گیلان، نمایشگاهی از تنوع فرهنگ و هنر ماندگار مردم گیل

خبرگزاری شبستان// استان گیلان

هفته فرهنگی گیلان، فرصتی برای نمایش فرهنگ پربار سرزمین تاریخی گیلان است، گیلانی که سرزمین زایش مردانی دلیر، پرآوازه و ظهور فرهنگ و هنر اصیل و ماندگار است.

وجود ظرفیت های گردشگری طبیعی از جمله، آب و هوای معتدل، جنگل های سرسبز، دریا و غیره در کنار آیین ها و رسوم بی نظیر مردم منطق، جشن، موسیقی و بازی های محلی، بر جاذبه های گردش پذیری این منطقه افزوده است که می تواند فرصتی برای معرفی فرهنگ و غنای تاریخی این دیار باشد.

جشن ها و آیین های گیلان که قدمتی چند هزار ساله دارد، نشان از غیرت و تلاش گیل مردان دارد؛ در گیلان به ویژه در روستاها، بیشتر از هر جای ایران، مهرگان جشن گرفته می شود. زمان همه این جشنها مصادف با پایان فصل برداشت محصولات کشاورزی است.

در واقع این جشن ها مراسم سپاس گذاری از ایزد مهر و بار آوری است که یاور چند هزار ساله دهقانان در امر کاشت و برداشت است. در بسیاری از روستاهای گیلان جشن خرمن در این ایام برگزار می شود.

در توسکامحله قاسم آباد در گیلان هر سال در سه آدینه مردم در شاه شهیدان جمع شده و جشن می گیرند.

در آدینه آخر، که جشن مهرگان اصلی است مردم بسیاری از شهرها و روستاهای شرق گیلان و غرب مازندران نیز به آنجا می آیند.

تا حدود 20 سال پیش دختران و پسران روستایی در این روز بهترین لباس های خود را، چون ایام نوروز، می پوشیدند.

مبدا بسیاری از آشنایی ها و احتمالا پیمان تشکیل خانواده بین دختران و پسران مجرد همین آدینه در توسکامحله بود. در همین ایام در گیلان و مازندران در چندین آدینه پیاپی مراسم کشتی گیری برگزار می شد و در آدینه آخر با گذاشتن برُم (داربست یا نردبانی که جوایزی مثل پیراهن، ظرف و مشابه را به آن آویزان می کردند) به کشتی گیران برنده جایزه می دادند.

اواخر تابستان و اوایل پاییز، در ایام خرمن محصولات کشاورزی که هوای آفتابی از ضروریات می باشد، هرگاه ابر و بارندگی زیاد مانع این کار شود در روستاهای شرق گیلان نوجوانان با رقص و پایکوبی از خورشید می خواهند که با تابش گرما آفرین خود کشاورزان را یاری دهد.
 

معمولا یک نفر با گذاشتن یک دُم که از ساقه برنج درست می کنند نقش اهریمن یا همان ایزد ملعون هوم را بازی میکند و می رقصد و بقیه دورش جمع شده و با دست زدن و هو کردنش همزمان می خوانند:
" ای خدا آفتاب بنه / منگ منگتاب بنه" و بدینسان خورشید را به تابیدن دعوت می کنند. به در هر خانه روستایی که می رسند صاحب خانه اندکی برنج در توبره یا کیسه ای که به گردن ملعون آویزان هست می ریزد. بعد برنج را به بقالی محل داده و او نیز بهای برنج را با نخودچی، کشمش، شکلات و یا دیگر تنقلات می پردازد.

گویش های شیرین گیلک زبانان:
گیلکی دارای دو گویش عمده خاوری و باختری است که سفیدرود مرز بین متکلمان این دو گویش است.[1]

گیلکی از نظر زبان‌شناسی، به شاخه شمال غربی زبان‌های ایرانی تعلق دارد. در میان اشعار گویندگان بعد از اسلام به آثاری برمی‌خوریم که به گیلکی کنونی نزدیک است. هم‌چنین در گذشته کسانی را که ترانه‌های گیلکی می‌خواندند پهلوی‌خوان می‌نامیدند.

گیلکی خود سه گونهٔ عمده دارد.
الف. گونه گیلکی شرق گیلان (بیه‌پیش) در منطقه‌ای محدود از شمال به دریای خزر، از جنوب به بلندی‌های سیاهکل، از غرب به آستانه اشرفیه و حسن‌کیاده تا مرزهای کوچصفهان و از شرق به لنگرود و رودسر که به تدریج به گویش مازندرانی می‌آمیزد.

ب. گونه گیلکی رشت (بیه‌پس) که در رشت، خمام، بندر انزلی، فومن و شفت به آن سخن می‌گویند.

