به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: ائمه اطهار(ع) و آموزه هایی که آن بزرگواران(ع) در طول زندگانی خود برای مردم به میراث گذاشته اند، شمع روشنی است که پایانی برای اش نیست و همیشه تاریخ روشنگری و هدایتگری می کند، چنان که بعد از گذشت قرن ها از زندگانی امام صادق(ع)، هنوز هم نهضت علمی ای که ایشان راه اندازی کردند جهان و جهانیان را در گشودن ابواب تازه علم کمک و راهبری می کند.
از این رو و به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت جانگداز امام صادق(ع) با حجت الاسلام دکتر عبدالکریم پاک نیا، استاد حوزه و پژوهشگر سیره اهل بیت علیهم السلام در مورد نهضت فکری فرهنگی و دیپلماسی که بر پایه علم از سوی امام صادق(ع) در جامعه آن روزگار ایجاد شد و توانست چنین عمق و دامنه ای در تاریخ داشته باشد، به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن به حضورتان تقدیم می شود:
به عنوان نخستین سوال در مورد دیپلماسی علمی امام صادق(ع) در برابر دستگاه خلافت توضیح بفرمایید، در آن شرایط خفقان، حضرت(ع) چگونه توانستند مکتبی علمی با چنین عمق و دامنه ای را پایه گذاری کنند؟
امامت حضرت صادق(ع) همزمان با اواخر خلافت اموی و ابتدای روی کار آمدن عباسیان بود؛ در دوره سفاح و منصور دوانیقی، به دلیل فرصتی که در پی درگیری خلفا ایجاد شد، حضرت صادق(ع) رهبری علمی جامعه را به دست گرفتند و با روش های مختلف این مهم را انجام می دادند، که عمده ترین آن تاسیس دانشگاه جعفری بود.
مهمترین روش امام صادق(ع)، تربیت شاگردانی بود که حضرت(ع) توانستند از آن طریق، افکار و اندیشه های الهی شان را به گوش عالمیان برسانند و البته در قالب این مکتب نیز همواره روش های متعددی را به کار برده و به صورت تخصصی کار می کردند. برای مثال دانش پزشکی در مکتب امام صادق(ع) پیشرفت قابل ملاحظه ای کرد. واقعیت آن بود که به دلیل درگیری های سیاسی خلفا و فضای باز به وجود آمده در پی آن، شاگردان امام(ع) فضای مناسب پیشرفت را یافتند، لذا می توان گفت شیوه امام صادق(ع) در مواجهه با خلفا و خفقانی که اعمال می کردند، مقابله نرم بود.
از این رو، دانش هایی نظیر کلام، تربیت، اخلاق و عرفان، حدیث، فقه، تفسیر، شیمی، روانشناسی، حیوان شناسی، لغت، سیاست در این مکتب به شاگردان منتقل می شد و کتاب های مستقلی در این رابطه تالیف شد. همچنین است نظریات تفسیری، نظریات اخلاقی و بسیاری از مباحث و نگرش های امام(ع).
از جمله شواهد مهم در مورد فعالیت های علمی حضرت امام صادق(ع)، مطالبی است که در کتب «رجال» آمده مبنی بر اینکه در مکتب حضرت صادق(ع) چهار هزار نفر آموزش دیده اند، بسیاری از این شاگردان مورد تایید خاص امام صادق(ع) بودند و هرکدام در علمی تخصص داشتند. برای مثال «زرارة بن اعین» تربیت شده علم فقه، «هشام بن سالم جوالیقی» سرآمد علم امامت و دیگران هر کدام در حوزه های دیگر پاسخگو و متخصص بودند. لذا می توان نتیجه گرفت شیوه و دیپلماسی امام صادق(ع) در برابر سیاست های سرکوب گرایانه خلفای اموی و عباسی علمی فرهنگی بوده است.
همچنین، از جمله اتفاقاتی که در دوران امامت حضرت صادق(ع) رخ داد، راه اندازی نهضت «نشر حدیث» بود و امام صادق(ع) افرادی را به عنوان محدث و معلم حدیث، تربیت کردند. این مساله سبب شد تا معارف اهل بیت(ع) برای مردم بیان شود. یکی دیگر از اقداماتی که می توان در راستای رویکرد علمی امام صادق(ع) نام برد، انتقال اندیشه ها از سوی شاگردان و آثار آنها بود. برای مثال «توحید مفضل» که در علم کلام از سخنان امام صادق(ع) گرفته شده است.
امام(ع) به گونه ای عمل می کردند که هر کسی ایشان را می دید به حضرت(ع) گرایش می یافت. امام صادق(ع) با روشی نرم در آن وضعیت هولناک و خفقان آور به نشر معارف دینی پرداختند و علم را در جهان اسلام پرچمدار کردند.
فکر می کنید در شرایط کنونی جامعه جهانی که قدرت حرف اول را می زند، امت اسلام و به ویژه شیعیان چگونه می توانند با تمسک به رویکرد جعفری، با تکیه بر مباحث علمی قدرت و شوکت خود را بازیابند؟
اساسا دیپلماسی علمی که امام صادق(ع) به کار بردند الگویی برای زندگی امروز و اداره جامعه است. امام(ع) از این طریق قدرت و زور مستکبرانه را به زیر کشیدند. امروز ما نیز باید چنین رویکردی داشته باشیم، یعنی علم را به قدرت تبدیل کنیم و افکار و اندیشه های اهل بیت(ع) را نشر دهیم.
