دلیل مقامات بالا و باب الحوائج شدن حضرت عباس(ع)

خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: نهمین روز محرم به نام علمدار دشت کربلا، حضرت ابوالفضل العباس(ع) نامگذاری شده است، همو که شجاعت و غیرت اش حافظ و حامی دین خدا و تکیه گاه اهل بیت امام حسین(ع) بود.

در مورد خصایص قمر بنی هاشم(ع) در گزارش ها، مناقب و ذکر مصیبت های ائمه(ع) فراوان سخن به میان آمده است اما شاید بارزترین خصیصه ای که در مورد حضرت عباس(ع) در طول تاریخ ذکر شده، ولایت مداری و غیرت ایشان باشد.

از این رو، بر آن شدیم به مناسبت فرا رسیدن تاسوعای حسینی، ابعاد زندگی و منش و رفتار حضرت ابوالفضل عباس(ع) را با حجت الاسلام عبدالکریم پاک نیا، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر سیره اهل بیت(ع) به بحث و بررسی بگذاریم. در ادامه حاصل این گفت وگو تقدیم حضورتان می شود:

با توجه به اینکه در روز تاسوعای حسینی قرار گرفته ایم و این روز را به حضرت ابوالفضل العباس(ع) و بزرگذاشت ایشان اختصاص دارد، در مورد اخلاق، وفاداری و ولایت پذیری در سیره حضرت(ع) و آموزه های آن برای امروز توضیح دهید.

درس های فراوانی را از حضرت عباس(ع) می توان گرفت. در مورد برخی ویژگی های اخلاقی حضرت(ع) در زیارت ناحیه مقدسه اشاراتی شده از جمله اینکه در فرازهایی از این زیارت نامه آمده است: «سلام بر ابوالفضل العباس، پسر امیرالمؤمنین؛ آنکه با کمال مواسات و ایثار و برادری، جانش را نثار برادرش حسین(عل) کرد؛ آنکه دنیا را وسیله آخرت قرار داد؛ آنکه خود را فداکارانه فدای برادر نمود؛ آنکه نگهبان دین و سپاه حسین(ع) بود؛ آنکه تلاش بسیار برای آبرسانی به لب تشنگان نمود؛ آنکه دو دستش در راه خدا قطع شد».

همچنین، در مورد ویژگی های اخلاقی حضرت عباس(ع) روایت و نقل های فراوانی وجود دارد که در اینجا با توجه به پرسش مطرح شده به چند نمونه اشاره می کنم. در مورد ادب و نزاکت حضرت ابوالفضل(ع) آمده است که ایشان چنان مودب بودند که بدون اجازه کنار امام حسین(ع) نمی نشستند و اگر هم پس از اذن سیدالشهدا(ع) می نشستند با ادب و خاضعانه دوزانو در برابر مولایشان بود. این نکته در مقاتل و تاریخ آمده است.

نام ها و القاب حضرت عباس(ع) بیانگر صفات ویژه اخلاقی ایشان است. نکته دیگر در مورد ویژگی های قمر بنی هاشم(ع)، نوع عبادت حضرت(ع) بود که مصداقی است از آیه 29 سوره مبارکه فتح وقتی می فرماید: «سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ » (علامت [مشخصه] آنان بر اثر سجود در چهره ‏هايشان است). این مساله در مورد حضرت عباس(ع) مصداق داشت چنان که بعد از واقعه کربلا یکی از افرادی که در شهادت و کشتن قمر بنی هاشم(ع) دست داشت گفت من جوانمردی از همراهان حسین(ع) را کشتم که در پیشانی اش آثار سجده نمایان بود و از زمانی که او را کشتم یک شب راحت نخوابیدم.

معرفت امام و ولایت مداری در سبک زندگی حضرت عباس(ع) چه تبلوری داشت و بین این ویژگی و مقامات حضرت عباس(ع) چه ارتباطی است؟

حضرت عباس(ع) اطاعت مطلق از امامان زمان خود داشتند، پس از شهادت پدرشان حضرت امیر(ع) وقتی امامت تامه به امام حسن(ع) سپرده شد حضرت عباس(ع) با جان و دل فرمانبردار و مطیع برادر خود بودند و بعد از شهادت امام حسن(ع) نیز در خدمت امام زمان خویش یعنی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) قرار گرفتند.

