هویت جوامع در موزه ها نهفته شده است/ نگاهی به موزه های استان زنجان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از زنجان، كمیته بین‌المللی موزه‌ها (ایكوم) در سال 1977 روز 18 ماه می میلادی برابر با 28 اردیبهشت ماه را روز جهانی موزه‌ها نامگذاری كرد.

 

موزه مکانی است که در آنجا اشیا و مواد مربوطه جمع آوری، مطالعه و نگهداری می شود، هدف از ایجاد موزه ها آموزش، انتشار اطلاعات و سرگرمی است که در حقیقت بازتاب تمام فعالیت های انسان از محیط طبیعی، فرهنگی و اجتماعی اوست. بر اساس تعریف شورای بین المللی موزه،هدف موزه عبارت است از گردآوری، نگهداری، مطالعه بررسی کردن و نیز به نمایش گذاشتن آثار فرهنگی یا طبیعی به منظور آموزش، پژوهش و ارزش دادن به این مجموعه ها و لذت بردن از آنهاست.

 

موزه ها نیز همچون کتابخانه ها مخزن دانش بشری در زمینه های مختلف هستند، تفاوت اصلی موزه ها با کتابخانه ها و سایر مراکز تحقیقات در به نمایش گذاشتن کارکرد خاصی که صرفا به موزه اختصاص دارد.

 

موزه ها وظایفی را برعهده دارند که از آن جمله می توان به نقش فرهنگی، اجتماعی، آموزشی و پژوهشی، حفظ و نگهداری، تعمیر و احیای نمونه ها و نقش تحقیقاتی و انتشاراتی این اماکن فرهنگی اشاره کرد.

 

نقش آموزشی و فرهنگی موزه در نحوه ارائه اطلاعات و خدمات اطلاعاتی از طریق کتابخانه وامکانات سمعی و بصری، نمایشگاه و مبادله اطلاعات با سایر موزه ها و مراکز علمی مشابه است.

 

موزه ها انواع مختلفی دارند که شامل موزه های هنری، موزه تاریخی، موزه علمی(علوم)، موزه اختصاصی(تخصصی)  و موزه جنگ هستند.

 

موزه های هنری شامل موزه های فرش و نقاشی، موزه های تاریخی شامل مردم شناسی، تمبر و اسکناس، باستان شناسی و اماکن باستانی و موزه علمی شامل تاریخ طبیعی،هرباریوم، اسباب بازی های فکری نوجوانان و موزه اختصاصی شامل تکنولوژی و فناوری است.

 

تاریخچه موزه در ایران

پیرامون تاریخچه موزه در ایران باید اظهار داشت که جمع‌آوری و نگه‌داری اشیاء ذی قیمت در ایران با انگیزه حفظ آثار شخصی بوده و بیشتر حالت خصوصی داشته است.

 

اولین نمونه‌های آن را می‌توان در دوران سلسله هخامنشی و با شکل‌گیری حکومت مستقل ایران مشاهده نمود که صرفاً جنبه خصوصی داشته و تنها مورد استفاده حکام و امرای وقت قرار گرفته است. موزه با مفهوم نوین امروزی آن در ایران از ۱۲۰ سال پیش شکل گرفت، اولین نمونه آن را در زمان حکومت محمد علیشاه می‌توان مشاهده نمود در زمانی این شاه قاجار فصلی از کاخ گلستان به موزه ابزار و اشیاء قیمتی و سلطنتی تبدیل شد که مورد بازدید اعیان و اشراف واقع می‌شد. در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی با کشف آثار باستانی در تخت جمشید موزه تخت جمشید جهت نگه‌داری این اشیاء بوجود آمد در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی بنای موزه مردم شناسی ایران بنیاد نهاده شد و پس از ۲۰ سال موزه مردم‌شناسی در خیابان ارامنه (بوعلی) گشایش یافت جهت ارائه هر چه بهتر آثار موزه مردم شناسی به کاخ ابیض جنب کاخ گلستان، کهن سال‌ترین موزه کشور انتقال یافت (۱۳۴۷ هجری شمسی).

