خبرگزاری شبستان: داریوش هفت‌برادران، سالها است کارهای تحقیقاتی در مورد کودکان و نوجوانان انجام می دهد و بطور تخصصی در این زمینه وارد شده است. او محقق ادبیات و برنامه‌ریزی آموزشی است، همچنین تألیف مجموعه کتاب‌های "مهارت‌های زندگی"، "سیمرغ" و "املای سبز" را با همکاری یک تیم در کارنامه خود دارد.
او به صورت تخصصی در مقطع ابتدایی کار کرده و تولید فکر و برنامه‌ریزی آموزشی کتاب "یار دبستانی من" را در سال 84 و 85 به عهده داشته است، همچنین کتاب "دیکته ارزشیابی توصیفی" را برای پایه اول تهیه و تدوین کرده است، کلیه کتابها و تألیفات او موفق به کسب تأییدیه از وزارت آموزش و پرورش شده اند، او بنیان‌گذار و شبیه‌ساز آزمون‌های "پرلز" (PIRLS) در ایران است، طرحی که درک، استنباط، استنتاج و قضاوت کودک را تقویت می کند.
بر این اساس تصمیم گرفتیم با این کارشناس و متخصص آموزش کودکان که در طرح اجرایی خود، قدرت تفکر و استدلال یا همان فلسفه (عقلگرایی) را تقویت می کند به گفتگو بنشینیم، هفت برادران از طرح و نحوه اجرایش، از سختی و حجم بالای کار، از انگیزه و محدودیت هایش گفت، آنچه می خوانید شرح کامل این گفتگو است.
جناب آقای هفت برادران، با تشکر از زمانی که دراختیار ما قرار دادید، لطفا مختصری از تخصص و سوابق خودتان بگویید؟
رشته تحصیلی من ریاضی است اما مطالعات تخصصی و گسترده‌ای در بحث ادبیات و برنامه‌ریزی آموزشی داشته‌ام و تحقیقاتم در این زمینه باعث شده به عرصه تألیف کتب آموزشی وارد شوم و با همکاری تیمی که دکتر محمدرضا سنگری هم در آن حضور داشت مجموعه کتاب‌هایی تلفیقی در حوزه اجتماعی و علوم آموزشی با عنوان "یار دبستانی من" را سال 85 و 84 با تأییدیه وزارت آموزش و پرورش تألیف کردیم و من در این کار برنامه‌ریز آموزشی بودم.
تاکنون مجموعه کتاب‌های "دیکته ارزشیابی توصیفی" برای پایه اول دبستان، "مهارت‌های زندگی"، "سیمرغ" و "املای سبز" را با همکاری یک گروه تألیف کردم و سه سال است که آزمون‌های "پرلز" (PIRLS) را در ایران اجرا می کنم.
لطفا بگویید ایده اجرای این طرح برای نخستین بار کی در ذهن شما شکل گرفت؟
پسر من به لحاظ علمی از دامنه محفوظات بالایی برخوردار است، برای ورود او به مدرسه راهنمایی تیزهوشان خیلی برنامه‌ریزی کرده بودم، سال 86 که پسرم در این آزمون شرکت کرد با تغییر سؤالات آزمون همراه بود و پسر من در کمال ناباوری موفق نشد، بعد از بررسی متوجه شدم سؤال‌ها مفهومی شده بود اما پسر من دامنه محفوظات قوی داشت، به همین دلیل در این آزمون موفق نشد، اینجا جرقه اجرای طرح پرلز در ذهن من زده شد.
لطفاً درباره طرح پرلز (PIRLS) و تاریخچه این طرح بگویید؟
سال 1950 "انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی" (IEA) متشکل از کشورهای مختلف فعالیت خود را آغاز کرد، این انجمن در سراسر کشورهای عضو خود یک‌سری آزمون‌هایی را برگزار می کند تا با مطالعات تطبیقی مهارت‌های لازم این کشورها را در حوزه‌های تخصصی خود ارزیابی کند و بر اساس ضعف‌ها و کاستی‌ها سیاست‌گذاری کند.
سال 1970، ایران، در آزمون‌های بین‌المللی "درک مطلب" این انجمن در دو گروه سنی 10-9 سال و 15-14 سال شرکت کرد، در گروه 10-9 سال از 15 کشور شرکت‌کننده، ایران نفر آخر و در گروه 15-14 سال ایران در رتبه 14 قرار گرفت.
