برای شناخت ام البنین (ع) همین بس که به رخساره عباس (ع) نگاه کنیم

خبرگزاری شبستان -  سرویس قرآن و معارف: بانویی چون ام البنین  در یک  سوی همه این تربیتها نقش آفرین است ؛ سرشت عباس (علیه السلام) از شیری که در دامن این بانوی بزرگ خورده است شکل گرفته وآنچه از ادب وبزرگی و فضیلت در اوست از چنین مادری دارد. رفتار این بانو درخانه  علی (ع) و خدمتی که در باره فرزندان فاطمه (س) داشته است همه قابل ذکر و تاسی برای زنان مومن است؛ نقشی که عباس  علیه السلام  در کربلا و پیش از آن مانند جنگ صفین داشت که پیشاپیش حسین علیه السلام  ایفا کرد وخود را فدای فرزندان فاطمه می نمود درحالی که برادر دیگر از بانوی دیگر بود که اینگونه نبود ؛ بنابراین نقش مادری فداکار تربیت فرزندی فداکار است تا برای روزی چون عاشورا که رفتار و شخصیت عباس برای فقها و ادبا و عرفا و سالکین الگو و اسوه باشد. عباس به منزلتی دست یافت که در قیامت همگان به آن غبطه خواهند خورد . مادری که اینگونه الگو تربیت می کند ام البنین است."

آنچه در ادامه می آید بخش اول گفتگوی سرویس قرآن و معارف با حجت الاسلام و المسلمین امیرعلی حسنلو،  کارشناس تاریخ اسلام،  مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه قم درباره ابعاد زندگی و حیات مبارک حضرت ام البنین سلام الله علیها  همسر امیرالمومنین و مادر حضرت عباس(علیه السلام) از زنان برجسته و تاثیرگذار در تاریخ شیعه به مناسبات سالروز رحلت  وفات آن حضرت است.

جناب حسنلو!  برای بررسی ابعاد شخصیت و جایگاه حضرت ام البنین سلام الله علیها احتمالا مناسب باشد که اساسا ما نگاهی به جایگاه زن در آن دوره بیندازیم تا تصویری دقیق تر از آنچه گذشته به دست آید.

ببینید آنچه مسلم است نگاهی که جوامع بشری نسبت به زن داشتند تا ظهور اسلام تحقیر آمیز بود  اما اسلام همه ی این دیدگاه‌ها را دگرگون و جایگاه واقعی زن را در آفرینش به او داد؛ نگاهی که پیامبر(ص) به زن داشت و رتبه ی زیستی که برای او تعریف کرد با همه ی دیدگاهها تمایز داشت و این نگاه همان نگاه پروردگار متعال بود که از طریق وحی به پیامبر(ص) عنایت گردید و با چنین نگاهی جامعه ی نوینی تاسیس کرد؛ بنیان تربیتی این جامعه را با زنان و نقش برجسته آنان تجدید بنا  ومورد بازنگری جدید قرار داد ؛ زن در جامعه اسلامی زیر بنای زندگی سالم است و اصلاح جامعه از خانواده واساس تربیت واصلاح مادر است به این جهت است که نقش مادری در اسلام وحرمت او معادل بهشت شمرده شده است ؛ لذا جامعه اسلامی با دیگر جوامع این تفاوت اساسی را دارد؛ در نگاه نبوی که همان نگاه اسلام است برجسته ترین نقش تربیت انسان به زن داده شده است و این زنان بوده اند که مردان با کفایت، جهادگر، دانشمند، لایق کاردان و مدیران توانمند و شایسته مدیریت در تمام شئون سیاسی واجتماعی و فرهنگی و نظامی را تربیت کرده اند. گزافه نیست که اگر سه محور مهم مدیریت جوامع (سیاست، اجتماع، فرهنگ) را در تربیت مادران بدانیم، چون انسانها در دامن مادران و در سایه مهر و عطوفت آنان شخصیت وجودی و انسانی می‌یابند و با همین بنیان رشد کرد و ویژگی های سرشت خود را بروز می دهند. بر اساس آموزه های دین اسلام است که در میان بانوان جامعه اسلامی از صدر اسلام تاکنون چهره هایی بوده اند که نه تنها برای بانوان الگو هستند بلکه مشی آنان و روش زندگی آنان برای مردان نیز می تواند الهام بخش و سرمشق قرار گیرد. قرآن می فرماید زنان نيز مثل مردان مي توانند به معنويت کامل و والا برسند ؛ با این بیان وبینش ، نگاه جاهلی به زن تغییر یافت. لذا زنان در تاريخ نقش به سزايي ايفاء نمودند؛ در قیام سید الشهداء(ع) زنان نقش برجسته ی پیشینی و پسینی داشته اند. از جمله زنان پشتیبان قیام، زنانی چون زینب کبری (س) ام کلثوم که همان زینب صغری است ،رباب همسر سیدالشهدا و ام البنین که همان فاطمه دوم و همسر امیر مومنان علیه السلام است ؛ برخی دیگر از همسران امام حسین علیه السلام و زن زهیر و مادر وهب و... بودند. الگوی این زنان قهرمان، زینب کبرا بود که از آغاز قیام تا پایداری اندیشه ی قیام حضور داشت. تا عصر کنونی نیز نقشهای اینان کم رنگ نخواهد بود و اگر نقش بانوان به خوبی تحلیل شود، مجموعه زیبایی ارائه خواهد شد که در حد پایان نامه دکترا ارزش پرداختن دارد به نحوی که به بررسی نقش زنان در قیام و نهضت عاشورا بپردازد.