 

در سال ۱۳۳۵ موزه قزوین در کلاه فرنگی شاه طهماسب (بنای چهل ستون قزوین) برپا گردیده و در ادامه این روند موزه چهل ستون اصفهان در کاخ  چهل ستون افتتاح گردید (۱۳۳۷) موزه هنرهای تزئینی در سال ۱۳۳۸ بنیاد نهاده شد. موزه جواهرات سلطنتی در دیماه ۱۳۳۹ شمسی در طبقه زیرین ساختمان بانک ملی گشایش یافت.

 

در سال ۱۳۴۱ موزه تبریز و گرگان و در سال ۱۳۴۵ موزه شوش و در سال ۱۳۴۶ موزه ارومیه افتتاح شدند که آثار موجود در این موزه‌ها بیشتر جنبه تاریخی و مردم‌شناسی داشته است، موزه رشت در سال ۱۳۴۹ و موزه حمام گنجعلی ‌خان کرمان در سال ۱۳۵۰ تأسیس یافتند، موزه مجموعه فرهنگی آزادی در سال ۱۳۵۰ و موزه خانه صبا در منزل مسکونی شادروان صبا در تاریخ ۲۱/۸/۵۲ تأسیس و افتتاح شد.

 

 از سال ۱۳۵۹ به بعد تغییرات وسیع‌تری در زمینه توسعه و تکمیل  و تجهیز موزه‌های ایران انجام گرفته است که بعنوان مثال می‌توان به موزه‌های مردم شناسی  هنرهای تزئینی، صبا در تهران، رشت، آبادان، شوش ، هفت تپه، قزوین، کاخ رودسر، دژ شاهپور در خرم‌آباد و … بالاخره به موزه پارس در ارگ کریم‌خانی شیراز اشاره نمود.

 

سال ۱۳۵۵ اوج احداث بناهای موزه‌ای در ایران بوده است در این سال انگیزه ایجاد بناهایی با عملکرد صرفاً موزه عمومیت می‌یابد که موزه هنرهای معاصر، فرش، فرهنگ سرای نیاوران حاصل آن می‌باشند.

 

موزه های استان زنجان

در استان زنجان نیز موزه مردم شناسی رختشویخانه، موزه باستان شناسی مردان نمکی(عمارت ذوالفقاری) موزه باستان شناسی پیراحمد زهرنوش ابهر و موزه باستان شناسی گنبد سلطانیه همه ساله پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است.

 

موزه باستان شناسی مردان نمکی(عمارت ذوالفقاری)

عمارت تاریخی ذوالفقاری بعد از انجام مرمت به موزه باستان شناسی و مردان نمکی تغییر کاربری یافته و یکی از پربیننده ترین مکانهای تاریخی زنجان و مورد توجه بازدید کنندگان ایرانی و خارجی است. اکثر اشیاء نمایشی این موزه حاصل کاوشهای علمی و گمانه زنی های باستان شناسی درسطح استان می باشد. این موزه از سه بخش پیش از تاریخی، تاریخی و اسلامی تشکیل یافته است.

 

در بخش اول اشیاء حاصل از کاوش سهاچای تپه ایجرود، قلعه تپه ابهر، تپه کاروانسرای ابهر (هزاره چهارم ق م )، تپه خالصه خرمدره (هزاره ششم ق م ) و تپه علی یورد ابهر می باشد که شامل اشیاء سفالی و استخوانی، ابزارهای سنگی، انواع ژتون گلی، سردوک و ... است.

 

در بخش تاریخی اشیاء حاصل از کاوش های روستای انذر طارم، تپه دوسران و قره پشتلو و گورستان سره جی ایجرود که شامل شمشیرهای مفرغی، ظروف سفالین ساده و منقوش، ظروف پایه دار و لوله داروخمره های دوره اشکانی زنجان است.

 

در بخش اسلامی هم اشیاء شامل انواع پی سوزهای سفالی و فلزی، اشیاء مکشوفه از سلطانیه در دو دوره ایلخانی و صفوی است و سکه های مکشوفه از سجاس که مربوط به دوره اتابکان آذربایجان و دوره سلجوقی و اشیاء مکشوفه از قره پشتلو شامل سفالینه های لعابدار و دو جداره است .