در مورد ولایت مداری و امام شناسی حضرت عباس(ع) نمونه های مختلفی وجود دارد، در زیارت نامه حضرت عباس(ع) که امام صادق(ع) به ما آموخته، آمده است: «سلام بر تو ای بنده شایسته و پیرو خدا و رسولش‏ و پیرو امیر مؤمنان و حسن و حسین علیهم السلام» این توصیف امام صادق(ع) از قمر بنی هاشم(ع) است.

نکته دوم آنکه زمان خروج از مدینه، امام حسین(ع) فرمودند: کجاست برادرم؟ کجاست ماه بنی هاشم؟ حضرت عباس(ع) در پاسخ عرض کرد: لبیک ای آقای من؛ آنگاه امام(ع) فرمود: ای برادر اسبم را حاضر کن و آن حضرت(ع) اطاعت کردند؛ که این شیوه پاسخگویی حضرت عباس(ع) نشان دهنده نهایت ولایت مداری ایشان در برابر امام زمان شان است.

چه ویژگی های دیگری در سیره حضرت عباس(ع) سبب مقامات بالای ایشان و رسیدن به جایگاه باب الحوائجی شده است؟

نکته دیگر در مورد ویژگی های اخلاقی ایشان وفاداری است، وفاداری حضرت عباس(ع) را می توان در بسیاری از مواضع دید که شب عاشورا نمونه بارز آن است، همان زمان که امام حسین(ع) آن خطبه معروف را قرائت کردند و فرمودند:  من به همه شما رخصت رفتن دادم و همه آزاد هستید که بروید و من بیعت را از گردن شما برداشتم.

در آن شرایط با آنکه فرصت برای رفتن بود و احدی هم نمی دید که چه کسی رفته است، نخستین فردی که کمال وفاداری خود را ابراز داشت، حضرت عباس(ع) بود، چنان که در تاریخ آمده: در آن لحظه حضرت عباس(ع) آغاز به سخن کرد و گفت: مولای من، ما هرگز شما را رها نمی کنیم تا بعد از شما زنده بمانیم. خداوند هرگز چنین روزی را نیاورد، بعد از شما دنیا را برای چه بخواهیم؟

از دیگر خصایص بارز حضرت ابوالفضل العباس(ع) فداکارهای بی شمار ایشان است که نمود ویژه آن در جریان واقعه عاشورا مشاهده می شود که حضرت(ع) در کنار امام حسین(ع) قرار گرفتند و تا آخرین لحظه جان از سیدالشهداء(ع) دفاع کردند.

حضرت عباس(ع) سه برادر داشتند که قبل از ایشان به شهادت رسیدند و ایشان داغ برادرانش را در دفاع از امام خود به جان خرید. این موارد نمونه هایی از خصلت ها و منش حضرت عباس(ع) علمدار کربلا بود.

این سبک رفتاری و اطاعت محض حضرت عباس(ع) از ولی زمان خود امام حسین(ع)، امروز چگونه می تواند در سبک زندگی راه و تجلی یابد؟

این مساله در زمان ما هم می تواند مورد توجه قرار گیرد و تمام کسانی که به حضرت عباس(ع) اظهار علاقه می کنند می توانند از ایشان درس ولایت مداری را بیاموزند. امروزه اگر امام زمان(عج) در عصر غیبت کبری به سر می برند و به حضرت حجت(ع) دسترسی نداریم؛ اطاعت از ولی فقیه از مواردی است که در تأسی از حضرت عباس(ع) می تواند الگو و راهنمای امروز ما باشد. امروز هر کسی که در مسیر ولایت فقیه قدم بر می دارد در واقع به آموزه های دین لبیک گفته است.

