خبرگزاری شبستان // فارس
آنچه مسلم از آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع) است آنکه خورشید و ماه دو نشانه بزرگ الهی در میان نشانه های بی منتهای عالم خلقتند که با اوامر الهی و با حسابی دقیق و بر اساس اصول و فرمول هایی حساس درمیان کرات لایتناهی در جریان و در حرکتند چرا که می فرماید: "و الشمس تجری لمستقر لها ذلک تقدیر العزیز الحکیم" و یا: "والقمر قدّرناه منازل...." و در پایان: "و کلٌّ فی فلک یسبحون".
علاوه بر این نیز هر کدام مأموریت و وظایف حساس و سنگینی را در عالم خلقت به عهده دارند، چرا که یکی موجب حیات است و آفریننده کسوف (خورشید) و دیگری سبب آرامش و سکون است و آفریننده خسوف (ماه)، یکی گرما بخش زندگی است و دیگری سبب جذر و مد دریاهاست، و اگرچه وجود ماه بدون خورشید مسیر نیست لیکن نقش آفرینی ماه در اسرار خلقت کمتر از خورشید نیست که از آن جمله می توان به تعیین ایام ماه با قرار گرفتن ماه در منازل مختلف اشاره کرد که آثار بسیار زیادی از اسرار خلقت و تکالیف شرعی بر آن مترتب است.
از جمله این آثار اعمال حج و اثبات ماه مبارک رمضان و شب های پرعظمت قدر و در پایان، انتها ماه رمضان و اثبات عید بندگان خاص الهی پیروز از آزمایش یک ماه روزه و عبادت و فرمانبرداری از ذات احدیت، عید سعید فطر است که در هر حال متوقف بر رویت هلال ماه و اثبات آن با شرائط خاص و ویژه خود است که به شرح و بسط آن می پردازیم:
بر اساس آیه کریمه 185 سوره مبارکه بقره "فمن شهد منکم الشهر فلیصمه" و نیز حدیث شریف "صُم للرویه و أفطر للرویه"، ملاک در آغاز ماه مبارک رمضان و وجوب فریضه روزه، دیدن ماه است که تنها با دیدن آن می توان به وجوب روزه و یا عدم جواز گرفتن روزه در عید سعید فطر حکم کرد که خود مساله رویت و دیدن ماه دارای اقسام و شقوقی است که به برخی از آنها خواهیم پرداخت.
1ـ آیا ملاک در رویت، دیدن با چشم عادی و غیر مسلح از قبیل دوربین و تلسکوپ است یا خیر؟
2ـ آیا محاسبات فلکی و قول منجمین می تواند ملاک بر رویت و عدم رویت باشد؟
3ـ آیا رویت در یک منطقه و شهر و یا حتی کشوری خاص، می تواند ملاک برای سایر مناطق باشد و آیا محدود به افق خاصی است و یا شامل تمام کره زمین می شود؟
4ـ آیا رویت یک شخص کفایت برای همگان و موجب حکم به رویت از سوی حاکم شرع می کند و یا باید دارای حداقل نصابی و عددی باشد تا بتواند ملاک برای سایرین باشد؟
در پاسخ بنابر نظر حضرت آیت الله العظمی سید محمد باقر شیرازی که از حدود 50 سال قبل به طور استدلالی براساس آیات و روایات و نظریه علمای علم نجوم و فلک، پاسخ پرسش هایی از این قبیل را در کتاب های "آثار تازه پدید" و "رویه الهلال و ما فیها من الاراء و الاقوال" و "الفقه الاسلامی و سیر الزمن" بیان کرده و در همان سال ها در مجله مکتب اسلام نیز منعکس شد و در اینجا بطور خلاصه و گذرا به آن اشاره می شود:
1ـ هرچند ظاهر عبارت "صُم للرویه" دیدن با چشم غیر مسلح است لیکن در محل خود "کتاب رویه الهلال و ما فیها من الاراء و الاقوال" بیان شده است که دیدن با چشم مسلح از قبیل دوربین و تلسکوپ، و یا دیدن ماه از طریق هواپیما، هلکوپتر، بالون و یا اقمار صناعی با شرائطی خاص، هم کفایت از رویت مدنظر شارع مقدس کرده و ملاک در حکم به رویت هلال و ابتدا و انتهای ماه های قمری در هر کجا که ماه در آن دیده شود خواهد بود و به این وسیله تا حدودی معضل اختلاف نظر در رویت هلال حل شده و می توان برای تمام کشورهایی که در یک طرف نیم کره زمین قرار داشته و در تمام یا اکثر شب مشترک باشند، یک روز مشخص را به عنوان ابتدای ماه به خصوص در ماه مبارک رمضان، عید سعید فطر و ماه ذی الحجه در اعمال حج تعیین کرد.