 

موزه مردم شناسی رختشویخانه

بنای رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر که منطبق بر حصار می باشد در منطقه پرتراکم مسکونی، موسوم به عباسقلی خان و محل معروف به باباجمال چوقوری (گودال بابا جمال) احداث شده است. که امروزه خیابان سعدی وسط به فاصله یکصد متری از سمت غربی آن عبور نموده و از طریق کوچه فرهنگ به بنای مزبور مرتبط می گردد.

 

علاوه بر این پدیده عارضی شبکه ارتباطی متعدد و گسترده ای، این بنا را با کل شهر مربوط می سازد. مجموعه تاریخی رختشویخانه در سال 1319 در دفتر اندیکاتور اداره ثبت اسناد و املاک زنجان به ثبت رسیده، زمین این بنا در سال 1347 هجری قمری مطابق با 1307 هجری شمسی توسط علی اکبر توفیقی رئیس بلدیه شهر (شهردار) زنجان از باقرخان امجد نظام به قیمت 185 تومان خریداری شده است.

 

محل موصوف قبل از احداث رختشویخانه با هرز آبهای سطحی مملو و به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) معروف بوده است.  این بنا توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) در مدت 15 ماه به اتمام رسیده و سنگهای آن ازمعدن سنگ روستای اژدهاتو استخراج و پس از حجاری توسط کاری های بلدیه (شهرداری) به محل بنا حمل شده است.

 

آب مجموعه از قنات قلعچه حاجی میربهاء الدین تامین می گردیده است. متولی رختشویخانه توسط رئیس بلدیه گمارده می شد و سالیان متمادی شخصی به نام اصغرخان بوده که عیال ایشان به نام معصومه خانم مدیریت آن را برعهده داشته، اصولاً رختشویخانه برای آحاد شهروندان بابت سرایداری از مراجعین اخذ می نموده است. این بنا در نوع خود منحصر به فرد بوده و از سال 1377 به عنوان موزه مردم شناسی استان زنجان مورد بازدید گردشگران و علاقمندان قرار می گیرد.

 

موزه باستان شناسی گنبد سلطانیه

این بنا در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) در مدت 9 سال (از سال 704 الی 712 هجری قمری) احداث شده است. دربارة این بنا، فرضیه های بسیاری از نظر تناسب ها، ترکیب ها، تلفیق ها و دیگر ویژگی ها از سوی مورخان، جغرافی­دانان، باستان شناسان و حتی مردم عادی ابراز شده است که دو وجهه غالب دارند: نظریه نخست، به مورخان و جغرافی دانان متقدم مربوط است که بنای گنبد را آرامگاه سلطان محمد خدابنده اولجایتو معرفی کرده اند.

 

نظریه دوم، مربوط به انتساب و اختصاص بنا، از طرف اولجایتو، به آرامگاه علی­بن ابیطالب (ع) و حسین بن علی (ع) است. کارشناسان با بررسی های باستان شناسی و مطالعة عناصر معماری، انتساب و اختصاص بنای گنبد سلطانیه به آرامگاه ائمه اطهار (ع) را مردود دانسته اند و روشن شده است که آرامگاه سلطانیه را غازان و اولجایتو به تقلید از آرامگاه های موجود در ایران ساخته اند.

 

 

گنبد سلطانیه، شکوه و برزگی کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیای ترکیه را تداعی می کند. این بنا، سومین بنای بزرگ تاریخی در جهان و نخستین بنای بزرگ تاریخی ایران می باشد. این بنا در دوران برپایی، بلندترین بنای جهان بوده است.

 

اشیاء نمایشی در این موزه عبارتند از اشیاء کاوش شده از سلطانیه شامل انواع پی سوز سفالی یک قسمتی و بشقابی ساده ،انواع کاشی های زرنگار ، صلیبی ،ساده ،معرق و انواع سکه های مسی و نقره مربوط به دوره ایلخانی. موزه باستان شناسی گنبد سلطانیه در ورودی گنبد سلطانیه قرار دارد که می توانید در روزهای اداری از آن بازدید کنید.