ج. گونه گالشی. گونه دیگری از گونه‌های گیلکی است که مردم نواحی کوهستانی شرق گیلان و غرب مازندران، به آن سخن می‌گویند.

گویش تاتی، نیز در گیلان، مشابه تاتهای طارم علیا در شمال استان زنجان می‌باشد. گویش تالشی نیز، خود به سه گروه شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌شود که نوع جنوبی آن به تاتی نزدیک تر است. تاتی و تالشی، با همدیگر، به خانواده بزرگ تری از زبانها بنام زبانهای تاتی تبار (تاتیک) تعلق دارند. رودباری نیز، احتمالاً که نوعی زبان تاتی تبار می‌باشد که ساختاری گیلکی یافته‌است.(2)

شعر و موسیقی در گیلان، با زندگی مردم این دیار، اجین شده است:

شعر و موسیقی از دیرباز با فرهنگ گیلانیان عجین بود تا جایی که در اکثر مراسم سنتی مانند مراسم عروسی (عروس بران، حنابندان و...)، مراسم پیشواز نوروزی (عروس گوله، نوروزی خوانی، آینه تکم و...) مراسم کشاورزی(نشاء، وجین و...) ترانه‌های خاصی خوانده می‌شد. به روایتی دیگر می‌توان اینگونه بیان کرد که به دلیل طبیعت بکر و زیبای گیلان، مردمان این سرزمین از روحیه‌ای حساس و هنرمندانه برخوردار بودند و به مدد این هنر زندگی سخت خود را به شیرینی می‌گذراندند.

نوروزخوانی:
یک هفته مانده به شب عید، چند نفر شب هنگام فانوس به دست می‌گرفتند و دو چوب برداشته به هم می‌کوبیدند و به حیاط خانه مردم می‌رفتند. به در هر خانه‏ای که می‌رسیدند اجازه نوروزخوانی می‌گرفتند.

نوروزی خوان‌ها نیز اشعاری را در مدح ائمۀ اطهار(ع) می‌خواندند، بعد از آن صاحب خانه هدیه‌ای مثل پول، برنج یا تخم مرغ به آنها می‌داد. آنگاه نوروزی خوان‌ها از حیاط خانه به خانة بعدی می‌رفتند و این کار در تمام محل اجرا می‏شد. نوروزی خوان‌ها معمولاً بعد از اجرای مراسم به صاحب‌خانه، یک شاخه شمشاد به عنوان نماد سبزی و نیک‌بختی، هدیه می‌دادند و اگر صاحب‌خانه در خانه حضور نداشت، شاخه شمشاد را بریکی از ستون‌های ایوان خانه نصب می‌کردند.

صنایع دستی گیلان، نشان از ذوق سرشار گیلانیان دارد
مروار بافی، چادر شب بافی، حصیر بافی، چومش دوزی و دیگر هنرهای بومی این منطقه، رونق اقتصادی و هنری این مردم را رقم می زند.

امید عزیزی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان با اشاره به جاذبه های صنایع دستی و هنرهای اصیل این منطقه، به خبرنگار شبستان گفت: احیا هنرهای بومی، در قالب راه اندازی کلاس های آموزشی و تخصصی، شناسایی پیشکسوتان و راه اندازی نمایشگاههای صنایع دستی از برنامه های لازم برای رونق صنایع دستی، بشمار می رود.

وی با بیان اینکه هفته فرهنگی گیلان، فرصتی اساسی برای شناسایی ظرفیت های گردشگری گیلان است، ادامه داد: معرفی این ظرفیت ها، رونق گردشگری را در بردارد.

عزیزی، راه اندازی جشنواره های موسیقی و بازی های محلی همچون لافند بازی، عروس بران، نوروز خوانی وغیره را از برنامه اساسی این سازمان در جهت احیا و معرفی جاذبه های گیلان اعلام کرد وافزود: این جشنواره ها می تواند جاذبه های گردشگری استان را ارتقا بخشد.

وی، با بیان اینکه موزه ها از ظرفیت بالایی برای معرفی جاذبه ها، برخوردارند، اضافه کرد: در موزه میراث روستایی جشنواره های آیینی وبومی گیلان در ایام خاص، دنبال می شود.

عزیزی، با بیان اینکه گیلان، از مفاخر و مشاهیر برجسته ای برخوردار است، تصریح کرد: ایجاد بانک مفاخر گیلانی وتجلیل از آن ها، در جشنواره فرهنگی استان، صورت می گیرد.

منبع:
کتاب گیلان: جلد اول
1. مارسل بازین: دانشنامه ایرانیکا
2.گویش گیلکی لاهیجان،جلد اول:دکتر نادر جهانگیری

 پایان پیام/