امام رضا(ع) فرمودند: «خداوند رحمت کند آن کس که امر ما را زنده نماید»؛ اباصلت گوید من از ایشان پرسیدم آخر چگونه امر شما را زنده کند؟ امام(ع) فرمودند: «با فراگیری تعالیم ما و یاد دادن و رساندن آن به مردم چراکه اگر مردم محاسن و برتری کلام و روش ما را می دانستند، بدون شک از ما تبعیت می کردند».
این اشاره به سخن امام رضا(ع) را از آن جهت داشتم که بگویم ما به درستی نتوانسته ایم در اندیشه های اهل بیت(ع) تامل داشته باشیم. به بیان دیگر آنگونه که شایسته بوده از کلام آنها بهره مند نشده ایم، در حالی که معارف ناب ائمه(ع) برای سعادت یک جامعه کافی است.
امروز که سخن از علم و قدرت به میان می آید، قطعاً مکتب جعفری حرف های فراوانی برای گفتن دارد و کافی است که بتوانیم سیره و سبک علمی امام صادق(ع) را که مناظره و پرسش و پاسخ در آن موج می زد، در جامعه علمی زنده کنیم و صرفاً به ترجمه آثار اکتفا نکرده و بتوانیم عقاید خود را بیان کنیم.
بنابراین، اگر بخواهیم مردم دار باشیم باید نظر مردم را به سوی اهل بیت(ع) متمایل کنیم و اندیشه آن بزرگواران علیهم السلام را به جامعه بشناسانیم، چراکه حکومت ما حکومت اسلامی برگرفته از اسلام و معارف دینی است که حضرت رسول(ص) و ائمه اطهار(ع) به خوبی آن را تبیین کرده و جای سوالی باقی نگذاشته اند. ما وظیفه داریم با الگوبرداری درست، اسلام ناب را اجرا کنیم و همان طور که امام رضا(ع) فرمودند حقیقت کلام اهل بیت(ع) را به مردم بشناسانیم.
از نظر من یکی از بهترین مکاتب برای الگوبرداری در جامعه امروز، مکتب امام صادق(ع) است، از هر جهت که نگاه کنیم شرایط آن روزگار به گونه ای در جهان امروز دیده می شود، استکبار جهانی با زور و قدرت تلاش بر آن دارد که بر اریکه قدرت جهان تکیه بزند و با تمسک به ظلم برای این مساله تلاش می کند، فناوری را به خدمت می گیرد و هر کاری می کند تا به هدفش برسد. در چنین شرایطی که علم و دانش و فناوری حرف اول را می زند و قدرت های نرم نقش مهمی را ایفا می کنند، ما باید با الگوبرداری از سیره امام جعفر صادق(ع) فرهنگ گفت وگوی علمی را در جامعه نهادیه کنیم، آن هم نه به صورت موعظه و نصحیت بلکه به عنوان حکمتی که گمشده مردم است.
با توجه به اشاره ای که نسبت به اهمیت علم در جامعه امروز داشتید، از نظر شما دانشگاه ها و مراکز علمی ما باید چه رویکردی داشته باشند تا بتوانند در این مسیر و مکتب امام صادق(ع) بدرخشند؟
باید اخلاق و اندیشه ها را در قالب نو عرضه کنیم. شناساندن به زبان روز و نشان دادن الگوهای موفقی که از مسیر علم و نگرش دینی توانستند به موفقیت برسند، بسیار اهمیت دارد. امام صادق(ع)، علاوه بر اینکه علوم مختلف را تعلیم می دادند الگوی موفقی هم برای شاگردانشان بودند. امروزه هم باید چنین باشد و تهذیب نفس را به دانشجویان متقل کنیم تا جامعه ای که فردا در دست این دانشجویان قرار می گیرد، دچار مشکل نشود.
امام صادق(ع) معلم و استادی بود که اطمینان داشت شاگردانی که تربیت کرده است به قول معروف جلو دشمن کم نمی آورند. برای مثال هشام بن حکم با وجود اینکه شاگرد امام صادق(ع) بود اما چنان قدرتی برای دفاع از حقانیت اهل بیت(ع) داشت که خلفا واقعا در برابر او درمانده بود. یکبار هارون در جلسه ای شنید که هشام از امامت دفاع می کند، در نتیجه جلسه ای برپا کردند و حربه ای زدند و در حالی که هشام نمی دانست که خلیفه در آن مجلس حضور دارد. او چنان با مخالفان استدلال کرد که هارون با آن تشکیلات اش یک جمله در مورد هشام گفت که: «زبان او از هزاران شمشیر برنده تر است».
بنابر این، اگر بتوانیم مثل امام صادق(ع) شاگردانی را تربیت کنیم که از جان و دل در راه هدف تلاش کنند قطعاً قدرت مضاعفی را در برابر دشمن خواهیم داشت به ویژه در زمینه های علمی چرا که ما الگو کم نداریم. نمونه بارز آن رویکرد امام صادق(ع) است که توانست این چنین موثر باشد و بشر را قرن ها از دستاوردهایش بهره مند کند.
نظر شما