسان پرورش یافته باشد و سیر شود و به رفع نیاز اکتفا کند.

پژوهشگر مرکز تخصصی مهدویت در ادامه تاکید کرد: چه در جامعه ی امروز و چه در جامعه ی ظهور، اگر این احساس بی نیازی و پرورش یافتگی نفس و خودساختگی وجود نداشته باشد، هزاران بار هم که ثروت چندبرابر شود باز حرص و طمع، اجازه آرامش اقتصادی و روانی به انسان ها نمی دهد.

وی در پایان خاطرنشان کرد:‌ ما اگر در همین حد که می توانیم، در دوان انتظار، این فرهنگ را ایجاد کنیم، اگر این مصرف گرایی شدید، این فزون طلبی و برتری طلبی نسبت به هم و چشم و هم چشمی و ... با خودکنترلی و پرورش درونی اجرایی شود؛ طبعا حجم بسیاری از واردات کاهش پیدا می کند و باعث می شود که بخشی از ضربه ها و زیان ها که از همین طریق است، جبران شود.