در سال 1991 تعریف جدیدی از خواندن با عنوان "سواد خواندن" شکل گرفت، معنا و تعبیر ساده آن این است که فرد تا چه حد، مطلبی را که می‌خواند درک می‌کند و کاربرد اطلاعات آن کجاست؟ ایران در آزمون‌های سواد خواندن حضور نداشت، پس از بررسی‌های انجام شده در این مطالعه مشخص شد بین میانگین عملکرد دانشآموزان مدارس کشورهای پیشرفته و کمتر توسعه‌یافته تفاوت بارزی وجود دارد.
جدیدترین تعریف از بی‌سوادی ناتوانی افراد در استفاده و بهره‌وری علمشان است، یعنی علم آنها، برایشان کاربردی نداشته باشد، این انجمن در سال 2000 شروع به انجام مطالعه‌ای با نام پیزا (PISA) کرد، این مطالعات به منظور ارزیابی سواد خواندن دانشآموزان 15 ساله بر اساس نیاز آنان برای ورود به دنیای کار انجام شد.
برای تکمیل اطلاعات اولین آزمون پیزا(PISA)، سال 2001 اولین آزمون پرلز (PIRLS) برای گروه سنی 10-9 سال برگزار شد، پیزا گروه سنی 14-15 سال و پرلز گروه سنی 10-9 سال را دربر می‌گیرد، انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دریافت که باید دانشآموزان را به گونه‌ای هدایت کرد که وقتی از سیستم آموزشی خارج می‌شوند کاربرد آموزش خود را هم ببینند، پرلز، سواد خواندن کودکان در دو پایه هم‌جوار که بیشترین تعداد 9 ساله‌ها را دربر می‌گیرد، مورد ارزیابی قرار می‌دهد، این دو پایه در کشور ما پایه سوم و چهارم است، کارشناسان معتقد بودند این مرحله گذار مهمی از نظر رشد کودکان در مهارت خواندن تلقی می‌شود.
هدف اصلی آموزش کودکان در دوره ابتدایی، یادگیری مهارت‌های خواندن و نوشتن است که این یادگیری به عنوان بنیادی‌ترین یادگیری‌ها، دیگر یادگیری‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، تحقیقات پرلز در مورد جامعه آماری و کاربردی آن در پایه‌های پایین‌تر و بالاتر به این منظور انجام می‌شود که بتواند اطلاعات معتبری درباره کیفیت سواد خواندن دانشآموزان 10-9 ساله با تمرکز بر عوامل خانه و مدرسه ارائه کند.
مشکل اصلی جامعه ما این است که با وجود فارغ‌التحصیلان فراوان، هیچ‌کدام آنها تجربه به کار بردن اطلاعات خود را ندارند، ما باید تجربیات، ضعف‌ها و کاستی و راهکارهای جبران این ضعف‌ها را به نسل بعد منتقل کنیم. بطور مثال من برای سیستم کاری خود نیاز به نیروی کار دارم و باید این نیروی کار را تربیت کنم، من باید نیازها و ضعف‌های خود را ارزیابی کنم مثلاً در بخش مدیریت، انفورماتیک، زبان و غیره با مشکل روبرو هستم، باید بدنبال افراد آموزش دیده باشم، دانش آموز باید اطلاعات و مهارت‌های لازم برای جایگاهی که می‌خواهد قرار بگیرد را از سنین مدرسه فراگیرد تا برای پذیرش این مسئولیت‌ها آماده شود، طرح پرلز(PIRLS) و پیزا (PISA) نیز همین تفکر را دارد، الان در 6 ساله دوم آموزش کودکان سعی می‌شود به آنها کمک کنند که رشته‌ای را با توجه به علایق و توانایی‌های خود انتخاب کنند تا زمان خروج از دانشگاه یک نیروی خوب کار باشند.
لطفا درباره شیوه و نحوه اجرای طرح پرلز و چهار سطح آن توضیح بیشتری بدهید؟
سطح "درک" آشنایی با متن است. در سطح "استنباط" کودک باید متن را بخواند اما پاسخ سؤال‌های طرح شده از متن، مستقیم در متن وجود ندارد و دانش‌آموز باید بر اساس استدلال‌هایی که در کل متن است به یک جواب برسد، غالب بچه‌ها یک پاسخ واحد می‌دهند.
