خبرگزاری شبستان: استاد شهید، مرتضی مطهری تنها فردی است که آثار و اندیشه ایشان توسط دو ولی فقیه (امام خمینی و رهبر معظم انقلاب) تایید و تاکید شده است. امام بزرگوار ما آثار قلم و زبان ایشان را بدون استثنا آموزنده و روانبخش می دانند و توصیه اکید دارند که جوانان و دانشگاهیان نگذارند که آثار ایشان با دسیسه های غیر اسلامی فراموش شود؛ همچنین ولی معظم فقیه، حضرت آیت الله خامنه ای نیز مبنای فکری نظام جمهوری اسلامی را آثار این استاد شهید می دانند و لاغیر.
از این رو برآن شدیم تا به صورت هفتگی یکی از مباحث اجتماعی روز که عموما جزء دغدغه های نسل جوان محسوب می شود را در اختیار مخاطبان قرار دهیم.
مقدمه
بلا شک هر فردی که اندکی با اندیشه اسلامی آشنایی داشته باشد، بر این مسئله معترف است که اسلام به عنوان یک نشام فکری منسجم برای هر مسئله ای در هر زمانی و با هر شرایطی پاسخی در خور و مغنی دارد. "اسلام مکتبی است که برخلاف مکتب های غیر توحیدی، در تمام شئون فردی و اجتماعی، مادی و معنوی، فرهنگی و سیاسی، نظامی و اقتصادی دخالت و نظارت دارد و از هیچ نکته ای ولو ناچیز که در تربیت انسان و جامعه و پیش رفت مادی و معنوی نقش دارد فرو گذار ننموده و موانع و مشکلات سر راه تکامل را در اجتماع و فرد گوش زد نموده و به رفع آنها کوشیده است"(1) لذا اعتقاد راسخ داریم که کارآمدی و جامعیت دین اسلام به حدی است که در بر دارنده پاسخ به همه نیازهای مردم است.
با این وجود در جامعه اسلامیمان شاهد انواع و اقسام مشکلات و نارسایی های فکری و کارکردی هستیم، در بعد فکری و نظری با انبوهی از سؤالات و شبهات-مخصوصا برای نسل جوان- مواجه هستیم و در بعد کارکردی نیز عملکرد ناصواب برخی از منسوبین به دین سبب بی اعتمادی ها و برخی کج روی ها شده است.
با فرض پذیرش جامعیت و کارآمدی تعالیم اسلامی از سویی و مشاهده نابسامانی‌های عملی و نظری جامعه از سوی دیگر، لازم است در این رابطه با تأمل کافی و آسیب‌شناسی جدی، به بررسی علل و عوامل این ناسازگاری پرداخته و با ارائه راهکار مؤثر، شائبة ناکارآمدی تعالیم الهی در عصر جدید را از اذهان بزداییم. خصوصا اینکه بعد از پیدایش انقلاب اسلامی و تشکیل نظام اسلامی، فکر و اندیشه اسلامی مورد نقد و چالش جدی قرار گرفته و بدون تردید بعد از این هم چالش‌های جدیدی پیش رو خواهد داشت، که باید هر چه بیشتر خود را برای مقابله با آن آماده و مهیا بنماییم.
لذا به نظر می رسد در بخش آموزش معارف اسلامی، چالش ها و تهدید هایی پیش روی ما است که باید در رفع این موارد اقدام مجدانه ای صورت پذیرد چراکه این شناخت و باور مسلمان از اسلام است که باید مورد بازبینی قرار بگیرد.
این تهدید ها را می توان چنین دسته بندی کرد:
الف) عدم هم زبانی و سنخیت محتوا و متن با فهم و فرهنگ مخاطب
آیه "ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه"(2) نیز بیان گر همین مسئله است، چراکه یکی از مشکلات اساسی در انتقال اندیشه اسلامی، مشکل در فهمیدن زبان و منطق روبرو شدن با مخاطب است. در بسیاری از تبلیغ ها یا آموزش های دینی، نه تنها تبلیغ و معرفی صحیحی از معارف دینی ارائه نمی شود، بلکه مطالبی بسیار سطحی و کلیشه ای به گونه ای برای مخاطب ایجاد خستگی و ملامت می کند که مخاطب دیگر رغبتی برای پیگیری این مطالب ندارد.