شما اشاره خوبی به تحول وضعیت و نقش آفرینی زنان بعد از ظهور اسلام داشتید آنچه به طور خاص درباره حضرت ام البنین (س) می توان گفت چیست؟

يکي از زناني که در تاريخ اسلام، چهره درخشاني از خود به جا نهاده و نماد ايثار و فداکاري و عشق به اهل بيت عليهم السلام  بوده، ام البنين سلام الله عليهاست. ام البنين يعني مادر فرزندان (پسر) کنيه ي زنان عرب است و هر زنی که صاحب چندین فرزند برومند می‌شد اورا با کنیه ی ام البنین صدا می زدند.  او زني بود که فرزنداني تربيت کرد در خانه ي علي که در تاريخ به جهت تربیت درست و براساس موازین و اصول اسلامی ماندگار شدند و براي بشريت در وفاداري، ادب، شجاعت، سخاوت، و ايمان الگو هستند. ام‌البنين مادر يگانه سقاي تاريخ است که خود با لب تشنه به دیدار معبود رفت. او عباس نام دارد، عباس که نامش دل عارفان و شب زنده داران را صفا مي‌بخشد واو باب الحوائج است ؛ نام ابوالفضل (علیه السلام) دل مومنان را از آن جهت که در کربلا ايثار نمود در پيشگاه برادر بزرگش، روشني و آکنده از عشق به خدا مي کند؛ عباس(علیه السلام) نماد ایثار با اخلاص در راه خداست ؛ وفاداری که از عباس (علیه السلام) در راه ایمان به امامت و ولایت به نمایش گذاشت بی مانند است از این رو درس وفاداری و فهم معنای وفا وعشق را باید از دلدادگی عباس(علیه السلام)  به مولایش آموخت. در یک  سوی همه این تربیتها بانویی چون ام البنین  نقش آفرین است ؛ سرشت عباس (علیه السلام) از شیری که در دامن این بانوی بزرگ خورده است شکل گرفته وآنچه از ادب وبزرگی و فضیلت در اوست از چنین مادری دارد. رفتار این بانو درخانه  علی (ع) و خدمتی که در باره فرزندان فاطمه (س) داشته است همه قابل ذکر و تاسی برای زنان مومن است؛ نقشی که عباس  علیه السلام  در کربلا و پیش از آن مانند جنگ صفین داشت که پیشاپیش حسین علیه السلام  ایفا کرد وخود را فدای فرزندان فاطمه می نمود درحالی که برادر دیگر از بانوی دیگر بود که اینگونه نبود ؛ بنابراین نقش مادری فداکار تربیت فرزندی فداکار است تا برای روزی چون عاشورا که رفتار و شخصیت عباس برای فقها و ادبا و عرفا و سالکین الگو و اسوه باشد. عباس به منزلتی دست یافت که در قیامت همگان به آن غبطه خواهند خورد . مادری که اینگونه الگو تربیت می کند ام البنین است .