یکی از ویژگی هایی حضرت ابوالفضل(ع) که در ذکر مصیبت اهل بیت(ع) نیز به آن بسیار اشاره می شود، «غیرت» است. این غیرت از چه جنسی است و چگونه می توان در خود چنین غیرتی را ایجاد کرد؟

اساسا موضوع غیرت در عاشوراییان نمود بسیار ممتازی داشت و حتی تاریخ در مورد حضرت قاسم و علی اکبر علیهماالسلام نیز این ویژگی و تبلورش را بیان کرده اما در مورد حضرت عباس(ع) این ویژگی بیشتر بیان شده است. در مورد ابعاد غیرت قمر بنی هاشم(ع) می توان به چند مساله اشاره داشت که یکی از آنها مربوط به خانواده است؛ تا زمانی که ابوالفضل العباس(ع) به شهادت نرسیده بود حرم و اهل بیت از خیمه ها بیرون نیامدند و تمامی کارها را حضرت عباس(ع) انجام می داد.

باید توجه داشت غیرت در منش حضرت عباس(ع) دو بعد دارد: غیرت دینی و دیگری غیرت نسبت به ناموس؛ چنان که ایشان در ساحت غیرت دفاع از دین و زمانی که دست شان را قطع کردند این چنین فرمودند:

والله اِن قَطعتم یَمینی/انی احامی ابداً عَن دینی

و عَن امام صادق الیقینی/نَجْلِ النبی الطاهر الامین

نبی صدق جائنا بالدینی/مُصَّدقاً بالواحد الامین

در زمان ما این این غیرت در مردانی که پیرو و عاشق حضرت عباس(ع) اند می تواند نمود داشته باشد، البته توجه داشته باشیم که امروز دشمن در این زمینه زیاد کار می کند تا بتواند غیرت را از مردان و عفت را از زنان جامعه سلب کند، در حالی که ما اگر بخواهیم به معنای واقعی کلمه پیرو نهضت عاشورا باشیم در مرحله اول باید خصایص اصحاب امام(ع) را در سبک زندگی خود متجلی کنیم. برای مثال زنان ما باید حجب و حیا و عفت را رعایت کنند و مردان نیز حمایت از ناموس و حجاب خانواده را وجهه همت قرار دهند.

با توجه به اینکه بحث به منش اخلاقی و غیرت مندی حضرت عباس(ع) کشیده شد، اشاره ای در مورد وجود این شیوه اخلاقی و رفتاری در خانواده حضرت(ع) داشته باشید، به نقل تاریخ حضرت ام البنین(ع) نیز چنین خصایصی داشته اند؛ نقش مادر در غیرتمندی و ادب و ولایتمداری حضرت عباس(ع) چه بوده است؟

کاملا درست است، در واقع زمانی که حضرت امیر(ع) قصد ازدواج با ام البنین(س) را داشتند، فرمودند می خواهد با زنی ازدواج کنند که شرافت و شهامت و مردانگی و مهمان نوازی در خانواده آنان نمود داشته باشد.

علت هم مشخص است چراکه عموما فرزند به مادر و دایه های خود بیشتر شباهت دارد، مادر حضرت عباس(ع) از هر لحاظ کامل بود و این چنین خصایص بلندمرتبه ای داشت و در راه امام خود گام بر داشته و این خصایص را به فرزندانش نیز منتقل کرده بود.

بنابراین حضرت عباس(ع) گذشته از آن که فرزند امیرالمومنین امام علی(ع) است و صفات والای آن حضرت(ع) را دارا بود، ویژگی های عالی مرتبه مادر را نیز به ارث برده است. حضرت عباس(ع) هنگام شهادت حضرت امیر(ع) چهارده ساله بود، همچنین در جریان واقعه عاشورا سی و چهار سال سن داشت.

در این مجال می خواهم اشاره ای هم به اسم و کنیه حضرت عباس(ع) داشته باشم که به معنای واقعی کلمه، موید منش و شخصیت حضرت است. ابوالفضل به معنای پدر فضیلت است و عباس به معنای کسی است که در برابر اهل باطل عبوس و در مقابل نیکان گشاده رو است.

امیدوارم که در ایام عزاداری سید و سالار شهیدان(ع)، به معنای واقعی کلمه رهرو آن حضرت(ع) باشیم و آنچه که امام حسین(ع) و قمر بنی هاشم(ع) در جریان عاشورا برایش جان خود را از دست دادند را ارج نهیم و در حفاظت و حمایت از دین و ناموس خود کوشا و باانگیزه برداریم.