ب) عدم نیاز سنجی و نپرداختن به نیاز های واقعی جامعه
پرداخت به مسائل و مباحث جدا از مسائل و مشکلات جامعه؛ که دغدغه ذهنی مخاطب نباشد، سبب می شود تصویری صرفا صوری و غیر کاربردی از دین در ذهن مخاطب ایجاد شود که همین مسئله سبب دل زدگی مخاطب از پیگیری سایر سوالات می شود.
ج) بی توجهی به اقتضائات زمان
در حالی که «مقتضیات عصر ایجاب می‌کند که بسیاری از مسائل مجدداً مورد ارزیابی قرار گیرد»؛(3) پر واضح است که در نظر نداشتن پیشرفت زمان و قناعت به ارزیابی‌های گذشته و تکرار مکررات، باعث برداشت نامطلوبی از دین در مواجهه با مسائل جدید شده، آن را به عنوان سنت و رسمی کهنه و زنگار گرفته معرفی می‌نماید.
هرچند که در مقام بیان مشکلات فهم و آموزش معارف دینی، مطالب عدیده‌ای را می‌توان برشمرد ولی این سنخ اشکالات، همه نشان از گسیختگی ارتباط مؤثر متصدیان امور فرهنگی با فرآیند فکری جامعه و فقدان برنامه‌ای مطلوب، در ارائه صحیح معارف دینی است. آنچه در این وادی مهم‌تر از آسیب‌شناسی‌های صرفاً نظری است، توجه به راهکارهای عملی در رابطه با نشر و بسط فرهنگ صحیح و کارآمد دینی است.
در این راستا توجه به نقش‌آفرینی عالمان موفق دینی به عنوان الگو و اسوه‌های قابل پیروی که چالش ها و نارسائی‌های موجود زمان خویش را به خوبی شناسایی و در مقابله با آنها به بهترین روش، حرکت های تأثیرگذاری را ایجاد کرده‌اند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. بررسی ویژگی‌های کسانی که با این نوع دغدغه‌ها، آثار گرانبهایی را خلق کردند برای ادامه راه، لازم و ضروری است.
در میان اسلام‌شناسان و عالمان دینی معاصر، قطعا استاد شهید مرتضی مطهری، از معدود قهرمانان این میدان است که آثار او در مقایسه با آثار دیگر اندیشمندان بزرگ، دارای ویژگی‌ها و ممیّزات منحصر به فردی است که به دلیل ویژگی‌های خاص آن بر نقش این مجموعه آثار تأکید و توصیه ویژه شده است و بی آنکه نقش ارجمند دیگر کسانی که در «احیای حرکت روشنفکری اسلامی در ایران مؤثر بودند را نادیده بگیریم، استاد شهید مطهری را از این جهت که بر ارائه اسلام متکی بر مبنای اصیل و معتبر اصرار ورزید و از اجتهادهای غیر مستند و صرفا متکی بر استحسان و ناشی از تطبیق اسلام بر اصول مکاتب رایج زمان، با جمود عامیانه و خرافی، به شدت پرهیز می‌کرد و برحذر می‌داشت، در میان آنان شخصیتی تنها و منحصر(4) و «انصافا نادرة زمان بود».(5) «در مورد حراست از مرزهای ایدئولوژیک و حفظ شعار نه شرقی، نه غربی، به خصوص التقاط‌زدایی از اندیشه اسلامی، آقای مطهری یک فرد بی‌نظیر بود».(6) و نیز«در اسلام شناسی و فنون مختلف اسلام و قرآن، کم‌نظیر بود»(7) لذا در زمان معاصر«تنها کسی که هم از لحاظ کمیت هم از لحاظ کیفیت، خوب‌ترین فرآورده‌ها را تقدیم محیط اندیشه اسلامی کرده، آقای مطهری است».(8)
حال به معرفی ویژگی های آثار استاد مطهری می پردازیم:
الف) مجموعه آثار شهید مطهری، خالق یک نظام واحد فکری و ارائه‌دهنده چهارچوب مشخصی از اندیشة اسلامی است.
