به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از حوزه هنری، دکتر محمدحسین ناصربخت، مدیر گروه تئاتر دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر درخصوص تعزیه و تئاتر دینی گفت: تئاتر دینی با یک نمایش مقدس آن هم تعزیه فرق‌های بسیار و اساسی دارد. تئاتر دینی تنها یک موضوع دینی دارد و دلیلی بر تقدس باطنی آن وجود ندارد. به این ترتیب، یک بازیگر توانمند تئاتر می‌تواند هر نقشی را بازی کند. جدای از اعتقادات و ایمان خود، اگر بازیگری حرفه‌ای باشد هر نقشی که به او محول شود را به اجرا می‌گذارد. این به معنای ارتباط ضعیف اعتقادات و ایمان بازیگر با نقشی است که می‌خواهد در آن قالب قرار گیرد. در تئاتر اگر بازیگری توانا و نامسلمان باشد، می‌تواند نقش یک قدیسه مسلمان را بازی کند و باورپذیر برای مخاطب مسلمان خود باشد. نمونه موفق آن «آنتونی کویین» بازیگر نقش «حمزه سیدالشهدا» است. این بازیگر مسلمان نبود اما با تلاش و درک عمیق از فضای آن دوران به همراه توانایی‌های فردی خود توانست حق مطلب را ادا و در مخاطب تاثیرگذار باشد. در کل بازیگر فقط بازیگر است. نه چیز بیشتر و نه چیز کمتر از آن.
ناصربخت با اشاره به نقش اعتقادات در موفقیت اجرای تعزیه افزود: اما یک نمایش مقدس و آیینی همانند تعزیه با عناصر سنتی خود، حاصل ایمان و اعتقادات مخاطب و آن آدم مومن و معتقد است. این شخصیت روی صحنه به بازسازی وقایع مقدسی که برای خود و مخاطب خود ارزشمند و دارای ابعاد معنوی است با عشق و انگیزه می‌پردازد. ایمان مخاطب و هنرمند در کنار هم جادوی این گونه از نمایش‌هاست.
وی ادامه داد: شخصی که در نقش‌های تعزیه حضور دارد هیچ‌گاه نمی‌تواند جای شخصیت‌های مقدس را حتی برای لحظاتی روی صحنه پر کند. اما به خاطر ایمان و اعتقاداتش به همراه عناصر سازنده یک تعزیه مثل موسیقی و حال و هوای آیینی خاص آن فضا برای مخاطب باورپذیر خواهد بود. البته از قوه تخیل مخاطب که با ایمان و اعتقادات خود به این باورپذیری کمک می‌کند نباید غافل شویم.
ناصربخت در ادامه گفت: گذشته تعزیه نشان می‌دهد تعزیه‌خوان‌ها همگی با ایمان و اعتقاد بسیاری پا به میدان می‌گذاشتند. نقش مقدس و یا غیر مقدس آن ها فرقی نمی‌کرد. حتی شخصی که نقش شخصیتی همچون شمر را داشت نیز از ایمان و اعتقاد بالا برخوردار بود. همچنین از بررسی گذشته و تاریخچه تعزیه درخواهیم یافت که حرفه اصلی آن هایی که به این کار می‌پرداختند این نبوده است. بیشتر آن ها به کارهایی مثل کشاورزی و یا صنعت‌های دیگر مشغول به کار بودند و در کنار آن به خاطر عشقی که داشتند در این عرصه قدم می‌گذاشتند.
وی درخصوص دلایل افول تعزیه گفت: گذشت زمان و تغییر شیوه زندگی مردم روی تعزیه و نمایش‌های آیینی سنتی مقدس تاثیر گذاشت. شرایط جامعه، فعالیت‌های تعزیه را به پرداخت تخصصی و حرفه‌ای سوق داد. گروههایی حرفه‌ای که تمام سال را به این کار اختصاص می‌دادند. به هر حال این گروه‌ها شاید به خاطر عشق و اعتقادات خود وارد کار نشده بودند. اما به هر شکل ممکن سعی داشتند تا حداقل در ملا عام معصیتی از آن ها سر نزند. تفاوت عمده‌ای که با تعزیه دوره قبل از مشروطه دارد در انتخاب آدم‌های آن است. تعزیه قدیم ایران با آدم‌های خوش سابقه و با وجهه اجتماعی درست کار می‌کرد. چرا که همه مردم از حال همدیگر با خبر بودند و اگر شخصی که وجه مناسبی در میان مردم نداشت شخصیتی مقدس را در اختیار می‌گرفت، مطمئنا از سوی مردم غیر قابل قبول بود.
