رمان دفاع مقدس نداریم/ با خاطره نویسی می خواهیم «بورخس» شویم

حسن شیردل از نویسندگان دفاع مقدس در پاسخ به این سوال که چرا از ژانر معمایی در ادبیات دفاع مقدس استفاده نمی شود، به خبرنگار شبستان گفت: ما اصلا وارد رمان دفاع مقدس نشدیم. تولیداتی که در حوزه دفاع مقدس شده، کپی از دست هم است و بیشتر رمان خاطره است. همان اتفاقاتی که 300 سال پیش در مورد هاکلبری فین افتاد و از روی آن کپی برداری شد در مورد دفاع مقدس نیز اتفاق افتاد.

اکثر آثار دفاع مقدس رمان خاطره است

شیردل ادامه داد: بعد از پایان جنگ عده ای تلاش کردند خاطرات رزمندگان اسلام را حفظ کنند. بر این اساس چاره ای جز مصاحبه با بچه های جنگ و خاطره نویسی که متداول است، نبود. اکثر تولیدات در حوزه دفاع مقدس رمان خاطره است. در این میان افرادی مانند مجید قیصری آمدند و داستان کوتاه نوشتند. کتاب " سفر به گرای 270 درجه" به همت احمد دهقان نوشته شد و کار خوبی درآمد اما کارهای اینچنینی خیلی صورت نگرفت.

وی با بیان اینکه ما هنوز نتوانستیم رمان جنگ تولید کنیم، بیان کرد: کتاب هایی مانند "گلستان یازدهم " بر اساس خاطرات و گفتگو است. نوشتن در مورد دفاع مقدس به لحاظ فرهنگی، سیاسی و اجتماعی محدودیت دارد و نمی توان آنطور که باید در مورد این دوران صحبت کرد و آنطور که باید نوشت چه برسد به اینکه نویسنده بخواهد در فضای کارآگاهی و معمایی به دفاع مقدس بپردازد.

ایده و نمونه جدید در مورد دفاع مقدس نداریم

این نویسنده با اشاره به اینکه نوشتن رمان جنگ سخت است، بیان کرد: تمام نمونه هایی که قرار بود در مورد جنگ نوشته شود، قبلا نوشته شده است. یک سری خاطرات در مورد جنگ نوشته شده است، حال اینکه چطور می توان آنها را به قالب رمان برگرداند زبردستی خاصی می خواهد. علاوه بر این سربازان ایرانی متفاوت با سایر سربازان دیگر بودند. جنگ ما نیز با سایر جنگ ها تفاوت داشت. جنگ ما اصول و قواعدش دینی بود، در صورتی که در سایر جنگ ها مانند ویتنام و ژاپن اینطور نبود و قواعد دینی بر جنگ آنها حاکم نبود. بر این اساس نویسندگان آنها راحت تر توانستند در مورد جنگ بنویسند.

شیردل خاطرنشان کرد: کتاب "جنگ چهره زنانه ندارد " را مطالعه کردم و تا صفحه 173 بیشتر نتوانستم پیش روم زیرا وحشتی که در آن کتاب زنان بوسنی داشتند را حس کردم. رمان در سایر کشورها رشد کرده است. امروزه در مدارس کشورهای مختلف به جای زنگ انشا، کلاس داستان خوانی و داستان نویسی و رمان نویسی وجود دارد. وقتی حجم بسیار زیادی از خاطره وجود دارد، نویسنده می تواند شروع به نوآوری کند. در این صورت چند سال دیگر یک مدل نوشتن داریم.متاسفانه ما ایده و نمونه جدید و آدم جدید که حرف جدیدی در مورد دفاع مقدس بزند، نداریم.

وی  که کتابهایی همچون "ماه در میدان مین"، "زمین ناله می کند"، "شب موصل"  و "باران های هفت تپه" را نوشته است، تصریح کرد: دولت آبادی کتاب "طریق بسمل شدن" را نوشت که یک زبان روایی جدید به عنوان کاری مستقل از جنگ بود. ما هنوز وارد رمان جنگ نشدیم که بخواهیم وارد ژانرهای دیگر همچون معمایی شویم. در فیلم بادیگارد با یک نمونه کوچک از ژانر معمایی روبرو شدیم البته مقوله حاتمی کیا با داستان فرق دارد. بزرگترین مشکلاتی که خاطره نویسی پیدا کرده است این است که خاطره نویسان رمان می نویسند در حالیکه چیزی از رمان و جزییات آن نمی دانند. قصه با خاطره تفاوت دارد، رمان با خاطره یکسان نیست.

می خواهیم بورخس باشیم

این نویسنده با اشاره به اینکه سرانه مطالعه کتاب در کشور ما پایین است، اظهار داشت: سرانه مطالعه کتاب کودک زیاد است زیرا افراد چیره دستی همچون رحماندوست کار کودک انجام می دهند. نویسندگان بزرگی پایه های کتاب کودک را پی ریزی کردند اما ما در رمان نویسی این افراد را نداریم. امیرخانی کتاب " رهش " را اخیرا وارد بازار کرد و کتاب " طریق بسمل شدن " به همت دولت آبادی چاپ شد اما از این دست کتاب ها کم است. متاسفانه ما نمی توانیم رمان خوب تولید کنیم. با یکی از استادان قدیم که کتاب هایش معروف است چندی پیش صحبت می کردم و ایشان گفتند که شش سال است که نمی نویسند. متاسفانه برای برخی از نویسندگان این خمودگی رخ داده است.

وی خاطرنشان کرد: ما دلمان می خواهد بورخس باشیم در حالیکه حتی رمان عامه پسند تولید نمی کنیم و به جایش کتاب های خاطره درآمده است. همه بچه های دهه 60 بخصوص دختران با رمان های فهیمه رحیمی آشنا هستند، رمان هایی که عامه پسند بود و ما الان دیگر این رمان ها را نداریم. به یاد دارم وقتی شروع به خواندن "زمین سوخته" احمد محمود، "باغ بلور" محسن مخملباف و "چشمان شیشه ای" کیمیایی کردم، لذت می بردم. بعد از آن کتاب " کافه پیانوی " جعفری درآمد که استقبال بی نظیری از آن شد و تمام کسانی که فهیمه رحیمی خوان بودند، "کافه پیانو" را خواندند.

خاطره نویسی دفاع مقدس مدل جهانی شد

شیردل تصریح کرد: شاهد این هستیم که در بسیاری از کتاب ها مبانی رمان و داستان رعایت نمی شود. زمانی جمعی از خانم ها در خانه ای گردهم آمدند و شروع به رمان نویسی عاشقانه کردند و من نمی دانم آیا بچه های خودشان آن کتاب ها را خوانند یا خیر. در دفاع مقدس کار خاطره خودش را بالا کشید و حتی یک مدل برای کشورهای دیگر شد، بچه های ما در این مورد زحمت کشیدند. واقعا 40 ساعت مصاحبه با فرد و گردآوری و تنظیم آن کار سختی است. کارهای فاخر خوبی در زمینه دفاع مقدس داشتیم اما از نظر کمی و کیفی آنطور که باید و شاید نیست.

گفتگو از مریم داوری