ب) آثار استاد شهید در عین حال که دارای مبانی عمیق فکری و فلسفی است، مطالب را با زبانی ساده، روان و قابل استفاده برای همگان بیان داشته است. او «با قلمی روان و فکری توانا در تحلیل مسائل اسلامی و توضیح حقایق فلسفی با زبان مردم، بی‌قلق و اضطراب به تعلیم و تربیت جامعه پرداخت».(9)
ج) به‌روز بودن، کارآمدی و کاربردی بودن آثار شهید مطهری
د) ایمان و تعبد شهید مطهری در عین عقلانیت و بهره‌جستن از تفکر و اندیشه
ه) شجاعت و استقلال فکری در عین علم و ایمان
و)مبنای فکری انقلاب اسلامیمان تفکرات شهید مطهری است و لا غیر(10)
همچنین در مورد هیچ مجموعة آثاری، به مانند آثار شهید مطهری، از جانب بزرگان دین و معتمدان علمی و دینی، به ره‌پویان هدایت و سعادت، این مقدار سفارش و توصیه نشده است. حضرت امام (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) قلم و زبان او را بدون استثناء آموزنده و روانبخش می‌دانند و مواعظ و نصایح او را که از قلبی سرشار از ایمان و عقیدت نشأت گرفته، برای عارف و عامی‌سودمند و فرح‌زا توصیف نموده(11) می‌فرمایند: «آثاری که از او هست، بی‌استثنا همة آثارش خوب است؛ من کس دیگری را سراغ ندارم که بتوانم بگویم بی‌استثناء آثارش خوب است. ایشان بی‌استثناء آثارش خوب است، انسان‌ساز است»،(12) «من به دانشجویان و طبقة روشنفکران متعهد توصیه می‌کنم که کتاب های این استاد عزیز را نگذارند با دسیسه‌های غیراسلامی فراموش شود».(13) جانشین و خلف صالح امام راحل و ولی فقیه زمان نیز معتقد است که «تنها کسی که هم از لحاظ کمیت و هم از لحاظ کیفیت، خوب‌ترین فرآورده‌ها را تقدیم محیط اندیشه اسلامی کرده، آقای مطهری است.»(14) «الان هم واقعا بدیل و عدیلی برای مجموعه کتاب‌های شهید مطهری نداریم و با اینکه کارهای خوبی هم شده، بلاشک از لحاظ اهمیت و تأثیرگذاری و جذابیت و اتقان، هنوز هم در بالاترین سطح قرار دارد».(15)
برای جویندگان علم و حقیقت، شرط لازم موفقیت و همچنین ورودی صحیح و مطمئن به حوزه‌های مختلف و متنوع علم و دانش، زمانی حاصل می‌شود که متخصصان و بزرگان آن دانش، بر اثری علمی توصیه و سفارش خاص نمایند که این توصیه دالّ بر اتقان و استحکام آن موضوع و مایة اعتماد و اطمینان طالبان آن اندیشه می‌باشد.
در حوزة اندیشه دینی که رسالت اداره فرد و اجتماع، برعهده آن است، آثار شهید مطهری بی‌نظیر است.