این پژوهشگر هنرهای نمایشی گفت: تعزیه روزگار ما دوران نزول خود را پشت سر می‌گذارد. بعد از مشروطه تعزیه با اقبال کمتری روبه‌رو شد. چرا که فضای کشور مدرنیته شد. همچنین هنرهای دیگری که تمرکز عموم مردم را از روی تعزیه برمی‌داشت پا به زندگی عمومی جامعه گذاشت. تمامی این وقایع موجب فقر تعزیه و سقوط شکوه گذشته آن شد. شکوهی که روزی در تکیه دولت نمادی از ایران بود. چرا که تعزیه در دوره‌‌ای یکی از ثروت‌های فرهنگی ایران محسوب می‌شد.
وی با اشاره به تفاوت دیدگاه جامعه به تعزیه نسبت به روزهای باشکوه آن، گفت: تعزیه در دوران پویایی خود سینه به سینه و نسل به نسل منتقل می‌شد. خانواده‌ها افتخار می‌کردند که فرزندانشان اشعار و نُسخ آن را حفظ و در فرایند آماده‌سازی آن کمک کنند. اما امروزه خانواده‌ها ترجیح می‌دهند تا فرزندان با همرهای به‌روز و مدرن سر و کار داشته باشند.
ناصربخت در مورد گروههایی که امروزه به اجرای تعزیه می‌پردازند، گفت: گروههایی که امروزه به صورت حرفه‌ای به تعزیه می‌پردازند، با اجرای بسیاری از مجالس آشنا نیستند. چرا که رابطه مستمری با تعزیه خوانان ندارند. حتی ارتباط تعزیه خوانان قدیمی نیز با هم قطع شده است.
وی افزود: میراث فرهنگی برای بازسازی و شکوه مجدد تعزیه قصد راه‌اندازی بنیادی ویژه دارد. این کار در صورتی موفق خواهد بود که با دعوت و تجمع بهترین‌های تعزیه دور هم انجام شود. وقتی شاعران، موسیقی‌دانان، کارشناسان هنرهای نمایشی و پژوهشگران در بنیاد و سیستمی گِرد هم آیند.
این استاد دانشگاه با اشاره به تاریخچه‌ای از تکیه دولت گفت: تکیه دولت به عنوان مکانی تاریخی در حوزه تعزیه ایران در ضلع جنوب شرقی کاخ گلستان قرار داشت. این بنا در پی مخالفت‌های رضا خان با تعزیه تخریب و به جای آن در دهه بیست بانک ملی ساخته شد. تکیه دولت در زمان حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار توسط معین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌البکا با استفاده از بهترین‌های تعزیه و عناصر آن در ایران راه‌اندازی شد.
وی در پایان گفت: همیشه در آرزوی راه‌اندازی بنیادی واقعی برای تعزیه کشور بودم. چرا که اگر امروزه برای تعزیه کاری می‌شود تنها عشق و فعالیت فردی هنرمندان و پژوهشگران است. البته بعد از دهه 70 در شهرستان‌ها هم مجددا مردم به صورت خودجوش به راه‌اندازی آن روی آوردند. با اینکه حوزه هنری و وزارت فرهنگ و ارشاد به این هنر کمک‌های بسیاری کرده‌اند، اما پس از ثبت ملی تعزیه، میراث فرهنگی وظیفه اصلی رسیدگی به امور را برعهده گرفت. میراث فرهنگی باید بنیاد و گروهی حرفه‌ای را برای تعزیه بدون نقص و با اصالت تمام تشکیل دهد. میراث فرهنگی می‌تواند به این امور هرچه سریع‌تر رسیدگی و به نمونه‌هایی از تعزیه بی‌نقص و اصیل را تولید تا دیگران برای تولید تعزیه آن را الگوی خود قرار دهند.
نظر شما