به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از روابط عمومي مسجد مقدس جمكران، نشست تخصصي «درآمدي بر مهدويت پژوهي در آكادميهاي غربي» با حضور پيمان اسحاقي دانشجوي دكتراي مردم شناسي و جامعه شناسي دين در دانشگاه شيكاگو به همت پژوهشكده مهدويت و آينده شناسي مسجد مقدس جمكران برگزار شد.
دكتر سيد مجيد امامي رئيس بنياد پژوهش و نشر مسجد مقدس جمكران در ابتداي اين نشست هدف از برگزاری این جلسات را رصد جامعی از وضعیت امروزی مطالعات مهدویت، فرجام، آخرالزمان گرایی دینی و مذهبی در غرب عنوان کرد.
وي افزود: فایده توجه به آنچه که غربی ها نسبت به ما مطالعه می کنند تنها پیدا کردن مجاری نقد و پاسخگویی لازم نیست بلکه توجه به مطالعات غربی، ما را از پوسته ها و چارچوب های یخ زده که بعضا در آن گرفتار شدیم، موقتا خارج می کند و اجازه می دهد که خود را پشت شیشه مطالعات مهدویت که در حوزه علمیه وجود داشته قرار ندهیم و نگاه ثانویه ای به خود داشت باشیم.
مدير بنياد پژوهش و نشر مسجد مقدس جمكران تصریح کرد: ما با پژوهشگرانی از چین، آلمان، سوئیس و فرانسه صحبت و تعاملاتی داشتیم که تا پایان تابستان، مهدویت پژوهی در عرصه بین الملل را به عنوان کار بسیار نوآورانه در مراکز مهدویت پژوهی عرضه کنیم.
پیمان اسحاقی دانشجوی دکترای مردم شناسی و جامعه شناسی دین از دانشگاه شیکاگو سخنران اصلی این نشست در ابتدا اظهار داشت: در این نشست تلاش بر این است که تصویری کلی از مهدویت پژوهی در آکادمیای غربی ارائه دهیم و این تصویر ناظر به محتوای مطالب تولید شده نیست بلکه تنها معرفی ساختار این پژوهش ها بدون ورود به محتواست.
وي به تعریف کلمات «مهدویت پژوهی» و «آکادمیای غربی» پرداخت و بیان کرد: «مهدویت پژوهی» به معنای پژوهش های مرتبط با ابعاد تاریخی، کلامی و فرهنگی مرتبط با انگاره موعود در اسلام و جماعت های مسلمان است. این تعریف مشخص می کند که صحبت ما صرفا در مورد آثاری نیست که غربی ها از نظر موضوعی و کلامی در مورد موعود و امام دوازدهم شیعیان یا موعود از نظر فقه های غیرشیعی انجام داده اند بلکه بروزهایی که در میان مسلمانان در قالب آئین ها، جنبش ها و اعتقادات شکل یافته نسبت به مهدویت وجود داشته را شامل می شود.
این پژوهشگر دانشگاه شیکاگو در تعریف اصطلاح «آکادمیای غربی» گفت: مقصود از «آکادمیای غربی» دانشگاهها و مراکز علمی اروپای غربی، آمریکای شمالی و ژاپن به دلیل قرار گرفتن در شرق فراگیر اقیانوس آرام است. مقصود از غرب در این تعریف غرب فرهنگی است که پیوستگی هایی را دارد.
وي در خصوص مطالعات و پژوهش های صورت گرفته در عرصه مهدویت پژوهی در آکادمیای غربی بیان داشت: معمولا آثار تولیدشده در این زمینه معطوف به علوم اجتماعی و مطالعات اسلامی و رشته های مطالعات خاور نزدیک است اما آثار مهدویت پژوهانه در زمینه تاریخ اسلام، کلام اسلامی، جامعه شناسی، مردم شناسی و تاریخ سیاسی مسلمانان یا کشورهای اسلامی شکل نگرفته است.
اسحاقی یادآور شد: آنچه که در عرصه دانشگاهی در زمینه مهدویت تولید می شود، مبنای فهم غربی از مساله مهدویت است یعنی اگر چیزی راجع به مهدویت در رسانه ها داریم نهایت آن به پژوهش های دانشگاهی باز می گردد یعنی آنچه که افراد در اندیشکده ها انجام می دهند یا می نویسند ریشه آن به آثار دانشگاهی باز می گردد.