در سطح "استنتاج"، تفسیر و تلفیق ایده‌هایی که به صراحت در متن بیان شده به تفکر نیاز دارد، یک‌سری اطلاعات از متن به دانش‌آموز داده می‌شود، با توجه به مطالعات قبل، اطلاعاتی هم از قبل راجع به موضوع دارد، اینها را با هم تلفیق می‌کند و با تفکر و استدلال در نهایت به یک نتیجه‌گیری منطقی می‌رسد، در این سطح تمام پاسخ‌ها با هم متفاوت است.
در بحث "قضاوت" کودک راجع به نگرش نویسنده یا فیلم‌ساز قضاوت می‌کند. کاربرد آن در صحبت‌های پدر و مادر، معلمان، دوستان، اطرافیان، همکاران، هم‌شاگردی‌ها و غیره است، آنجا می‌تواند درباره صحبت‌های دیگران قضاوت کند، بچه‌ها باید آنقدر توانمند شوند که در موقعیت‌های مختلف اجتماعی بتوانند رفتارهای مناسبی از خود نشان دهند، سؤال‌های ما در این مجموعه‌ها، رفتارهای افراد را مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.
در طرح پرلز، در پایه‌های دوم تا پنجم در هر سطح از چهار سطح عنوان شده با استفاده از ابزار داستان، متونی را تهیه می‌کنیم و با طرح سؤال متناسب با همان سطح، کودک را وادار به تفکر و استدلال می‌کنیم.
در اجرا و عملیاتی کردن این طرح چه ارگان یا سازمانی به شما کمک کرد؟
از سوی مسئولان، ارگانها یا سازمان‌ها در اجرای این طرح هیچ کمکی به ما نشد، این طرح با کمک دکتر محمدرضا سنگری، دکتر ضیاء قائم‌مقام فراهانی، دکتر سید حمید آتش‌پور، محرم آقازاده و برخی از اساتید دانشگاه اصفهان و بدون کمک و همکاری ارگان یا سازمانی به اجرا درآمد. حتی وقتی بسیاری از کارشناسان را برای همکاری دعوت کردیم با دیدن حجم و سنگینی کار با وجود اینکه طرح را یک طرح خوب و مفید می‌دانستند عرصه را خالی کردند.
در اجرای این طرح چه مشکلاتی وجود داشت؟
اجرای طرحی برای اولین بار در کشور و آن هم با این حجم بالای کار طبیعتا سختی های خاص خود را دارد، بخشی از این مشکلات فردی و برخی اجتماعی است، خیلی اذیت شدیم، کار سنگین بود، استرس و اضطراب یک‌سری کاستی‌ها و کم‌کاری‌ها بود، مثلا ما تعهد می‌کردیم هفت آزمون بگیریم اما 3 کتاب چاپ شده بود.
مشکلات تامین بودجه، دغدغه پذیرش طرح از طرف مسئولان، مدارس، دانش آموزان و والدین، تصویرگری جدید و سخت، کتابها و بسیاری از مشکلات دیگر، یا طراحی سؤال مفهومی به دلیل اینکه نظام آموزشی زمان ما، حافظه‌محور بود و بر دامنه محفوظات دانشآموزان کار می‌کرد، بسیار سخت بود، اینکه از چه متون و داستان‌هایی استفاده کنیم که در چهارچوب طرح پرلز قرار بگیرد و اینکه از چه متون و اساتیدی استفاده کنیم.
هزینه های این طرح چگونه تامین می شد؟ هزینه از والدین گرفته می شد یا اینکه مدارس موظف به پرداخت هزینه ها بودند؟
تمام هزینه‌ها بر عهده مجموعه خودمان بود، ما برای اجرای این طرح به جز هزینه کتابها، هیچ هزینه دیگری را از مدارس و والدین نمی‌گیریم، از محل تخفیفات، پس از احتساب هزینه‌های طرح، سود حساب می‌شود، سود یک سال برای من و شریکم 750 هزار تومان بود که این مبلغ هزینه طراحی سؤال ما را هم نمی پردازد، حتی با هزینه شخصی برای سخنرانی درباره این طرح به استان‌ها سفر می‌کنم اما متأسفانه بسیاری بر این باورند که این فضا را برای درآمدزایی تأسیس کرده‌ایم.