 

موزه باستان شناسی پیراحمد زهرنوش ابهر

موزه در کناره‌های شهر ابهر، در میدان پیر و در محل بقعه پیر، موزه‌ای شروع به کار کرده است. این موزه به مانند کودک نوپایی است که ناباورانه به حرف زدن آمده و از روزگاران کهن و باستانی نجوا می‌کند. در محل یاد شده تاریخ در تاریخ ورق می‌خورد. اشیاء قدیمی و سنگ نوشته‌های موجود در موزه حکایتگر تاریخ و تمدن بسیار عمیق و قدیمی مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی است و ساختمان موزه نیز از تاریخ و تمدن دیگری حکایت می‌کند.

 

هر چند این موزه بنا به گفته مسئولان هنوز رسما افتتاح نشده، ولی درب آن همه روزه به روی بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به تاریخ این مرز و بوم باز است و همگان می‌توانند در هر فرصتی که پیدا می‌کنند، اندکی خود را از قیل و قال‌های زمانه و مشغله‌های روزانه رها کرده و لحظاتی را دل در گرو تاریخ بگذارند و مدتی هر چند کوتاه را در گذشته‌های دور، سیروسفر کنند که گذشته همواره چراغ راه آینده است.

 

ساختمان موزه که بیشتر از هزار سال از بنای آن می‌گذرد، قبل از انقلاب اسلامی رو به ویرانی گذاشته بود.

 

داخل این بقعه که قبلاً صومعه نامیده می‌شد، محل دفن شش نفر از عارفان و زاهدان بزرگ که عبارتند از عبداله ابن طاهر معروف به ابوبکر ابهری متوفی به سال ۳۳۰ هجری قمری، علی ابن طاهر، فرزند ابوبکر طاهری متوفی ۳۸۰ هـ ، ق ، ابوعاصم ابن‌اسماعیل الخرقانی ابهری متوفی ۵۳۰ هـ ، ق، بندار ابن علی ابهری متوفی ۵۳۴ هـ ،ق،بشار ابن محمد ابهری متوفی ۵۵۴‌ هـ ‌، ق و ملک داد ابن عبداله ابهری متوفی ۵۶۴ هـ ، ق است.

 

8 هزار شی تاریخی در موزه های استان زنجان نگهداری می شوند

معاون اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در این خصوص به خبرنگار خبرگزاری شبستان از زنجان اظهار کرد: پس از جنگ جهانی چندین مولفه برای توسعه جهان تعریف شد که پس از مدتی جای خالی توسعه فرهنگی خودنمایی کرد و همین مساله دولتمردان را برای تعریف برنامه های مرتبط با توسعه فرهنگی ترغیب کرد.

 

مهرداد عسگریان با بیان اینکه موزه ها نقش اساسی در توسعه فرهنگی جوامع دارند، ادامه داد: موزه ها به نوعی هویت ملت ها را به منصه ظهور قرار می دهند.

 

این مقام مسئول با بیان  اینکه بسیاری از ارتباطات بین جوامع در سایه موزه ها محقق می شود، خاطرنشان کرد: وقتی گردشگران از کشورهای مختلف به کشوری مقصد مراجعه می کنند با بازدید از موزه ها با فرهنگ و پیشنیه آن کشور آشنا می شوند.

 

وی با بیان اینکه ارتباطات فرهنگی به واسطه موزه ها محقق می شود، افزود: موزه نقش اساسی در ارتقاء فرهنگی و هویت جهانی دارد و اگر به این مساله توجه نشوند نسل های آینده با هویت و پیشینیه کشور خود غریبه می مانند.

 

معاون اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان زنجان با اشاره به اینکه 8 هزار شی تاریخی در موزه های استان نگهداری می شود، به برنامه های روز جهانی موزه ها اشاره کرد و گفت: در همین راستا برنامه هایی در استان اجرا می شود.

 

وی با بیان اینکه (28 اردیبهشت) به عنوان روز موزه ها بازدید از موزه های استان زنجان رایگان است، ادامه داد: نمایشگاه کشفیات و آثار تاریخی در کارخانه کبریت زنجان از (29 اردیبهشت) به مدت سه روز دایر خواهد بود.

 

عسگریان ادامه داد: در این روز از اهداء کنندگان آثار تاریخی و فعالان این عرصه طی مراسم تجلیل می شود.