وي ابراز کرد: موضوع مهدویت پژوهی به عنوان موضوع دانشگاهی که سابقه چند قرنی در اشاره مستقیم یا غیرمستقیم به آن درعرصه دانشگاهی وجود دارد تا امروز، در سلطه شرق شناسی است. گرچه شرق شناسی به شدت مورد انتقاد واقع شده است اما هنوز رویکرد شرق شناسانه به پژوهش های مهدوی کاملا قابل مشاهده است.
این پژوهشگر عرصه مهدویت تصریح کرد: با وجود حمله «طلال اسد» و «ادوارد سعید» به نگاه شرق شناسانه اما هنوز مهدویت پژوهی در آکادمیای غربی به صورت واضحی از میراث شرق شناسی برخوردار است.
اسحاقی به تغییرات ایجادشده در عرصه دانشگاهی اشاره کرد و گفت: مهاجرت مسلمانان در دهه های قبلی به جهان غرب سبب ایجاد دانشمندان مسلمان شده است و این خود سبب انگیزه برای فهم و ارائه صدای جدید در ارتباط با عقایدشان شده است.
وي به گونه های آثار تولید شده در غرب اشاره کرد و افزود: آثاری که با موضوع مهدویت پژوهی در غرب تولید شده اند یا مداخل دانشنامه ای، یا پایان نامه دانشجویی، یا کتابهای ویرایش شده و یا مقالات هستند.
این پژوهشگر ادامه داد: آنچه به عنوان مهدویت پژوهی توسط آکادمیای غربی تولید شده عموما مساله مهدویت را به عنوان امر تاریخی در بین مسلمانان در نظر می گیرد که محدود به صدر اسلام (تا دوران کلینی) است.
وي افزود: برخی از این پژوهش ها، مساله مهدویت را به عنوان واقعیت شایع در میان مسلمانان مورد مطالعه قرار می دهند؛ دسته سوم پژوهش های مهدویت در غرب آثاری هستند که مشخصا به مهدی موعود شیعیان می پردازد که احادیث شیعی و مواجهه شیعیان را بررسی می کند.
اسحاقی در زمینه مطالعات تاریخی در مورد باور به مهدی موعود به دو کتاب «مهدویت اولیه، سیاست و دین در دوره ظهوراسلام»و «الاندلس؛ موعودگرایی و اصلاح پاکدینانه» اشاره کرد و گفت: این آثار به صورت تاریخی، اعتقاد به مهدویت را بررسی می کند.
او به آثار دیگر تولیدشده در آکادمیای غربی که مهدویت را به عنوان یک امر بروز اجتماعی بررسی می کند، اشاره کرد و بیان داشت: «سایه خدا و امام غائب؛ دین، نظم سیاسی و تغییر اجتماعی در ایران شیعی از ابتدا تا سال۱۸۹۰» تالیف سعید امیرارجمند، «تصوف، مهدویت و ملی گرایی» تالیف دیوید توماس و «باورهای موعودگرایانه و سیاست سلطنتی در اسلام قرون میانه» تالیف خیرالدین جوجسوی از جمله کتابهایی هستند که به مطالعات مهدویت به عنوان امری پدیدارشناسانه می پردازند.
این پژوهشگر ادامه داد: پروفسور عباس امانت استاد دانشگاه ییل آمریکا از جمله کسانی است که هرچند خود بهائی است اما در مورد ربط بین باورهای مهدوی و سیاست جاری در ایران تالیفاتی داشته است که یکی از کتاب های او در زمینه محمدعلی باب است که در زمان انتشار مورد نقد خیلی از بهائی ها قرار گرفت تا جایی که او را از خود طرد کردند.
وي گفت :عباس امانت کتابها و مقالات زیادی در زمینه باور به مهدویت به عنوان یک مساله اجتماعی در ایران دارد که کتاب «اسلام آخرالزمانی و شیعه ایرانی» کتابی است که نوشته و حتی وی کتاب دیگری را ویرایش کرده با عنوان «به تصور درآوردن پایان، گونه های آخرالزمان گرایی از خاورمیانه باستان تا آمریکای مدرن» که در حقیقت جمع آوری تالیفات مختلف با موضوع مهدویت است.