با توجه به سخنان شما با توجه به حجم سنگین کار عملاً این طرح خرج اولیه و حتی درآمد مکفی شما را تأمین نمی‌کند، پس با چه هدفی این کار را انجام می‌دهید و از چه طریق ارتزاق می‌کنید؟
من و سید رفیع احمدجواهری، مدیرمسئول انتشارات ابوعطا، که چاپ کتاب‌های آموزشی این طرح را بر عهده دارد از روزی که این طرح را اجرا کردیم بنا را بر کار فرهنگی گذاشتیم و قرار شد از کنار کار فرهنگی معیشت خود را تامین کنیم، بنابراین درآمد ما از چاپ و نشر کتاب های این طرح کسب به دست می آید.
شما اجرای این طرح در کشور را تا چه حد ضروری می دانید؟ مزایای اجرای طرح پرلز برای دانش آموزان چیست؟
پروژه یار دبستانی در سال اول 4 بار تجدید چاپ، در سال دوم 2 بار و در سال سوم یک بار چاپ شد، این اختلاف باعث شد علت کم شدن استقبال از این مجموعه را بررسی کنیم، پس از بررسی متوجه شدیم معلمان، دانشآموزان و اولیاء ما از سؤالات مفهومی که نیاز به تفکر و استدلال دارد، فرار می‌کنند، تمام کتاب‌های کمک‌آموزشی ما سؤالاتی مشابه کتب درسی دارد. این کتابها مکمل آموزشی نیستند چرا که کتاب کمک آموزشی تکمیل‌کننده ضعف‌ها و کاستی‌ها و تقویت‌کننده نقاط قوت است.
ما برای اینکه هم بازارمان را تقویت کنیم و طبق علایق خودمان کار علمی و فرهنگی کرده باشیم این طرح را فوق‌العاده جالب و گیرا دیدیم که علاوه بر ساماندهی بحث آموزشی، می‌تواند در میان خانواده‌ها نفوذ کند چرا که مدارس امروز کم‌کم خانواده‌ها را از مسایل آموزشی حذف می‌کنند اما مثلث طلایی آموزش متشکل از خانواده، مدرسه و دانش‌آموز است.
بسیاری از بچه‌های امروز گلخانه‌ای بار آمده‌اند، والدین هر دو شاغل هستند آیا بچه نیاز ندارد سرش را روی پا مادر بگذارد؟ آیا نیاز ندارد مادرش برایش قصه بگوید؟ قصه‌هایی که ما در کودکی از مادربزرگ، پدر و مادر خود شنیده‌ایم تخیل ما را بارور کرد و باعث می‌شد آن داستان را در ذهن خود تصویرسازی کنیم، اگر خود من الان توانایی نوشتن داستان دارم به دلیل همان داستان‌های کودکی است ولی متأسفانه الان در جامعه ما چنین نیست.
ما کتاب بسیار خوب مفید و ارزنده "کلاس فلسفه" نوشته "ران شاو" را ترجمه کردیم، طی داستان‌هایی که در این کتاب است ما مشکلات مختلف از جمله ناامیدی، یأس، دلهره و غیره را حل کرده‌ایم. پس از ترجمه یک بخش تألیفی به این کتاب اضافه کردیم که طی آن کودک را برای گرفتن پیام‌های داستان هدایت می‌کنیم. برای مثال اینکه ترس همیشه بد نیست یا اینکه باید به زندگی پایین دست خود نگاه کرد تا امیدوار بود اما باید یک نقطه افقی را هم در نظر گرفت که به سمت آن حرکت می کند، تمام این تألیفات و جهت‌دهی کودکان برای درک و فهم پیام‌های داستان از طرح پرلز شروع شد، وقتی ما چهار سطح درک، استنباط، استنتاج و قضاوت را کار کردیم به نتیجه رسیدیم که باید این شکل کارها را انجام داد و وارد طرح‌هایی شد که بچه‌ها را وادار به تفکر و استدلال کند.
آزمون پرلز (PIRLS) می‌تواند ضعف‌های نظام آموزشی ما را نشان دهد. پرلز در مطالعات خود چهار فرآیند درک مطلب را مدنظر دارد، سطح اول "تمرکز و بازیابی اطلاعاتی که به صراحت در متن بیان شده است" که در بحث حافظه کار می‌کند و حافظه محور است، سطح دوم "استنباط مستقیم" یا نتیجه‌گیری ساده، سطح سوم "تفسیر و تلفیق دیده‌ها و اطلاعات" یا همان استنتاج و سطح چهارم "بررسی و ارزیابی محتوا، زبان و عناصر متنی" که همان قضاوت است.