ترویج و فراگیری آثار شهید مطهری باعث صیانت جامعه از سقوط و تباهی است. شهید مطهری معتقد است، عمده ضربه‌هایی که به پیکره جامعه ایمانی خورده است، محصول دو عامل اساسی است که اگر این دو عامل دست به دست هم دهد، جامعه اسلامی را به سقوط می‌کشاند. مشکلات عمده پیامبر اعظم(ص)،جریان‌سقیفه، گرفتاری‌های امیرالمؤمنین(ع)، حادثه کربلا و غیره همه و همه محصول دو عامل است؛ اول: دسیسه خواص نااهل و منافق از یک سو و دوم: جهل عوام از سوی دیگر. در هر زمانی که منافقان زیرک بتوانند بر مرکب جهل عوام سوار شوند، کمر جامعه اسلامی را شکسته‌اند.«دنیای اسلام هر آسیبی که دیده است و می‌بیند تا عصر ما، از داخل خودش است. از بیرون هم دشمن دارد ولی دشمن بیرون از بیرون نمی‌تواند کار بکند، دشمن بیرون هم از داخل کار می‌کند».(16) «جامعه اسلامی را خطر، از داخل خود تهدید می‌کند، از ناحیه یک اقلیت منافق زیرک و یک اکثریت جاهل ساده‌دل ولی متعبد. اگر این جاهل‌ها نباشند آن زیرک‌ها نمی‌توانند کاری بکنند. اگر این زیرک‌ها هم نباشند آن جاهل‌ها را به راه کج نمی‌برند».(17)
«پیامبر از دو چیز اظهار نگرانی کرده است؛ از نفاق و منافق و دیگر اینکه توده امت، جاهل و نادان باشند. یعنی یک طرف منافق‌ها، بی‌دین‌های متظاهر زیرک، متظاهرها و ریاکارها و مدلسها پیدا بشوند و از طرف دیگر مردم، جاهل و نادان باشند، آنها اینها را ابزار خودشان قرار می‌دهند».(18)
پیوند شومی که این دو خطر و بلیه ایجاد می‌نمایند، همیشه باعث ابتلا و گرفتاری‌های جامعه اسلامی بوده و خواهد بود.
در زمان فعلی نیز بزرگترین تهدید و خطری که می‌تواند موجبات نابودی جامعه اسلامی را به دنبال بیاورد و حکومت اسلامی را به استیصال بکشاند، پیوند همین دو عامل است. برای مبارزه با این خطر عظیم، تنها و تنها باید پیوند جهل مردم عوام را با نفاق خواص، شکست و برای شکستن این پیوند نامیمون، فقط و فقط یک راه وجود دارد و آن آگاهی و بصیرت یافتن توده مردم است، اگر توده مردم از اندیشة ناب اسلامی بهره گیرند، هم نفاق و منافق را می‌شناسند و هم بر اثر جهل، به دام فریب و خدعه نفاق، گرفتار نمی‌شوند و دیگر با شعارهای جذاب آزادی و دموکراسی و حقوق بشر و غیره به اسارت هوا و هوس‌‌های حیوانی در نمی‌آیند و با غنای اندیشه و احیاء فکر دینی، گرفتار باتلاق غرب‌زدگی، تحجر و جمود نمی‌شوند.
در زمان معاصر اگر تشنگی جامعه اسلامی از آگاهی و اندیشه پاک و مطهر مطهری سیراب شود، هم حیله و نفاق خواص شناخته می‌شود و هم آحاد مردم راه تکامل را می‌یابند و در بزنگاه‌های ابتلاء و سختی، سربلند بیرون آمده، گرفتار موجهه ای ویرانگر نخواهند شد.
آثار شهید مطهری تجلی بارز آگاهی‌دهی مؤثر برای رفع ابتلاء و گرفتاری‌های جامعه است. آثاری که به زبان و منطق عموم جامعه نگاشته شده و از منبع عمیق وحیانی، خالصانه بهره گرفته شده است.
با توجه به این حد از اهمیت آثار شهید مطهری از یک سو و نیاز مبرم جامعه اسلامی به اندیشه‌های اسلامی از سوی دیگر، ضرورت پرداختن به آثار شهید مطهری، از اوجب واجبات فرهنگی جامعه است به گونه‌ای که می‌توان ادعا کرد: «راه گسترش و پیشرفت و شکوفایی فرهنگی جامعه بر مبنای آثار شهید مطهری است.»(19)
اگر دریافتیم که آثار شهید مطهری، خالق نظام فکری منسجم از معارف دینی است. اگر دانستیم که زبان آثار شهید مطهری گویا، روان و برای عامی و عارف سودمند و فرح‌زا و دارای استحکام و اتقان علمی است. اگر آثار شهید مطهری را به روز و کارآمد دانستیم که پاسخگوی نیازها و پرسش‌های جامعه امروز و فردای ما باشد. اگر در آثار شهید مطهری، ایمان و تعبد را در عین عقلانیت، توأمان دیدیم. اگر استقلال فکری، تجلی شجاعت علمی و ایمان و حماسه دینداری، در صحنه عمل و نظر، از آثار شهید مطهری هویدا شد. اگر از معتمدان حیات‌بخش علمی- دینی خویش، توصیه‌های اکید و مکرر بر مطالعه و غور در آثار شهید مطهری شنیدیم. اگر مبنای فکری انقلاب و پایه‌گذار عقیدتی نظام جمهوری اسلامی را تفکرات شهید مطهری دانستیم و لاغیر. اگر تنها راه نجات و پیشرفت جامعه اسلامی را غنای اندیشه عموم مردم و به هم‌ریختگی و اضمحلال جبهه متحد جهل و نفاق، غرب‌زدگی و تحجر را از ثمرات آثار علمی قهرمان این عرصه یافتیم.