تاریخ درباره رگ و ریشه ها و خاندان این بانو چه می گوید؟

«تزوج امیرالمومنین (ع) ام‏ البنين‏ الكلابية، فأنه ليس في العرب اشجع من أبائها »(ذخيرة الدارين، الشيرازي       ص268    ) امیرمومنان با اوازدواج کرد ؛ پدران او همانندی درشجاعت درمیان عرب نداشتند.

آنچه ما می دانیم نام اصلي اين بانو، فاطمه است که بعد ها به «ام البنين» شهرت يافت.  دختر حزام بن خالد بن ربيعه بن عامر ( و حبل) بن کلاب بن ربيعه بن عامر بن صعصعه،  نام مادرش ثمامه (ليلي) دختر سهيل بن عامر بن مالک بن جعفر بن کلاب است؛  لبید یکی از عموهای ام البنین است که اشعاری در توحید قبل از اسلام سروده بود وپیامبر (ص) شعر اورا می خواند ؛ عمويش «لبيد» از شاعران بزرگ و قديمي که صد و چهل سال و بلکه بيشتر عمر نموده است. او دوران ظهور اسلام را درک و مسلمان شده و جزء مهاجرين است که در خلافت عمر به کوفه آمد؛ . تا اينکه در دوران معاويه وفات کرد. او از شعراء دوران جاهليت و صاحب معلقات و قصايدي است.

ام البنين از قبيله کلابيه و آباء و  اجدادش از پهلوانان عرب به شمار مي روند که در جنگ هاي اعراب با ايران ذکر آن ها در اذهان مانده است

آیا ما اطلاعات دقیقی درباره جزئیات زندگی حضرت داریم؟

از دوران کودکي و نوجواني او اطلاعي کامل نیست ولي نام او پس از ازدواج با امیر مومنان علي عليه السلام  در منابع زيادي ذکر گردیده است.  بعد از رحلت فاطمه زهرا سلام الله عليها در يازدهم هجري قمري، حضرت علي عليه السلام به عقيل برادرش که نسب شناس بوده فرمودند زني از خاندان هاي پهلوان عرب برایم معرفی کن که از او فرزندانی شجاع، دلاور و جنگجو برايم متولد شود. عقيل که در شناخت تبار قبایل و ویژگی ها و خصوصیات آنان خبره بود ، خانواده ام البنين را به حضرت معرفي و گفت که در عرب دلیرتر و شجاع تر از پدران وي سراغ ندارم و حضرت نيز با او ازدواج نمود.

چقدر این موضوع جالب است که امام علی تا این حد به اصالت خانواده اهمیت می دهد.

بله، وقتی علی (ع) از برادرش سراغ همسری با تبار و نجابت و اصالت و شجاعت در عرب را می گیرد هم به تخصص عقیل بها می دهد ، هم این درس را به جوانان  که در انتخاب همسر روی معیارها  دقت کنند؛ شجاعت صفت خوبی است لذا انسان در ازدواج باید سراغ خانوده ای برود که به نیکی ها معروف باشند این شناختها خوب ولازم است ؛ بهتراست در مشاوره های ازدواج این مسائل گفته شود  تا شکل گیری خانوده ها بر بنیان های معرفتی گذاشته شود نه بنیانهای سستی چون ثروت ودارایی و زیبایی های فریبنده  تا زندگی شان  به مشکلات بر نخورد و به طلاق و فروپاشی خانواده نکشد.  این درسهای تاریخی و سیره اهل بیت(ع) برای ما بسیار آموزنده است و اگر جامعه ما امروز با مشکل مواجه هست مشکل فروپاشی خانواده ها یک علت اساسی دارد و آن عدم توجه به سیره اهل بیت. در این مسائل از جمله انتخاب همسر و نوع رفتار در خانواده و مراسمات ازدواج و عروسی و پرداختن زیاده از حد به تشریفات است.