در آزمون پرلز سال 2001، ایران از بین 35 کشور جهان رتبه 32 و در پرلز 2006 از بین 40 کشور جهان رتبه 40 را کسب کرده حال آنکه کشورهایی مانند روسیه فدرال، هنگ‌کنگ و سنگاپور از رتبه‌های 15، 16 و 17 به رتبه‌های 1، 2 و 4 ارتقا پیدا کرده‌اند اما متأسفانه در کشور ما بازخوردهای نهایی را نگرفتند و در جهت رشد سواد خواندن دانشآموزان اقدامی نکردند.
ابزار و وسیله اجرای طرح پرلز چیست؟
ابزار آموزشی طرح پرلز داستان‌گویی است، دو هدف ما در این طرح، "کسب اطلاعات" و "کسب تجربه ادبی" است. در تمامی کشورهای دنیا برای کسب اطلاعات یک‌سری متون ادبی و یک‌سری متون اطلاعاتی را به دانشآموزان می‌دهند، در بررسی‌ها نشان داده شد که همه در متون ادبی موفق‌تر هستند.
داستانها همچون کتاب کلیله و دمنه از زبان حیوانات است. نام مجموعه داستان با نام "سیمرغ" و شخصیت‌های داستا، یاد سیمرغ عطار، شهرزاد قصه‌گو و غیره را برای ما تداعی می‌کند. ما در این کتابها نوع زندگی ایرانی را به تصویر کشیده‌ایم.
کتابها طوری طراحی شده که در چهارچوب قالب طرح پرلز باشد و در عین حال با چیستی فرهنگ بومی ما همخوانی داشته باشد و مهارت‌های زندگی را هم آموزش دهد. چهار سطح پرلز در هفت آزمون از دانشآموزان تست گرفته می‌شود.
ما کتاب‌های جدیدی از داستان‌های ادبیات کهن ایران برای مقطع راهنمایی تهیه و تدوین کرده‌ایم، این کتابها، مدیریتی، مهارتی و از همه مهم‌تر پیوند آن با تاریخ کهن ایرانی است که هویت و اصالت ایرانی- اسلامی را برای کودکان یادآوری می‌کند.
آیا متون و داستان ها باید بر اساس قانون و قواعد خاصی باشد؟
متونی که در طرح پرلز آموزش داده می‌شود باید قانون و قواعد جهانی را دارا باشد برای مثال نباید از 700 تا 800 کلمه تجاوز کند، باید با مسایل بومی، فرهنگی، دینی مذهبی همخوان و سازگار باشد و توهین نکند، طراحی این متون باید به گونه‌ای باشد که دانشآموزان از قبل با این مسایل ارتباط داشته باشند و برای آنها ملموس و آشنا باشد تا بتوانند خود را در آن فضا قرار دهند.
آیا شما این طرح را به آموزش و پرورش ارائه کرده اید؟ آیا قصد دارد رسماً خود مجری این طرح در کشور شود؟
این طرح به وزارت آموزش و پرورش ارائه شده و آنها هم این طرح را تایید کرده اند، اما هیچ اقدامی در جهت اجرای گسترده این طرح در مدارس دولتی و حتی غیر انتفاعی نشده است، سال 2009 مقاله‌ای توسط یک متخصص ژاپنی نوشته شده بود که بهترین روش برای آموزش پرلز را تلفیق مهارت و زندگی عنوان کرده بود اما ما این طرح و این روش را سال 85 شمسی برابر با 2006 شمسی یعنی 3 سال قبل از ژاپنی‌ها اجرا کردیم اما از آنجایی که ما به دنبال ثبت آن نبوده‌ایم ژاپن را برای این ایده تشویق می‌کنیم.
پرلز را در کدام شهرها یا مناطق اجرا کردید یا می کنید؟ آیا به غیر از شما کسی این طرح را اجرا می کند؟
ما تنها مجری حقیقی و متخصص این طرح هستیم چرا که اجرای این طرح نیاز به تخصص و تحقیق دارد، این طرح در مناطق 1، 2 و 6 شهر تهران و مناطق دیگر به طور پراکنده، شهرهای استان تهران همچون پیشوا، قرچک، چهاردانگه و در مدارس استان‌های فارس، یزد، سمنان و هرمزگان اجرا شده است، ما این طرح را در مدارس غیر انتفاعی اجرا می‌کنیم اما اگر استانداری‌ها و آموزش و پرورش وارد این بحث شوند حتما جواب بهتری خواهیم گرفت.
پایان پیام/
نظر شما