پس بر ما فرض و واجب است که به صورت جدی و نظام‌مند زانوی تلمّذ در این اندیشکده دانش دینی، زده و خویشتن را به شاگردی مکتب آثار شهید مطهری مفتخر نماییم. در جایی که ولی معظم فقیه، خود را شاگرد آثار شهید مطهری می‌خواند، دیگر چه جای تأمل و درنگ است که در کسوت شاگردی اندیشه‌های استاد در نیامد و در این وادی گام ننهاد. ایشان تصریح دارند که «من خودم را شاگرد آقای مطهری می‌دانم. به ایشان گفتم: من شاگرد شما هستم. ایشان تعجب کرد و گفت: شما پیش بنده درس نخوانده‌اید؛ حقیقتا هم بنده پیش استاد مطهری درس نخوانده‌ام، اما یکی از عناصری که بنیه اصلی فکر اسلامی من را پایه‌گذاری کرده است، سخنرانی‌های بیست سال پیش آقای مطهری است».(20)
لذا در ادامه و به صورت هفتگی به بررسی یکی از مباحث مطرح در جامعه با توجه به شرایط زمانی و نیازهای روز جامعه می پردازیم و ان شاء الله برای هفته آینده آزادی را در اندیشه این استاد شهید مورد کنکاش قرار می دهیم.
نویسندگان: حمید رضا صادقی نیارکی، سید محمد حسین هاشمی گلپایگانی
منابع:
1. امام خمینی، صحیفه امام، ج21،ص42
2. ابراهیم،آیه 4
3. شهید مطهری;، نظام حقوق زن در اسلام، ص13
4. آیت‌الله خامنه‌ای، پگاه اندیشه، ویژه‌نامه سالگرد شهادت استاد مطهری، اردیبهشت 1381
5. آیت‌الله خامنه‌ای، حدیث ولایت، رهنمودهای موضوعی مقام معظم رهبری، ج 7
6. آیت‌الله خامنه‌ای، حدیث ولایت، رهنمودهای موضوعی مقام معظم رهبری، ج 7
7. امام خمینی، صحیفه امام، ج 16، ص 242
8. آیت‌الله خامنه‌ای، حدیث ولایت، رهنمودهای موضوعی مقام معظم رهبری، ج 7
امام خمینی، صحیفةامام، ج 14، ص 32 .9
10. آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار اعضای کنگره حکمت مطهر 18/12/1382
11. امام خمینی، صحیفة امام، ج 14, ص 325
12. امام خمینی، صحیفة امام، ج 16, ص242
امام خمینی، صحیفة امام، ج 12, ص 188.13
امام خمینی، صحیفة امام، ج 12, ص 188.14
15. آیت‌الله خامنه‌ای، حدیث ولایت، رهنمودهای موضوعی مقام معظم رهبری، ج15.
16. شهید مطهری، 15 گفتار، غدیر و خطری که مسلمین را از داخل تهدید می‌کند، ص67
17. شهید مطهری، 15 گفتار، غدیر و خطری که مسلمین را از داخل تهدید می‌کند، ص70
18. شهید مطهری، 15 گفتار، مساله نفاق، ص 135
19. آیت‌الله خامنه‌ای، حدیث ولایت، رهنمودهای موضوعی مقام معظم رهبری، ج 7
20. آیت‌الله خامنه‌ای، سخنرانی در دیدار جمعی از معلمان و مسئولان فرهنگی کشور 12/2/1369
پایان پیام/
نظر شما