به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: اینکه چه قدر تا امروز توانسته ایم به نقطه مطلوب در سیاستگذاری ها، تامیین امکانات کافی و رسیدگی به مشکلات عرصه پژوهش برسیم؛ خود به تنهایی مساله ای است که می تواند موضوع یک پژوهش جداگانه باشد اما آنچه که در ظاهر امر به نظر می رسد آنکه با وجود تمامی شعارها و سخن از پژوهش های برتر نتوانسته ایم آنگونه که شایسته است پژوهشگر و پژوهش او را حمایت کنیم و این مساله علل متعددی دارد.
بر آن شدیم در راستای واکاوی وضعیت پژوهش در کشور و مشکلات پیش روی این مهم، در هفته پژوهش با دکتر جان الله کریمی مطهر، استاد زبان و ادبیات روسی دانشگاه تهران و دبیر شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی گفت وگو کنیم. او که از دغدغه مندان حوزه پژوهش و اندیشه است در ادامه به سوالات ما پاسخ گفته که حاصل آن را می خوانید:
امروز سخن از تولید علم به میان می آید، در حالی که مهمترین اهرم در روند پیشبرد تولیدات علمی، مسالۀ پژوهش است. از دیدگاه شما پژوهش قابل قبول که منجر به تولید علم شود باید از چه ویژگی هایی برخوردار باشد و به بیان دیگر یک «پژوهش خوب» چه خصوصیاتی دارد؟
به نظر من باید نگاهمان به «پژوهش» و برچسب هایی نظیر «پژوهش خوب»، «پژوهش برتر»، و... را اصلاح کنیم. در پاسخ به این پرسش باید بگویم که می توانیم نگاهی خرد و یا کلان به این موضوع داشته باشیم.
در نگاه خرد سنجه هایی نظیر روش مندی پژوهش، میزان استناد به اثر و کاربست آن مهم است و می توان قضاوت کرد که در صورت تطبیق اثر با سیاهه ای از ویژگی ها به کشف «پژوهشِ کیفی خوب» یا «پژوهشِ کمی خوب» نائل شده ایم.
اما از سویی دیگر و در نگاهی کلان تر، فعالیت علمی را نه با سنجۀ اثر مستقیم، بلکه تأثیر آن در پیشبرد دانش در حوزۀ تخصصی و برهۀ زمانی خاص مورد قضاوت قرار دهیم. در نگاهی کل گرایانه، می توان مجموعه ای از پژوهش ها یا مجموعِ پژوهش های حوزه ای خاص را در زمان و در بستر امکانات موجود و به صورت فرایندی بررسی و تحلیل کرد.
به این معنی که، بیش از اینکه رویِ محصولِ یک پژوهش خاص و ویژگی های آن تمرکز کنیم، برای نقش آن در پر کردن خلأهای دانش اهمیت قائل می شویم. البته من ضرورتاً با نگاه محصول محور و استفادۀ آنی از تولیدات یک فعالیت علمی موافق نیستم. اعتقادم این است که زنده نگاه داشتن فرهنگ اندیشه ورزی و فرایند تولید علم اهمیت بیشتری دارد.
البته به تبع آن «فرآورده های علمی دانش پایه» نیز حاصل خواهد شد. نکتۀ قابل تأمل این است که فعالیت علمی نظام مندی که منجر به تولید علم شود تنها در هیئت پژوهش هایی امکانپذیر است که به صورتی روشمند منجر به کشف روابط علی و معلولی و یا همبستگی متغیرهای مختلف شده اند.
اندیشمندان حوزه های مختلف به ویژه علوم انسانی، در راستای شکل گیری گفتمان علمی در کشور و همچنین کاربردی سازی این علوم در سطح جامعه، باید چه رویکردهای پژوهشی داشته باشند که اولاً بتوانند حقیقتاً ضرورت و کاربرد علوم انسانی را در جامعه به مردم معرفی کنند و در وهله دوم پژوهش های خود را در مرتبۀ نظریه و عمل در سطح دانشگاه مطرح کنند؟
پژوهشگر باید با داشتن یک برنامۀ پژوهشی درازمدت به دنبال کشفی عمیق در حوزه ای خاص باشد و صرفاً برای انجام کار موظف، تمدید قرارداد و... به وظیفۀ پژوهشگری نپردازد. ترویج و عمومی سازی دانش نیز از باید از اولویت ها باشد. سیاستگذاران آموزشی باید تلاش کنند با جذب و زمینه سازی برای انجام فعالیت های پژوهشی، شبکه ای درهم تنیده از پژوهش ها را رقم بزنند تا هم افزایی علمی اتفاق بیفتد. البته لازمۀ چنین اقدامی وجود اراده ای جدی برای حمایت از پژوهش است.
در همین راستا باید به نخبگان پژوهشی اعتماد کرد و به آنها اختیارات و امکانات لازم را داد تا برنامه ریزی کنند و سایر نخبگان و دلسوزان را جذب کنند. در این صورت است که هم افزایی دانش رخ می دهد و برایند تولیدات علمی موثرتر می شود. زمانی «حرکت در مرزهای دانش»، «عبور از آن و شکستن مرزهای دانش» و «نظریه پردازی» محقق خواهد شد که بتوان در علم آموزی و گمانه زنی های علمی تمرین و ممارست کرد. طی این فرایند است که «پیشبرد علم» و «جهش علمی» اتفاق می افتد.
در پایان پیشنهاداتی که در مورد بهبود وضعیت پژوهشی کشور دارید ارائه بفرمایید، از نظر شما مشکل اصلی پژوهش و پژوهشگر در جامعه ما چیست؟
متأسفانه، هنوز هم پژوهش ها و مطالعات علمی در جامعه ما بدون برنامه ریزی صحیح و بدون سرمایه گذاری مبتنی بر برنامه و در حدی ناکافی انجام می گیرد. هنوز هم بستر لازم و مناسب برای پژوهش مهیا نیست. امروزه بدون حمایت و برنامه ریزی و مدیریت درست و دانش محور نمی توان در حوزه های مختلف علمی پا به پای کشورهای مختلف جهان پیش رفت. ناگفته نماند در بسیاری از موارد پژوهش هایی که در کشور ما انجام می شود متناسب با نیازها و خلأهای موجود جامعه نیست.
همچنین، دانشگاه ها و پژوهشگاه های ما با جامعه پیوند خوبی ندارند. به این معنی که عمومی سازی دانش رخ نداده است که باید در این زمینه نیز کار کرد. از طرف دیگر، برخی از سیاستگذاران پژوهشی و کارفرمایان و ذی نفعان نیز به پژوهشگر و موسسات پژوهشی نگاه درستی ندارند. به همین دلیل در مواقعی که به کوچک ترین مشکلی بر می خورند بلافاصله امکانات و بودجۀ پژوهشی را قطع می کنند، چون اعتقادی به موسسات پژوهشی و مطالعاتی برای رفع مشکلات جامعه ندارند.
نظر شما