اسحاقی به دواثر مهم دیگر در زمینه موعود در آکادمیای غربی اشاره کرد و بیان داشت: اولین کتاب «موعودگرایی اسلامی؛ انگاره مهدی نزد شیعیان دوازده امامی» تالیف عبدالعزیز سادشینا است که ارجاع به آن زیاد است گرچه این کتاب بسیار چالش برانگیز شده و مورد انتقاد شیعیان قرار گرفت که فکر می کنم به دلیل همین انتقادات دیگر دنبال تجدید چاپ آن نباشد.
وي تالیفات امیرمعزی شاگرد هانری کربن را از دیگر کتابهای مورد توجه در زمینه موعودگرایی و مهدویت دانست و ادامه داد: وی مدخل رجعت و مدخل مفهوم مهدی نزد شیعیان دوازده امامی را در دانشنامه ایرانیکا منتشر کرده و در آثار دیگر خود جسته و گریخته به این مساله اشاره کرده است. رویکرد امیرمعزی به مساله مهدویت، رویکرد باطنی است.
این پژوهشگر مهدوی به بیان مزایا و دشواری های گونه های مختلف حضور در زمینه مهدویت پژوهی در آکادمیای غربی اشاره کرد و گفت: بهره مندی از دانش های بومی اسلامی، تجربه آئین ها و زبان های کشورهای اسلامی را از جمله مزایا و زبان خارجی، روش دانشگاهی، جریان های غالب و انگاره های شکل گرفته از دشواری های این حضور در مساله مهدویت پژوهی غربی هاست.
او نگارش پایان نامه، نگارش کتاب، عرضه مقاله، ویرایش کتاب، برگزاری کنفرانس ها، مدارس فصلی و کارگاهها، نقد کتاب، مقاله، تاسیس کرسی، جایزه علمی و… را از گونه های مختلف حضور در زمینه مهدویت پژوهی در اندیشکده ها و آکادمیای غربی برشمرد.
اسحاقی در جمع بندی بحث خود در زمینه مهدویت پژوهی در آکادمیای غربی اظهار کرد: آثار آکادمیکی که در مورد مهدویت نوشته شده، انگاره های اصلی مسلمانان و غیرمسلمانان و فهم اولیه آنها را شکل می دهد. چون تمایز آشکاری بین کتاب هایی که در انتشارات و کتابفروشی های دانشگاهی است با کتابهایی که به عنوان مثال در حسینیه توزیع می شود، وجود دارد.
او افزود: نگاه نسل دومی ها یعنی کسانی که دارای پدر و مادر غیر غربی هستند اما خودشان در غرب به دنیا آمده و زیست می کنند به کتابهای دانشگاهی این است که کتابهایی که در حسینیه یا مسجد توزیع می شود توسط افراد باورمند نوشته شده است و لذا می خواهد حقیقتی را پنهان کند اما کتابی که در ناشر دانشگاهی منتشر می شود برای نسل دومی یا فرد نخبه دانشگاهی این کتاب بهتر است.
این پژوهشگر مهدوی ادامه داد: برخی از آثاری که در زمینه مهدویت نوشته شده به وسیله بازخوانی آثار قبلی نوشته شده که بسیاری از آنها دارای ریشه های شرق شناسانه است.
وي ابراز داشت: ما به عنوان کسانی که دسترسی به این آثار داریم، با کسانی که حاضر هستند تبادل و دیالوگ کمی داریم و در بسیاری مواقع، موسساتی که با این هدف تاسیس می شوند، در رصد و ارتباط گرفتن با آنها ضعیف عمل می کنند. کتاب هرکسی که به شیوه دانشگاهی نوشته شده می تواند مورد نقد قرار گرفته و منتشر شود اما عملا این دیالوگ خیلی کم وجود دارد.
اسحاقی با بیان اینکه آثار تولیدی در مورد امام مهدی(عجل الله تعالي فرجه) در بسیاری موارد موضوعات جذابی هستند، یادآور شد: آثار تولیدشده درمورد امام دوازدهم با وجود آئین های زیاد بین شیعیان و تاریخ های مفصل، اصلا قابل مقایسه با انگاره مهدویت به معانی دیگر در دانشگاهها نیست. به عبارت دیگر معتقدان به امام دوازدهم شیعیان کم کاری واضحی برای پژوهش در این زمینه انجام داده اند.
این جلسه با پرسش و پاسخ حاضران به پایان رسید.
نظر شما