2ـ محاسبات فلکی و قول منجمان هرچند به اتفاق رویت هلال در یک زمان مشخص بر اساس ولادت ماه و قرار گرفتن در منازل و مقرهای مختص به خود که می تواند حسب ظاهر دلیلی بر امکان رویت باشد، حجیت شرعی نداشته و قابل قبول نیست زیرا همانگونه که علما نجوم و از جمله ابوریحان بیرونی نیز به آن اشاره دارند دیدن ماه، تنها متوقف بر موازین فلکی و علمی نیست بلکه جو و فضا نیز در رویت اثر مستقیم دارد بنابراین گاه علیرغم دلالت محاسبات فلکی مبنی بر امکان رویت ماه، نمی توان ماه را دید و با عدم رویت ماه نمی توان حکم به اثبات اول ماه کرد، زیرا هم بر اساس آیه شریفه: "فمن شهد منکم الشهر فلیصمه" و هم بر اساس روایت: "صُم للرویه و أفطر للرویه" ملاک در اثبات اول ماه، دیدن ماه است.
اما قول منجمان و محاسبات فلکی در صورت اتفاق در عدم امکان رویت در زمان مشخص به جهت عدم امکان تولد ماه در آن زمان، غالبا حجیت داشته داشته و می تواند ملاک در عمل باشد زیرا در صورت مخالفت موازین علمی دقیق، شرعا نمی توان قائل به رویت شد.
3ـ از آنجا که کشورهای واقع در هر کدام از نیم کره های شرقی و غربی کره زمین در شب و روز و همچنین طول و عرض جغرافیایی با یکدیگر یکسانند و علیرغم اختلاف ظاهری افق کشورهای مختلف در یک فاصله زمانی مشخص، برای تمامی کشورها شب و روز یکی است لذا رویت در یکی از کشورها می تواند حجت برای کشورهای واقع در آن نیمکره بر اساس نصف النهار یکسان باشد بنابر این اگر در کشورهایی مانند عراق و کویت و یا ترکیه و امثال اینها، ماه دیده شد برای سایر کشورها از جمله ایران نیز این رویت حجیت دارد و می توان حکم به اول ماه کرد، ولی در نیمکره دیگر چون در شب و روز با این نیمکره متفاوت است دیدن ماه در نیمکره شرقی تنها می تواند ملاک عمل برای دیدن ماه در نیم کره غربی در شب بعد باشد.
4ـ اولا: هرگاه شخصی خودش ماه را در شب اول دید و مطمئن از رویت خود شد همان رویت برای او ملاک عمل است و بر همان اساس بایستی عمل کند طبق آیه شریفه: "فمن شهد منکم الشهر فلیصمه".
ثانیا: هرچند بمفاد بعضی از روایات از قبیل: "لو رآه لرأوه أربعین رجلاً" و امثال اینها، ملاک در رویت برای حکم به اول ماه بودن برای سایرین و یا حکم حاکم، دیدن چهل و یا هفتاد و امثال اینها است لیکن به مفاد روایات زیاد دیگری، اگر در هوای غیر صاف (تا حدودی ابری)، 2 شاهد عادل ماه را ببینند و رویت ایشان برای حاکم و یا مرجع تقلید قابل اطمینان باشد، می توان براساس این رویت، حکم به اول ماه برای سایرین نیز کرد و در صورت صاف و ابری نبودن آسمان و استهلال جمع زیادی از مومنین، حکم مذکور مشروط به شهادت 40 یا 50 تن از مومنین است.
منبع: دفتر آیت الله العظمی سید محمدباقر شیرازی
پایان پیام/
نظر شما